Dünya mədəniyyət səfirləri

Ünsiyyət sahəsində təəccüblü dəyişikliklərin olduğu və bütün millətlərin nümayəndələrinin bir-birilə anında ünsiyyət qura bildiyi bu gün də Avropa və Amerika cəmiyyətləri mədəniyyətlərini daha çox yaymaq üçün hər cür bədii vasitələrdən istifadə edirlər. Xüsusilə, İkinci Dünya müharibəsindən sonrakı dövrdə mədəni təbliğat, demək olar ki, diplomatiyanı əvəz edərək soyuq müharibənin əvəzolunmaz hissəsinə çevrildi. Sovet İttifaqı və Amerika Birləşmiş Ştatları müttəfiqlərini öz tərəflərində saxlamaq və yeni müttəfiqlər əldə etmək üçün təbliğata əhəmiyyət verirdilər. Xüsusilə, NATO-dan və Varşava Müqaviləsi ölkələrindən kənarda qalmağa çalışan dövlətlər əsas təbliğat hədəfinə çevrildi. Qərb dünyasında az qala hər kəsin zövqlə izlədiyi "007 Ceyms Bond" filmləri bu təbliğatın ancaq əyləncə tərəfini təmsil edirdi. Harri Potter, sonradan milyonlarla satılan "Şir Kral" kimi məşhur kitablar və ondan sonrakı filmlər bütün dünyada Qərb mədəniyyətinin yeni pərəstişkarlarını yaratdı.

Polşa əsilli amerikalı politoloq Zbiqiniev Bjezinskinin sözlərinə görə, o, ingilis dilinin yayılmasında ABŞ-ın mədəni cəlbediciliyinin təsirli olduğunu bildirir. İngilis dilinin yayılması da ABŞ-ın yumşaq gücünün yayılmasına şərait yaratdı.

Təbii ki, Qərb bu fəaliyyətlərə çox erkən başlayıb. Qərbdə 1907-ci ildə Fransız Mədəniyyət İnstitutu, 1926-cı ildə İtaliya İnstitutu, 1930-cu ildə Höte İnstitutu yaradılmışdır. Goethe-Institut dünyanın 98 ölkəsində 158 institutla təmsil olunur. Bundan əlavə, onlar müxtəlif mədəniyyət birlikləri, kitabxanalar, dil və imtahan mərkəzləri ilə fəal işləyirlər.

Dünyanın müxtəlif bölgələrinə yayılan ermənilər mədəniyyətşünaslıq və təbliğatı da özlərinə əsas hədəf kimi qoyublar. İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı Xankəndində təsadüfən vurulan kilsədə çalınan orqan bütün dünya qəzetlərinin manşetində yer alıb.

Təəssüf ki, ölkəmizdə mədəniyyətşünaslıq, yaradılmış mərkəzlər çox gec fəaliyyətə başlayıb. TİKA, Xaricdəki Türklər Başqanlığı və Yunus Əmrə İnstitutu bu sahədəki boşluğu gec də olsa doldurmağa başlayıb. Mədəniyyətimizin və dilimizin bütün dünyada tanıdılmasında böyük nailiyyətlər əldə ediblər.

Qərargahı Bakıda yerləşən Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu son dövrdə Qərbdə və türk dünyasında ən görkəmli mədəniyyət fəaliyyətlərini həyata keçirmək baxımından diqqət çəkir. İstanbul, Bursa, Daşkənd, Vyana, Varşava, Riqa və Budapeştdə keçirilən rəsm sərgiləri, kitab tanıtımları və "Şuşa günləri" mətbuatda işıqlandırılandan sonra bu qurumun fəaliyyəti diqqətimi daha çox cəlb etməyə başladı.

23 avqust 2012-ci il tarixində Bişkekdə keçirilən Türkdilli Ölkələrin toplantısında təməli qoyulan Fondun 2015-ci il sentyabrın 11-də rəsmi yaranma tarixidir. Düzgün qərarla həm diplomat, həm də türk mədəniyyətinə dərindən bələd olan Günay Əfəndiyeva idarəçi təyin olundu. Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Vəqfinin müxtəlif fəaliyyətləri ilə yanaşı, xüsusilə mədəniyyətimizlə bağlı peşəkar fəaliyyətləri Avropada öz əksini tapmağa başladı.

İstanbuldakı Fransız və ya Macar Mədəniyyət Mərkəzinə gedəndə, Höte İnstitutundan dəvət alanda beynimdə həmişə eyni sual olurdu. Düşünürdüm ki, niyə bu mərkəzlərdə türk mədəniyyəti, türk sənəti təbliğ olunmur, mühüm əsərlər xarici dillərə tərcümə olunmur. Bir neçə il əvvəl Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə birlikdə "Azərbaycan Qadınları Antologiyası"nı və məşhur yazıçımız Ömər Seyfəddinin on seçilmiş hekayəsini alman dilində nəşr etdirəndə bir az təsəlli tapdım. Nəşr olunan kitabların Vyanada təqdimatı keçirildi. Məhsəti Gəncəvinin, Natəvanın və başqa şairlərin şeirləri alman sənətkarlarınin səsləriylə bu dəfə alman dilində canlandırılıb, tamaşaçıların qulaqlarını oxşadı.

UNESCO 2022-ci ili Süleyman Çələbi kimi elan etmişdi. Süleyman Çələbi 14-15-ci əsrlərin mühüm şairi olmaqla yanaşı, o dövr türkcəsinin günümüzə daşınması baxımından türk mədəniyyətinin təməl daşlarından biridir. Altı yüz ildən artıqdır ki, onun yazdığı misralar təkcə Anadoluda deyil, Balkanlardan Orta Asiyaya qədər bütün evlərə girmiş, insanlara təsəlli olmuşdur. Mövlud öz axıcılığı, rəvan dili və asan nəqli ilə az da olsa bir neçə misra ilə xalqımızın yaddaşında öz yerini tutmuşdur. Türkiyədə evlərdə və məscidlərdə Qurandan sonra ən çox oxunan və dinlənilən əsərdir. Alman dostum Karl Hermann Kiel ilə birlikdə bu əsəri alman dilinə tərcümə edərək mənəviyyatını və poeziyasını itirmədən nəşr etdik. Düşünürəm ki, Beynəlxalq Türk Mədəniyyət və İrsi Vəqfi tərəfindən Mövlidin xarici dillərdə nəşri gələcək tədqiqatçılar üçün bir qapı olacaq və yadda qalacaqdır.

Bir gün, Berlində, Londonda, Vyanada, Parisdə, Vaşinqtonda Hötenin, Şekspirin, Hüqonun, Tolstoyun əsərləri ilə mədəniyyətimizin inciləri yan-yana dayanacaq. Nə qədər ki, belə mədəniyyət elçilərimiz var, mən bu məsələdə ümidimi itirməyəcəyəm.

Orxan ARAS

Ədəbiyyat qəzeti.- 2023.- 21 aprel.- S.15.