Ay sonatası

Poema

(Yaz gecəsi. Köhnə evin böyük otağı. Qara geyinmiş Yaşlı qadın Cavan oğlanla danışır. Otaqda işığı yandırmayıblar. Otaqdakı iki pəncərədən Ay işığı süzülür. Qadının iki-üç cild dini mövzulu şeir kitabı çap etdirdiyini demək yadımdan çıxmışdı. Beləliklə, Qara geyimli qadın Cavan oğlanla danışır).

İcazə ver səninlə gəlim. Ay nə gözəldir

bu gecə! Ay mehribandır -

ağ saçlarım görünməyəcək. Ay yenə saçımı

boyayacaq qızılı rəngə.

Sən də ayıra bilməyəcəksən rəngini.

İcazə ver səninlə gəlim.

Ay işığında evdəki kölgələr böyüyür.

Görünməz əllər pərdələri dartışdırır.

Kiminsə barmağı fortepianonun üstündəki tozda

əyləncəli sözlər yazır. Onları eşitmək istəmirəm.

Sus!

İcazə ver səninlə gəlim,

heç olmasa evdən uzaqlaşana qədər,

kərpic zavodun divarlarına qədər, orda yol dolanır,

sementdən tikilmiş, Ay işığına bələnmiş

səmavi şəhər görünür, istəsən inana bilərsən orda

yaşadığına və ya yaşamadığına, hətta istəsən

ümumiyyətlə yaşamamışam deyə fikirləş,

istəsən heç inanma zamana

və zamanın dağıdıcı qüvvəsinə.

İcazə ver səninlə gəlim.

Təpəyə çıxarıq, taxta skamyada oturarıq,

yaz mehinin hökm sürdüyü bu saatda

uçduğumuzu da təsəvvür edə bilərik. Çünki dəfələrlə,

hətta elə indi də, iki güclü qanadın çırpılması,

qalxıb-enməsi kimi hiss etmişəm

paltarımın xışıltısını. Və bu uçuşun təsirinə qapılanda

hiss edirəm boğazımın, qabırğalarımın,

bədənimin sıxıldığını. Havanın sinirləri arasında

göy üzünün əzələlərinə qarışıram

və qətiyyən fərq etmir ki, gedirəm, yoxsa gəlirəm,

heç vacib deyil saçımın ağardığı da

(bu deyil mənim dərdim, dərdim odur ki,

ürəyim də saçım kimi ağarmayıb).

İcazə ver səninlə gəlim.

Bilirəm, bilirəm, hamı tək gedir sevgiyə,

inama və ölümə.

Bilirəm, mən keçmişəm bu yolu. Bu çıxış yolu deyil.

İcazə ver səninlə gəlim.

Cin-şəyatinlə dolub bu ev, uzaqlaşdırır məni özündən -

köhnəldi demək istəyirəm əslində, mismarları boşalıb,

boşluğa atılırmış kimi düşür divardakı rəsmlər,

mala ovulub yerə düşür səssizcə

bir mərhumun şlyapasının qaranlıq dəhlizə düşdüyü kimi,

köhnə yun əlcəyin səssizliyin dizlərindən sürüşüb düşdüyü kimi

və ya Ay işığının köhnə kürsünün yeyilmiş üzünə düşdüyü kimi.

Haçansa o da təzə idi -

şübhəylə baxdığın fotoşəkildən danışmıram -

kürsüdən danışıram, necə də rahat idi;

saatlarla gözünü yumub otura bilərdin

və xəyalını qura bilərdin istədiyin şeyin -

hamar, nəm qumlu sahil, Ay işığında bərq vuran,

hər ay tindəki pinəçiyə verib rənglətdirdiyim

köhnə çəkmələrimdən daha çox parıldayan sahil

və ya üfüqdə qeyb olan balıqçı qayığının

öz nəfəs almasıyla yırğalanan yelkəni, qıraqları qatlanmış

üçkünc yaylığı xatırladan yelkən,

o yaylıq ki, nə içinə nəsə büküb gizlədə bilərsən,

nə də yellədə bilərsən kimisə yola salanda.

