Mənalı ömrün yeni baharı

Sənətkar şəxsiyyəti ilə ömür yolunun üst-üstə düşdüyü, bir-birini tamamladığı məqamdan söz düşəndə göz önünə gələnlərdən biri də Əməkdar incəsənət xadimi, şair, tərcüməçi, publisist Ayaz Vəfalıdır. Ayaz müəllimə həyatın bəxş etdiyi ata nisgili onun çoxşaxəli yaradıcılığının bütün qatlarına hopub. Bir ziyalı kimi xarakterinin hamıya bəlli olmayan çalarlarını təyin edib. "Dörd yaşında fikir çəkdim" deyən Ayaz ata nisgili ilə yaşayıb, atasının varlığından xəbərdar olan şair Ayaz Vəfalı varlıqla yoxluq arasında qalıb, ancaq qan yaddaşı ona qalib gəlib. Sovetlərin sərt rejiminin acılarına tab gətirib. 1976-cı ildə prof. Abbas Zamanova müraciətlə deyib: "Abbas müəllim Babəkin də oğlu əsir alınıb, Stalinin də oğlu əsir alınıb. Stalin özü deyirdi ki, ata oğluna cavabdeh deyil, ancaq mən oğul, üzünü də təsəvvür edə bilmədiyim atama cavabdeh olmağa hazıram".

Onun şair qəlbinə yoğrulmuş bu ağrıların poetik səsi bütün yaradıcılığının ruhunda dayanır.

Xatirimə bir gün düşüb,

Qələm tutmur əlim, Krım;

Atam burda itkin düşüb -

Mən necə dincəlim, Krım?

Ayaz müəllim atasına qovuşmağın sevincini dost-tanışla, qohum-əqrəba ilə ürəyi istədiyi kimi bölüşə bilmədi, ancaq bütün acılara sinə gərdi, qardaş Türkiyədə doğmalara qovuşdu. Ayaz Vəfalıya mənəvi güc verən onun mənsub olduğu elin-obanın əxlaq dərsləridir. Onun şeirlərindəki motivlərdən gəlir həyatın çətin, dar günlərini ötüşdürmək, "oddan keçib gələnlər" həyatın hər cür qasırğasına tab gətirirlər.

Ocağımız sönməyincə -

Kəsilməzdi səsimiz;

Evdəkilər dinməyincə -

Qayıtmazdıq evə biz.

...Deməyin ki, əylənmişik,

Duymamışıq heç nəyi,

Bəlkə onda öyrənmişik,

Od içindən keçməyi.

Ayaz Vəfalının təhsil aldığı illər Bakı Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsi həm poetik, həm də milli-ictimai düşüncənin mərkəzi idi. Bu fakültədə Bəxtiyar Vahabzadə poeziya dərnəyinə rəhbərlik edirdi. Bu dərnəyin bir çox üzvləri adlı-sanlı şair oldular. Hər şeydən qabaq milli düşüncə sahibinə çevrildilər. Bu dərnəkdə qızğın müzakirələr zamanı gənc poetik istedadlar sözün bədii şiələrini öyrənməklə yanaşı Azərbaycan Cümhuriyyətinin banilərinin də adını eşidir, milli ədəbi dilin keşikçiləri kimi geniş auditoriyaya çıxırdılar. Həmin dərnəyin fəal üzvlərindən biri kimi Ayaz Vəfalı da yaradıcılığı boyu sözün bədii mahiyyətinə ehtiramla yanaşdı, öz istedadının hüdudları çərçivəsində həm öz şeirlərində, poemalarında, həmçinin tərcümələrində sözə xəyanət etmədi. "Novruzgülü", "Eşq əfsanəsi" kimi şeirləri 60-cı illər poeziyasının yaddaqalan nümunələridir.

...Tərk edəndə dağı-daşı,

Ağ buludlar tökdü yaşı.

Az yaşadı... amma qışı,

Bahar etdi Novruzgülü.

...Üzərimə bulud çökür,

Yağış gəlir yağa-yağa.

Şimşək qızıl xətlər çəkir,

Səmadakı göy varağa.

Ayaz müəllimin yaradıcılıq yolunun bütün tərəflərini ürək genişliyi ilə dəyərləndirən Xalq yazıçısı, professor Elçin təbrik teleqramında yazırdı: "Səni - görkəmli şair və ədəbiyyatşünası səksən illik yubileyin münasibəti ilə təbrik edirəm. Sən bu yubileyi həm şair və ədəbiyyatşünas, həm də bir insan kimi üzüağ qarşılayırsan. Sənin poeziyan həmişə sənin hisslərinin, təbii düşüncələrinin bədii ifadəsi olub və poetik səmimilik, təbiilik gənc yaşlarından etibarən həmişə səninlə birlikdə olub. Sənin elmi yaradıcılığın da bu mənada həmişə poeziyanla üst-üstə düşüb, obyektivliyi, həqiqəti əks etdirib".

