Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı
nümunələrinin
Türkiyə
türkcəsində nəşri - gələcək
uğurlara hədəflənmiş
ədəbi əlaqələr
Hər
işin ilki gözəldir, məsuliyyətli və önəmlidir.
Belə ilklərdən birini akademik İsa Həbibbəyli
2018-ci ildə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının
Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunda ilk dəfə
"Azərbaycan Uşaq ədəbiyyatı" şöbəsinin
yaradılmasına imza atmaqla gerçəkləşdirdi.
Çıxışlarında daim belə bir şöbənin
yaradılmasının nə qədər önəmli
olmasını vurğuladı, uşaq ədəbiyyatına
dair məsələlərin vahid mərkəzdən idarə
olunmasının vacibliyini bildirdi. Gözəl təşəbbüslərdən
digəri o oldu ki, bu şöbəyə rəhbərliyi
İnstitutumuzun əməkdaşı, filologiya elmləri
doktoru, imzasına hörmətlə
yanaşdığımız Elnarə Akimovaya həvalə
etdi. Onun elmi gücünə və potensialına, əzm və
bacarığına güvəndi. Zaman da verilən qərarın
nə qədər doğru olduğunu isbatladı.
Bu illər ərzində "Uşaq ədəbiyyatı"
şöbəsi bir çox uğurlu işlərlə
seçilib.
Müxtəlif təqdimatlar, tədqiqatlar, yeni çıxan
uşaq ədəbiyyatı nümunələrinin təhlilini
verən məqalələr, birgə əməyin nəticəsi
olan "Xanımana Əlibəyli" monoqrafiyası, uşaq
ədəbiyyatı tarixinin öyrənilməsi istiqamətində
sistemli elmi araşdırmalar şöbənin az müddətdə
seçilməsinin, prosesə aktiv müdaxiləsinin əsas
hərəkətverici qüvvəsi oldu. Şöbənin
imza atdığı uğurlardan biri də Türkiyə ilə
birgə əməkdaşlıqların qurulması, bu istiqamətdə
əməli fəaliyyətlə gündəmə gəlmək
olmuşdur. Hələ 2019-cu ildə Çocuk və
Genc Yazarlar Birliyinin Başkanı Bican Veysel Yıldız bəyin
təşkilatçılığı ilə keçirilən
"6.Uluslararası çocuk
ve genclik edebiyyatı sempozyumu"nda İnstitumuzun (qeyd
edim ki, simpoziumun Azərbaycan təmsilçisi mənəm -
M.N.), xüsusi ilə başda şöbə müdiri Elnarə
xanım olmaqla "Uşaq ədədbiyyatı"
şöbəsininin fəal iştirakı və
qatqısı bu konfransın mükəmməl şəkildə
reallaşmasına səbəb olmuşdur. Daha sonra Türkiyədə
"Çocuk ədəbiyyatı"
bölümünün başkanı, şair Bican Veysel
Yıldız "Ədəbiyyat qəzeti"ndə baş
redaktor, hörmətli Azər Turan və Elnarə
Akimovanın qonağı olmuş, hər iki ölkənin
uşaq ədəbiyyatı ilə bağlı maraqlı
diskusiyalar aparılmışdır.
Nəhayət,
yeni bir iş qoyulub meydana. Türkiyədə Azərbaycan
uşaq ədəbiyyatına dair, azadlıq, istiqlal, zəfər
duyğularını tərənnüm edən şeir, hekayə
və pyeslərdən ibarət "Azerbaycan Çocuk
Edebiyatından Seçme Eserler" kitabı çap olunub. Kitabdakı mətnlərin
tərtibçisi və "Azərbaycan uşaq ədəbiyyatında
məfkurə" adlı ön sözün müəllifi
filologiya elmləri doktoru, ədəbiyyatşünas-tənqidçi
Elnarə Akimovadır. Kitabın
hazırlanmasında türkiyəli həmkarlardan Soner
Sağlam, Yaşar Sözen, Özgür Koray Yılmaz da
iştirak etmiş, kitabın ərsəyə gəlməsində
zəhmətlərini əsirgəməmişlər.
Bu gün
çox böyük qürur hissi ilə deyə bilərik ki,
dövlət başçılarımızın, Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevlə Türkiyə
Respublikasının Prezidenti Rəcəb Tayyib
Ərdoğanın dostluq və qardaşlığı bu
birliyimizi daha da möhkəmləndirir. Elə kitabın
ön sözündə türkiyəli alim Fikret Türkmenin Bəxtiyar
Vahabzadədən gətirdiyi nümunə də dostluq və
bərabərliyimizin hər zaman var olacağını gözəl
ifadə edir:
Bir millət,
iki dövlət,
Eyni arzu,
eyni niyyət,
Dinimiz
bir, dilimiz bir,
Eşqimiz
bir, yolumuz bir,
Azərbaycan
Türkiyə.