Həmişə marağım olub yaylıqlara, yox,

içinə gül toxumları yığıb saxlamaq və ya

axşam sərinində çöllərdən yığılmış çobanyastıqlarını

bükmək üçün yox, yolun o biri tərəfindəki tikintidə işləyən

fəhlələr kimi dörd ucunu düyünləyib

papaq kimi başıma qoymaq üçün də yox,

gözlərimi silmək üçün də yox - gözlərim yaxşı görür

və heç vaxt eynək taxmamışam.

Sadəcə ziyansız maraqdır da - yaylıqlar.

İndi barmaqlarımı məşğul etmək üçün bükürəm

yaylıqları dörd, səkkiz, on altı yerə.

Yadıma düşür ki, mavi önlük, bəyaz yaxalıq

və sarı hörüklərimlə konservatoriyaya getdiyim

vaxtlarda da belə sayırdım ritmləri - 8, 16, 32, 64 -

balaca dostumla, işıq və çəhrayı çiçəklərlə dolu

şaftalı fidanıyla əl-ələ (bağışla belə danışdığıma görə,

vərdiş etmişəm buna) - 32, 64 -

və ailəm böyük ümidlər bəsləyirdi

mənim musiqi istedadıma. Amma sənə

bu kürsüdən danışmaq istəyirdim,

çox köhnəlib, üzlüyü cırılıb - paslı yaylarıyla samanı görünür -

bir ara qonşuluqdakı dülgərə təmir etdirmək istədim onu,

amma hardandı mənim vaxtım, pulum və həvəsim?

Həm də ki, birinci nəyi düzəltdirmək lazımdı axı?

Üstünə döşəkağı sərmək istədim, amma qorxutdu məni

bəyaz döşəkağı belə bir Ay işığında. Haçansa bu kürsüdə oturub

böyük xəyallar qurardılar, eyni sənin kimi,

eyni mənim kimi adamlar, indi onlar torpaq altında dincəlir,

narahat etmir onları nə yağış, nə də Ay.

İcazə ver səninlə gəlim.

Müqəddəs Nikolas kilsəsinin mərmər pilləkanının

üst pillələrində dayanarıq bir az,

sonra sən düşərsən, mən də evə qayıdaram

sol tərəfimdə pencəyinin təsadüfi toxunuşundan qalma istiliyi və

qonşu binaların balaca pəncərələrindən düşən

kvadratşəkilli işıqları və Ayın upuzun

gümüşü durna dəstəsinə oxşayan

dumanını xatirəmdə saxlayaraq.

Qorxmuram belə şeylərdən, çünki əvvəllər də

yaz gecələrində çox danışmışam dumana bürünmüş

və qarşımda bu Ay işığı böyüklüyündə dayanan Tanrıyla.

Və çox cavan oğlanları ona qurban etmişəm,

hətta səndən yaraşıqlılarını da.

Mən o qədər ərimişdim ki öz bəyazlığımda, o qədər

yanmışdım ki bəyaz alovumda,

kişilərin ac baxışları və basseynlərdə, avar çəkməklə,

qaçış və futbol meydanlarında bərkimiş əzələli,

tunc bədənli cavan oğlanların utancaq coşqunluqları

təsir etmirdi mənə. (Özümü görməzliyə qoyurdum) -

onların alınlarını, dodaqlarını, boyunlarını, barmaqlarını,

gözlərini, sinələrini, geyimlərini və silahlarını

(doğrudan da görmürdüm onları).

Bilirsən, hərdən o qədər heyran olursan ki,

heyran olduğun nəsnəni də unudursan,

bəs edir sənə heyranlığın özü.

İlahi, necə də ulduz kimi parıltılı gözlər, inkar edilmiş

ulduzların heyranlığına qədər yüksəlmişdim, çünki

başqa seçimim qalmamışdı yüksəlməkdən

və ya enməkdən savayı.

Yox, bu bəs etmir mənə.

İcazə ver səninlə gəlim.