Ayaz müəllim ciddi ədəbiyyatşünas və publisistdir. Onun klassiklər haqqında yazdığı silsilə məqalələr, xüsusən klassik irs və folklor problemi haqqındakı tədqiqatları ədəbiyyatşünaslığımızın bu istiqamətdəki inkişafına təkan oldu. Onun prof.M.H.Təhmasibin rəhbərliyi ilə yazdığı "Füzuli və folklor" əsəri elmi-metodoloji dəyərini saxlamaqdadır. Bu əsər onun folklora yanaşma meyarlarını, prinsiplərini elmi həssaslıqla ortaya qoyur. Şairliklə alimliyin qovuşduğu onun Sarı aşıq, Vaqif, Nəsimi, Kərkük ədəbiyyatı, Şəhriyar barədəki tədqiqatlarına emosional bir ton verməklə yanaşı, mətnin alt qatlarını dərk edib dəyərləndirməkdə yardımçı olur.

Ayaz müəllim klassik ədəbiyyatla folklor qaynaqlarının ideya-poetik ənənələrinin qarşılıqlı əlaqələrini professional ədəbiyyatşünas kimi tədqiq etməklə yanaşı folklor nümunələrinin toplanması və nəşri ilə də ardıcıl məşğul olmuşdur. Onun 1976-cı ildə nəşr etdirdiyi "Atalar sözü, ağlın gözü" kitabı ölkəmizdə və ondan kənarda geniş əks-səda doğurdu. Bu kitabın yeni, üç qrafikada (latın, kiril, ərəb) nəşrini Ayaz Vəfalı ona ata əvəzi olmuş anasının xatirəsinə həsr etmişdir:

Ananın südüylə əmdiyim layla

Kükrədi qanımda səssiz harayla.

Özü qol çəkməyi bilmədi, amma

Məni yazar etdi İlahi payla.

Dünya xalqlarının atalar sözlərinin tərcüməsi əsasında hazırlanmış bu kitab öz tədqiqatçısını gözləyir. Yarım əsrdən artıq, daha doğrusu 54 il "Ədəbiyyat qəzeti"ndə çalışan Ayaz Vəfalı XX əsrin sonu XXI əsrin əvvəli tarixi ədəbi prosesin canlı şahidi və iştirakçısıdır. Ədəbi hərəkatın qaynar mərkəzində olan Ayaz müəllimin yaddaşındakılar yəqin ki, ədəbi-ictimai fikir tariximizi öyrənməkdə mötəbər mənbə olardı. Bunu ondan gözləyirik. Yarım əsrlik yaradıcılıq yolu keçmiş, həqiqi ədəbiyyat cəfakeşi olan Ayaz Vəfalı ədəbiyyatımızın təbliği, qardaş xalqlar ədəbiyyatından tərcümələri ilə həmişə fəaliyyətdə olmuşdur. Xüsusən Lesya Ukrainka, K.Simonov, Həmid Əlimcan, Erkin Vahiddən etdiyi tərcümələr yaradıcı tərcümələrdir. Çünki tərcüməçi bu şairlərin yaradıcılığını dərindən öyrənmişdi, seçdiyi əsərlər onun zövqünə və ruhuna uyğun idi. Bu sıradan Ə.Nəvainin "Leyli və Məcnun", K.Simonovun "Gözlə məni" əsərlərinin tərcümə sənətkarlığını xüsusi qeyd edərdim.

Ayaz Vəfalı öz ustadlarına və dostlarına həmişə sədaqətli olub. Atası ilə bağlı Rəsul Rzanın qiymətsiz qayğısı zamanı yetişən kimi bəyan etdi. Prof.Qəzənfər Paşayevlə uzun müddət dostluq, qardaşlıq münasibətləri ədəbiyyatımıza xidmət nümunəsidir. Xüsusən Kərkük ədəbiyyatının və bu ədəbiyyatı təmsil edənlərin Azərbaycanda tanınmasında bu iki ziyalının xidməti tükənməzdir.

Ayaz müəllim bir insan kimi ehtiyatlı və təvazökardır. Həyatın hər cür ağrısın, acısın dadıb. Onun şəxsiyyəti haqqında Mirzə İbrahimov öz müşahidələri əsasında obrazlı, təmkinli bir intonasiya ilə yazırdı: "...Boş hikkə və iddialar onun təbiətinə ziddir. O, yavaş-yavaş, tələsmədən, səliqə ilə külüng çalan, hər hansı bir binanın özülünü hazırlayan, o bunun üçün hamar və tarazlı daşlar yonan, sonra da onu qaydası ilə tikməyə başlayan bənnanı xatırladır".

Ömrünün 86-cı baharını qarşılayan hörmətli qələm dostumuza, təpədən-dırnağa ədəbiyyat və elm adamına 90 illiyini birgə keçirmək arzusu ilə.

Şirindil Alışanlı

Ədəbiyyat qəzeti.- 2023.- 1 aprel.- S.13.