Elnarə Akimovanın kitaba yazdığı "Azərbaycan
uşaq ədəbiyyatında məfkurə"
başlıqlı dəyərli ön söz onun artıq
professional uşaq ədəbiyyatı mütəxəsisi kimi
formalaşmasından xəbər verir. Müəllif
əvvəlcə qardaş Türkiyə ilə güclənən
dostluq, əməkdaşlıq münasibətlərindən bəhs
edir. Daha sonra Azərbaycan uşaq ədəbiyyatını
dövrləşmə baxımından - yaranması, təşəkkülü
və inkişafı istiqamətində üç əsas mərhələyə
ayırır:
1) XIX əsrin
sonu, XX əsrin əvvəllərində uşaq ədəbiyyatında
məfkurə dalğası
2) Sovet
dövrü uşaq ədəbiyyatında azərbaycançılıq
3)
Müstəqillik dövrü uşaq ədəbiyyatı
Müəllif bu dövrləşdirmə sistemindən
yola çıxaraq Azərbaycanda uşaq ədəbiyyatının
keçdiyi yol haqqında dolğun fikir formalaşdıra
bilir.
"Azerbaycan çocuk edebiyatından seçme
eserler" toplusunda qeyd edildiyi kimi, şeirlər, hekayə və
pyeslər toplanmışdır. Ən önəmli olan budur ki, tərtibatçı
Elnarə Akimova yalnız müstəqillik illərində
çıxan uşaq ədəbiyyatı nümunələri
ilə kifayətlənməmiş, mövzuya daha geniş
müstəvidə nəzər yetirərək XII əsrdə
dahi Nizami Gəncəvinin yaratdığı uşaq ədəbiyyatı
nümunələrini, daha sonra XX əsrin əvvəllərində,
eləcə də sovet dövründə yaranmış vətən
ruhlu uşaq mətnlərini bu topluya cəmləmişdir.
"Azərbaycan himni" ilə açılan kitabda Əhməd
Cavadın "Azərbaycan
Bayrağına", Əli bəy Hüseyinzadənin
"Dardanel əzharı", Cəfər Cabbarlının
"Ölkəmin", Hüseyn Cavidin "Qız məktəbində",
Almas İldırımın "Əsir Azərbaycanım",
Abdulla Şaiqin "Ana yurdum", "Vətən
yaxşıdır", Səməd Vurğunun ""Azərbaycan",
Süleyman Rüstəmin "Təbrizim", Rəsul
Rzanın "Şuşa", Mirvarid Dilbazinin "Azərbaycanım",
Fikrət Sadığın
"Odlar yurdu", Nigar Rəfibəylinin "Vətənim",
Bəxtiyar Vahabzadənin "Şəhidlər",
"Bayraq", "Azərbaycan-Türkiyə", İsa
İsmayılzadənin "Vətən deyirəm",
Xanımana Əlibəylinin "Qurani-Kərim", Teymur
Elçinin "Gözəl vətən", Xəlil Rza
Ulutürkün "Azərbaycan", Məmməd
İsmayılın "Vətən", Sabir Rüstəmxanlının
"Vətən" və
başqa onlarca yurda sevgi
aşılayan nümunələr yer almışdır.
Bu kitabda Azərbaycanın ölkə kimi keçdiyi
yolun həm uğurları, həm də ağrıları
görünür. 20 Yanvar, Xocalı faciəsi, torpaq itkisi,
müstəqillik qazancının hansı əziyyətlər
hesabına başa gəlməsi müxtəlif şeir
nümunələri əsasında sərgilənir.
Ülvi Bünyadzadə, Məmməd Aslan, Nəriman Həsənzadə,
Zəlimxan Yaqub, Nəbi Xəzri, Məmməd Araz, Hikmət
Mahmud, Qəşəm İsabəyli, Sevinc Nuruqızı,
Mina Rəşid, Kamil Araz, Sevinc Elsəvər,
Allahşükür Ağa və digər şairlərin bu
ağrını ifadə edən şeirlərində həm
də tarixin özü görünür:
Sinələr
güllə-güllə,
Qan axır, dönür gülə.
Qərənfillər
ağlayır,
Düşmənə gülə-gülə.
Ağla,
qərənfil, ağla!
Məmməd Aslan
Sevinc
Elsevərin "Xocalıdan sonra" şeirində balalara
ismarladığı mesaj,
uşaqları Xocalı faciəsindən uzaq tutmaq istəsə
belə "cızza" kəlməsi ilə olanları
anlatmaq ehtiyacı yaxın keçmişin sağalmaz
yarası kimi bizi o günlərə qaytarır:
Sən
baxma televizora,
Körpə bala.