Bilirəm, artıq çox gecdir. İcazə ver səninlə gəlim,

çünki tək qalmışam uzun illər, gecələr, gündüzlər,

bənövşəyi günortalar boyunca, tək idim, tənha və ləkəsiz idim,

hətta toy yatağımda da tənha və ləkəsiz -

Tanrının dizlərində şeir yazırdım,

elə şeirlər ki, şübhən olmasın,

mərmərə həkk olunub qalacaqlar,

məndən sonra, səndən sonra, hamımızdan sonra.

Amma bu da bəs etməz!

İcazə ver səninlə gəlim.

Artıq dözə bilmirəm bu evdə.

Artıq çiynimdə gəzdirə bilmirəm bu evi.

Bu evin nazıyla oynamaq, bu evin

qulluğunda dayanmaq lazımdır həmişə,

divar aşmasın deyə, qabağına böyük şkafı qoymaq,

şkafa qədimi oyma stolu söykətmək,

stola stulları dayaq vermək,

stulları əlinlə saxlamaq,

belini də əyilmiş atma taxtaların altına vermək lazımdır.

Hələ o qara tabuta oxşayan pianonu demirəm.

Hünərin var aç onu! Hər şeyə diqqət yetirmək,

hər şeyə nəzarət etmək lazımdır ki,

heç nə yıxılmasın, özün yıxılmayasan.

Daha dözə bilmirəm bunlara.

İcazə ver səninlə gəlim.

İçindəki ölülərə baxmayaraq, bu ev özü ölmək istəmir,

ölüləriylə yaşamaq fikrindədir hələ də,

ölülərinin hesabına yaşamaq fikrindədir hələ də,

öz ölümünün əminliyi ilə bəslənir,

köhnə çarpayılara, köhnə rəflərə düzür ölülərini.

İcazə ver səninlə gəlim.

Gecənin dumanında gəzəndə

nə qədər ehtiyatlı olmağa çalışsam da -

çəkələklə və ya ayaqyalın, fərqi yoxdur -

nəsə cırıldayır mütləq, hansısa pəncərənin şüşəsi

və ya hansısa güzgü sınır, ayaq səsləri eşidilir - mənimkilər yox.

Şübhəsiz ki, bayırda - küçədə eşidilmir bu səslər -

deyilənlərə görə, peşmanlıq taxta ayaqqabılar geyinir -

və əgər sən ya bu, ya da bir başqa güzgüyə baxsan,

tozun və çatların arxasından qaralmış

və parçalanmış üzünü görərsən, öz üzünü,

bütün ömrün boyu təmiz və bütöv

saxlamağa çalışdığın üzünü.

Stəkanın qırağı parıldayır Ay işığında yumru ülgüc kimi -

onu necə dodaqlarıma yaxınlaşdıra bilərəm?

Susuzluqdan canım çıxsa da - necə içə bilərəm o stəkandan?

Görürsən, müqayisələr aparmağa başlamışam,

ən azından bu bacarığım

ağlımın hələ də işlədiyini sübut edir.

İcazə ver səninlə gəlim.

Hərdən gecə düşəndə, elə bil ayı təlimçisi keçir

pəncərəmin qabağından qoca və yorğun,

tüklərinin arası tikanla, kol-kosla dolu

ayısıyla bir yerdə. Getdikcə toz dumanı qaldırırlar

qonşu küçədə və uşaqlar artıq şam yeməyi yemək üçün

çəkiliblər evlərinə, çıxmayacaqlar bayıra,

divarın bu biri tərəfindəki ayının

ayaq səslərini tanısalar da.

Və qoca, yorğun ayı gedir öz tənhalığının

müdrikliyinə dalıb, bilmir necə

və nə üçün ağırlaşdığını, daha arxa ayaqları üstündə

dayanıb oynaya bilməyəcək,

lentli şlyapasını başına qoyub uşaqları,

avaraları və hörmətli cənabları

əyləndirə bilməyəcək.

Bu saat tək istədiyi şey yerə uzanmaq

və onların qarnını tapdalamağına icazə verməkdir.

