M.Ə.Rəsulzadənin Nizami Gəncəvidən tərcümələri

Altıncı məqalə

Söz

"Məxzənül-əsrar"dan:

İlk öncə çün qələm girişdi işə,

Söz deyib də, öylə gəldi cünbüşə.

Gizliliyin pərdəsi çün çözüldü,

İlk sırada, səhnədə söz görüldü.

Söz könülə olmadıqca tərcüman,

Çamur bədən bulmadı dünyada can.

Başladı çün qələm gəliş-gedişə,

Sözlə açdı dünya gözün Günəşə.

Sözlə dünya tanınmışdır aləmə,

Söylənsə həp sözə gəlməz xatəmə.

Söz canımızdır lüğəti eşqdə,

Biz həp sözüz bu görünən dəhrdə.

"Həft peykər"dən:

Sözdən gözəl evladı,

Dünyamız doğurmadı.

Nə yapdıysa Yaradan,

Qalan bir sözdür andan.

Bir ruh kimi əyərsiz (nöqsansız)

Söz cövhərdir dəyərsiz.

Bilir duyulmazları,

Oxur yazılmazları.

İnsandan bir yadigar,

Sözdür ancaq payidar.

Sözçü

"Məxzənül-əsrar"dan:

Xəzinələrin açarları

Söz bilənin dilindədir.

Taxtların durumları

Yürür sözün əlindədir.

Sözçü göyün bir bülbülü?

Kim ona bənzəməkdədir?

Tutuşduqda düşüncəsi,

Mələklər ölçüsündədir.

Söz söyləmək məharəti

Yalvaçlığın özündədir.

Tanrı yanında mərtəbə

Yalvaçda, həm şairdədir.

Hər ikisi bir dost tanır,

Bir ruh iki bədəndədir.

"Həft peykər"dən:

Siz deməyin ki, sözçülər öldülər,

Yalnız sözün dəryasına girdilər.

Çağırsanız adlarıyla anları,

Balıq kimi, sudan çıxar başları.

İnsanlığın dəyəri

"Xosrov ilə Şirin"dən:

Göydəki yıldızlar həmayilindir,

Nədir onlar? - sənin vəsailindir!

Bütün darlıqların məcali sənsin,

Bütün varlıqların xəyali sənsin.

Almaqdalar anlar səndən həp misal,

Halbuki anlardan sən açmaqda fal.

Mənliklərin yapan sənsin onların,

Yediklərin atan sənsin onların.

Dairə nöqtəsi, yəni mərkəzdən,

Başqa nə var isə alındı səndən.

Sürən məlakəsi sənsin cahanın,

Yol göstərmək işi ancaq xudanın.

Comərdsin, kəndinə göstər güvən,

Düşməyəsin, fənalığı burax sən.

Eyi-kötü, nə varsa, eylə hesab,

Ağlına məsulsun, ona ver cavab.

Ya getdiyin qapı züqürd olmasın,

Ya öylə ol, kimsə öylə olmasın.

Bir kəsin ki, gözü nura dayanamaz,

Mələklərin göylərində o duramaz.

Yerin üzü asimanın bir eşi,

İnsanlar da mələklərin qardeşi.

İxtiyar qadın ilə

Sultan Səncər

"Məxzənül-əsrar"dan:

Zülüm görmüş, aciz, ixtiyar nənə,

Əl atdı Sultan Səncərin ətəyinə:

Səndən, - dedi, - görmədim heç inayət,

Zülüm gördüm, - deyə etdi şikayət:

Zil-zurna bir darğa gəldi köyümə,

Rüsvay etdi, zorla girdi evimə.

Suçum yoxkən tutdu evimdən aldı,

Saçlarımdan çəkdi, sokağa saldı.

Amansızca vurdu, yaxdı canımı,

Tutsaq etdi, incitdi vicdanımı.

Məhəllədə qətil olmuş bir gecə,

Mən bilməlimişim nasıl və necə!..

Evimdə qanlıyı qalxdı aratdı,

Söylə, şahım, bu qədərini kim daddı?

Darğanın sərxoşu kəndi qan yapar,

Acizə qalxar da sonra şər atar.

Davul vurur vilayəti soyarlar,

İxtiyarlar, baxın, suçlu çıxarlar.

Bunları görməyib, ört-bas edənlər,

Haqqı məndən, ədli səndən edərlər.

Çiynəndi büsbütün mənim vücudum,

Qalmadı mənliyim, qırıldı ruhum.

Haqqını almaz da, dada yetməzsin,

Gəlir hesab günü, rahat etməzsin.

Böyüklüyün nərdə, hanı ədalət?

Zülümdən yüksəlir yer-yer şikayət!

Xaqanlardan mədət, qüvvət bəklənir,

Səndənsə həp xorluq və zillət gəlir.

Yetim malı yemək işdən sayılmaz,

Burax bu adəti, sənə yakışmaz!

Fağır qadınlara, utan, ilişmə,

Gün deyildir gördükləri, didişmə!

Sən köləsin, fəqət şahlıq satarsın,

Şahlığa uymayan işlər yaparsın.

Şahə düşən məmləkəti sevməkdir,

Xalqa baxmaq, ədaləti güdməkdir.

Böyləliklə əmrə boyun əyərlər,

Şahı candan, həm könüldən sevərlər.

Etmədəsin aləmi zirü zəbər,

Səndə yox ki, başqa türlü bir hünər!

Türklərin çün yüksəldi dövlətləri,

Ədalətdən süsləndi həp elləri.

Madəm ki, sən zülmə amil olursun,

Bir türk deyil, çapulçu bir hindusun!

Tuğlacı (kərpickəsən) ixtiyar

"Məxzənül-əsrar"dan:

Şamda, eşitdim, var imiş ixtiyar,

Çamur, saman basar da kərpic yapar.

Göyərtidən toxur imiş köynəyin,

Tuğlaçılıqla qazanır əkməyin.

Qalxanları düşdükcə pəhlivanlar,

Kəndilərin bu tuğlayla qorurlar.

Bu ixtiyar bir gün eyni işində,

Çalışmaqda çamur, saman içində.

Nə yapdığındır, mənə bax, hey eşit,

Demiş, keçən dəliqanlı bir igid.

Nə düşgün iş, nədir sənin etdiyin,

Əzab çəkib, böylə kərpic kəsdiyin.

Burax bunu, boş yerə vermə əmək,

Kim əsirgər səndən bir parça əkmək.

Qəlibini yaxma, babam, tuğlanın,

İxtiyarın deyil bu iş, oğlanın!..

Demiş baba: - oğlum, cahillik etmə,

Get buradan, durub kahilik (çiylik) etmə.

Tuğlaçılıq işi - olğunlarındır,

Minnətçilik işiysə, qullarındır.

Bu məsləkə əl atdığım niçindir?

Bir gün sənə əl açmamaq içindir.

Kimsəyə mal için mən heç əl açmam,

Əmək verir, verim işdən də qaçmam.

Bu sözləri bizim igid eşitmiş,

Qızarmış, ağlamış, çəkilmiş getmiş.

Nəsiman Yaqublu

Tarix elmləri doktoru, professor

Ədəbiyyat qəzeti.-2022.-29 yanvar.-S.26.