Sən
oyuncağınla oyna,
İnamla böyü.
Televizorda
gördüklərin səni qorxutmasın,
Xocalıda
insanlar inanları öldürmədi ki,
Heç adam da adamı öldürərmi?
Sənin
kimi mənə də
Öyrədilən ikl kəlmədi "cızza!"
Yəni, "əlin yanar, toxunma!"
Ürəyim
od tutub,yanır, balaca.
Sən baxma
televizora,
Üzünü
o yana çevir.
Cızza!!!
Antologiyada ən yaxın tariximizlə bağlı
yazılan poetik mətnlər, yaşadığımız
qürur, Zəfər duyğuları ilə bağlı ərsəyə
gələn şeirlər də yer almışdır. Zahid Xəlilin, Rafiq
Yusifoğlunun, İbrahim Yusifoğlunun, Sevinc
Nuruqızının, Qəşəm Nəcəfzadənin
şeirlərində qələbə sevinci
qabarıqlığı ilə seçilir. Zahid Xəlilin
"İlham Əliyev-Dəmir yumruq" başlıqlı
şeirində Ali Baş Komandana olan hörmət və sevgini
görmək olur:
Dəmir
yumruq - bu gözəl söz,
El-obanın dilindədir.
Dəmir
yumruq dəmir kimi,
Bir kişinin əlindədir.
Rafiq
Yusifoğlunun "Gözlərin aydın, Şuşa!"
şeiri də bu mənada balalarımıza zəfər
sevincini yaşadır, Türk birliyi və
qardaşlığının verdiyi qürur və fəxarəti
dünyaya bəyan edir:
Dost
kimdir, düşmən kimdir,
Dur ayağa tanınar.
Görüşünə
gələcəm,
Türk qardaşınla qoşa.
Gözlərin
aydın, Şuşa!
Antologiyada hekayə janrında onlarca hekayələr dərc
edilmişdir.
Nizami Gəncəvi, Əli bəy Hüseynzadə, Mehdi
Hüseyn, Əli Səmədli, Zahid Xəlil, Reyhan
Yusifqızı, Rafiq Yusifoğlu, Sevinc Nuruqızı,
Qaçay Köçərli, Qəşəm İsabəyli,
Mina Rəşid, və digər yazarların kiçik, lokonik
hekayələrini bir mövzu birləşdirir: vətənə
bağlılıq, bayrağa sevgi, xalqın milli-mənəvi
dəyərlərini uca tutmaq məramı, yurdu qorumaq məsuliyyəti.
Elə topluda yer almış iki pyesdə -
Aygün Bünyadzadənin "Narahat mələklər",
Arzu Soltanın "Qırmızı, yaşıl, mavi" əsərlərində
də əsas məram bu ideyanı təqib etməkdir. Müharibədə körpələrə dəyən
zərərlər, yaşanan faciələrin uşaqların
psixologiyasına təsiri, müharibələrə yox
nidası hər iki pyesdə əsas vurğu edilərək mənalanır.
Kitabın
titul səhifəsində belə bir cümlə diqqətimi
çəkdi: "Azerbaycan və Türk Dünyasının
kültür başkenti, Karabağın atan kalbi
Şuşanın kuruluşunun 270. Yılına ve Oğuzun
alp yürekli çocuklarına...". Demək,
bu gözəl iş həm də "Şuşa ili"
çərçivəsində həyata keçirilib,
böyük sevgi və borc hissi ilə hasilə gəlib. Topludakı hər mətnin, hər nümunənin vətənə
sevgidən qaynaqlanması da bu səbəbdəndir. Şübhəsiz ki, Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının
obrazının yaradılmasında kitabın böyük rolu
olacaq. Amma başqa vacib məqam ədəbiyyatların
yaxınlaşması, tanınması yönündə bu əlaqələrin
faydalılıq keyfiyyətidir. Hər iki
ölkədə türk məfkurəsinə sevgi ruhunda,
öz ulusuna bağlı gəncliyin yetişməsində,
dövlətinin və xalqının dəyərlərini uca
tutub ona sadiq qalan yeni nəslin formalaşmasında və
bütövləşməsində bu kimi qiymətli nümunələr
qiymətli missiya daşıyıcısıdır.
Əlaqələrimiz
davamlı olsun, uğurlarımız tükənməsin,
dostluğumuz əbədi olsun!
Mərziyyə Nəcəfova
Ədəbiyyat qəzeti.- 2022.- 26 noyabr.- S.23.