Beləcə axırıncı oyununu oynayacaq və göstərəcək

onlara lazımsızlığın dəhşətli müqavimətini,

hər cür marağa, burnundakı halqaya və

dişlərinin qıcımasına etinasızlığını, ağrıya və ölümün -

hətta ən yavaş ölümün də - qarşıqoyulmaz şəkildə

dəstəklədiyi həyata etinasızlığını.

Amma kim oynaya bilər bu oyunu axıra qədər?

Və ayı yenə ayağa durub getməyə davam edir,

boynundakı xaltaya, burnundakı halqaya,

dişlərinin qıcımasına itaət edərək,

cırılmış dodaqlarıyla ona xırda pul atan qəşəng və

heç nədən şübhələnməyən (və məhz

şübhələnmədiyi üçün qəşəng olan) uşaqlara gülümsəyərək

və "çox sağ olun" deyərək. Çünki təkcə bunu deyə bilər

qoca ayılar: "çox sağ olun... çox sağ olun..."

İcazə ver səninlə gəlim.

Bu ev boğur məni. Xüsusən dənizin

dibini xatırladan mətbəx. Adını bilmədiyimiz,

sirli balıqların yumru gözləri kimi parıldayır

asılı tavalar, dəniz ulduzları kimi

yavaş-yavaş yırğalanır nimçələr,

saçıma ilişir yosunlar, balıqqulaqları.

Onları saçımdan təmizləmək və dənizin

səthinə çıxmaq mümkün deyil.

Sini səssizcə sürüşüb düşür əllərimdən və

mən yerimdə çöküb baxıram nəfəs aldıqca

ağzımdan çıxan qabarcıqların üzü yuxarı uçmağına.

Onlara baxa-baxa vaxt keçirdirəm və

fikirləşirəm ki, görəsən, sahildə dayanan kimsə

bu qabarcıqları görsəydi nə deyərdi. Yəqin,

kiminsə batdığını fikirləşərdi, ya da

qəvvasın dənizin dibini müşahidə etdiyini.

Əslinə qalsa, dəfələrlə tapmışam dənizin dibindən

mərcanlar, mirvarilər,

təsadüfi toqquşma - keçmiş, indiki və gələcək -

və ya fırtına nəticəsində batmış gəmilərin

sərvətlərini, ədəbiyyətin müjdəçilərini, ölümsüzlüyün

təbəssümünü, xoşbəxtlik adlandırdığımız şeyləri;

amma bilmirəm onları necə paylaşmaq olar -

yox, mən həqiqətən paylaşıram onları;

bilmirəm qəbul edərlər, ya yox, hər halda verirəm onları.

İcazə ver səninlə gəlim.

Bir dəqiqə, pencəyimi götürüm.

Hava yaman dəyişkəndir, ehtiyatlı olmalıyam.

Axşamlar hava nəmli olur. Ay isə daha da artırır

soyuqluğu, səncə də belə deyil?

Dayan köynəyini düymələyim - necə də güclü sinən var

- necə də güclüdür Ay - kürsü... gör nə deyirəm,

fincanı stoldan götürən kimi səssizlik dairəsi

qalır yerində, ovcumla örtürəm

onun üstünü, görmək istəmirəm onu.

Fincanı yerinə qoyuram; və Ay

kainatın başındakı deşikdir - baxma ona,

onun cazibə qüvvəsi səni özünə çəkə bilər,

baxma, baxmayın, qulaq asın mənə -

içinə düşərsiniz yoxsa. Bu xəfif başgicəllənməsi -

Ayın mərmər quyusuna düşəcəksiniz,

kölgələrin titrəşməsi, səssiz qanadlar,

sirli səslər - onları eşitmirsiniz?

Dərin, çox dərin eniş,

sonsuz, sonsuz yoxuş,

səmavi heykəl dolaşır öz qanadlarında,

dərin, çox dərin mehribanlığı səssizliyin,

qarşı sahilin titrəşən işıqları, elə bil öz dalğanda

yırğalanırsan, okeanın nəfəsini hiss edərək.

Nə gözəldir bu başgicəllənməsi -

ehtiyatlı ol, düşəcəksən indi.

Sən mənə baxma, mənim yerim burdadır

- bu yellənmələrdə - bu möhtəşəm

başgicəllənməsində. Buna görə hər gecə başım ağrıyır

bir az və başım gicəllənir.

Tez-tez aspirin almaq üçün küçənin

o biri tərəfindəki əczaxanaya gedirəm. Amma

hərdən o qədər yoruluram ki, yerimdən durmağa da

halım olmur, qalıram öz baş ağrımla

baş-başa və qulaq asıram

divarlardakı su borularının əmələ gətirdiyi

səssizliyə, ya da qəhvə içirəm.

Həmişəki kimi ağlım qarışır

və qəhvəni iki fincan hazırlayıram -

kim içəcək o birini? Doğrudan əyləncəlidir,

hərdən ikinci fincanı pəncərənin qabağına qoyuram

soyumağa, ya da pəncərədən əczaxananın

yaşıl işığına baxa-baxa özüm içirəm ikincini də,

yaylıqlarım, köhnəlmiş ayaqqabılarım, qara pulqabım

və şeirlərimlə bir yerdə məni aparmağa gələn

sakit qatarın işığına oxşayır əczaxananın işığı,

amma çamadansız -

nəyə və kimə lazımdır çamadanlar?

İcazə ver səninlə gəlim.

A, gedirsən? Gecən xeyrə qalsın. Yox,

mən gəlməyəcəyəm. Gecən xeyrə qalsın.

Mən də gedəcəyəm haçansa. Çox sağ ol.

Haçansa mən də çıxmalıyam bu köhnə evdən.

Gözümün ucuyla görməliyəm şəhəri

- yox, Ayı yox - qabarlı əlləri olan şəhəri,

işçi günlərin şəhərini, çörəklə yumruğa and içən şəhəri,

bizi xırdalığımıza qədər, günahımız

və kinimizlə, gözləntilərimiz və

savadsızlığımızla, qocalığımızla

çiynində gəzdirən şəhəri. Eşitmək istəyirəm

şəhərin böyük addımlarının səsini,

artıq eşitmək istəmirəm nə sənin ayaq səslərini,

nə Tanrınınkını, nə də özümünküləri.

Gecən xeyrə qalsın.

***

(Otaq qaranlıqlaşır. Elə təəssürat yaranır ki, bulud Ayın qabağını kəsdi. Və sanki qəfildən qonşuluqdakı barda radionu işə salırlar, tanış musiqi sədaları eşidilir... Başa düşürəm ki, bu "Ay sonatası"dır və onun ilk akkordları bütün tamaşa boyu lap astadan səslənib.

Cavan oğlan yüngülləşmiş halda, dodaqlarında kinayəli, bəlkə də bir az canayaxın təbəssümlə yoxuş aşağı gedir. Müqəddəs Nikolas kilsəsinə çatan kimi isə mərmər pilləkanlardan düşməyə macal tapmamış özünü saxlaya bilməyib bərkdən güləcək. Və onun qəhqəhəsi Ay işığında ədəbsizlik kimi görünməyəcək. Nə bilmək olar, bəlkə də mövcud olan tək ədəbsizlik, ümumiyyətlə ədəbsizliyin mövcud olmamasıdır. Tezliklə Cavan oğlan özünə gəlib ciddiləşəcək və deyəcək: "Eranın sonu!".

Beləliklə, tamamilə özünə gələndən sonra köynəyini düzəldib yoluna davam edəcək.

Qara geyimli qadına qalanda isə, onun evdən çıxıb-çıxmadığını hələ də bilmirəm. Ay yenə nur saçır. Və otağın küncündə təkcə həyat üçün yox, ümumiyyətlə bütün etiraflar üçün təəssüflənən, hətta kədərlənən kölgələr əmələ gəlir.

Eşidirsiniz?

Radio oxuyur...).

Afina. İyun 1956

Yannis Ritsosun

Tərcümə: Həmid PİRİYEV

Ədəbiyyat qəzeti.- 2022.- 24 sentyabr.- S.30-31.