İntiqamın iki missiyası

İntiqam Qasımzadənin 80 illiyinə

İntiqam Qasımzadənin 80 yaşı tamam olur və iş belə gətirib ki, həyatımızın - onunla mənim - bir çox illərimiz, əgər belə demək mümkünsə, eyni paralel içində keçib: eyni vaxtda orta məktəbi bitirib, BDU-nun (keçmiş S.M.Kirov adına (!) Azərbaycan Dövlət Universitetinin) filologiya fakültəsinə daxil olub, beş il eyni kursda oxumuşuq, eyni vaxtda Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun "Ədəbiyyat nəzəriyyəsi" şöbəsində (ora sadəcə Məmməd Cəfər müəllimin şöbəsi deyirdilər) aspirant olmuşuq, sonralar xeyli müddət bir yerdə Yazıçılar İttifaqında işləmişik. Bura orasını da əlavə etsəm ki, mən 7 nömrəli məktəbdə 5-ci sinfi bitirib, başqa məktəbə keçmişdim, İntiqam isə başqa məktəbdən 7 nömrəli məktəbə, mənim elə həmin sinfimə gəlmişdi - bu "məktəb dəyişmə" əhvalatı da yəqin, dediyim o eyni paralelliyə maraqlı bir əlavədir.

Ancaq bizim tanışlığımız həmin o şagirdlik çağlarından başlayır.

İlyas Əfəndiyevlə Böyükağa Qasımzadə arasında isti, məhrəmanə münasibət var idi (ümumiyyətlə, mənə elə gəlir, Böyükağa Qasımzadə elə bir insan idi ki, yəqin elə hamı ilə xoş münasibəti olub, hər halda, mənim yeniyetməlik təəssüratım belədir), eyni zamanda onların ikisinin də yaxın dostu var idi: çox orijinal və koloritli Mir Mehdi Seyidzadə və məni də İntiqamla 1950-ci illərin ikinci yarısında Ağa əminin (M.M.Seyidzadəyə belə deyirdik) oğlu rəhmətlik Araz Seyidzadə tanış etmişdi.

O zamandan nə qədər keçib - 65 il - illərin sınağı üçün kifayət müddətdir.

1967-ci il. Elçin və İntiqam Qasımzadə

Böyükağa Qasımzadə çox az yaşadı, ancaq 41 illik bir ömürdə o, artıq tanınmış və hörmətli bir şair, tərcüməçi idi, onun Puşkindən, Nekrasovdan, İvan Frankodan tərcümələri ilk növbədə səmimiliyi və təbiiliyi ilə seçilirdi və bunu yəqin elə onun özünün daxili təbiiliyi, səmimiliyi qələminə diktə etmişdi.

Mirzə Fətəli Puşkinin ölümünə "Şərq poeması"nı fars dilində yazmışdı və onu bizim bir sıra görkəmli şairlərimiz tərcümə edib, ancaq elə indiyə kimi də ən yaxşı tərcümə Böyükağa Qasımzadənin tərcüməsi hesab olunur.

Mən İntiqamla bağlı bir cəhəti ayrıca qeyd etmək istəyirəm ki, onun səriştəli redaktorluq bacarığı (söhbət bilavasitə bədii mətni redaktə etməkdən gedir) mənim aləmimdə irsi bir xüsusiyyətdir, çünki Böyükağa Qasımzadə "Ədəbiyyat və incəsənət"də ("Ədəbiyyat qəzeti"ndə), "Azərbaycan" jurnalında, "Azərnəşr"də poeziya şöbələrinin müdiri işləyəndə güclü bir redaktor nüfuzu qazanmışdı.

Mən İntiqamın dediyim mənada redaktorluğundan danışanda, bu da yadıma düşdü ki, İlyas Əfəndiyevin "Hökmdar və qızı" pyesi əsasında çəkilmiş "Hökmdarın taleyi" (ssenarisini mən yazmışdım) iki seriyalı filmin redaktoru da o idi və mən dostumun nə dərəcədə səriştəli, diqqətli olduğunun və ondakı o bədii zövq yüksəkliyinin bir daha şahidi olmuşdum.

Bədii zövq, bədii intuisiya - hər bir yaradıcı qələm sahibi üçün ilkin şərtlərdən biridir və baxın, İntiqam 25 ildən (!) artıqdır ki, "Azərbaycan" jurnalının Baş redaktorudur, ancaq o, jurnala rəhbərlik etməklə bərabər, həm də "sıravi" redaktordur, jurnalda çapa gedən bütün mətnləri əlində qələmlə oxuyur.

Bu cür redaktorluq yalnız "Azərbaycan" jurnalı ilə bağlı bir xidmət deyil, bu - ədəbiyyatımız qarşısındakı xidmətdir, çünki artıq 100 illik yubileyini yaşayan "Azərbaycan" jurnalı ədəbiyyatımızın 100 illik təqdimatçısıdır, bu məhsuldar, mürəkkəb, ziddiyyətli onilliklər boyu yaranmış ədəbiyyatımızın yaxşısının da, zəifinin də, istedadın da, konyukturanın da zəngin ədəbi arxividir.

Elə bu bədii zövqə, intuisiyaya görə də İntiqamın, misal üçün, ssenarisini yazdığı "Tıx-tıx xanım və Siçan bəy" multfilmi əlli ildən artıqdır ki, uşaqların (və keçmiş uşaqların!) sevimli multfilmidir və İntiqam bu gözəl nağılımızdakı, bu nağıl əsasında Abdulla Şaiqin yazdığı gözəl poemadakı ab-havanı, koloriti üzə çıxartmağı, bu ab-havanın, bu koloritin yeni bədii versiyasını təqdim etməyi bacarıb.

İntiqam bir çox sənədli filmlərin ssenarisini yazıb, bir çox filmlərin redaktoru olub və o, az yazan, ancaq dəqiq bədii diaqnozla yazan bir tənqidçidir və onun dediyim həmin bədii zövqünə mən lap ilk gənclik çağlarından bələdəm.

Hələ 1950-ci illərin sonlarında - yeniyetməlik çağlarında yazdığım hekayələri əlyazmasında oxumaq üçün ona verirdim, bəzən də görüşürdük, özüm o hekayələri oxuyurdum, bir yerdə müzakirə edirdik. Mən 1960-cı illərin ortalarında "Açıq pəncərə", "Sos" povestlərini yazmışdım, nəşr olunmuşdu və o povestlər haqqında çap olunan ilk məqalə də İntiqamın məqaləsi idi.

Onun Mirvarid Dilbazinin, Nigar Rəfibəylinin, İmran Qasımovun, İsmayıl Şıxlının, Sabir Əhmədovun, Maqsud İbrahimbəyovun, Anarın, İsi Məlikzadənin, Fikrət Qocanın, Vaqif Səmədoğlunun əsərləri haqqında yazdığı məqalələr yazılan dövrlərin ədəbi tənqidində səmimiliyi ilə seçilirdi, çünki o, bəhs etdiyi əsərləri hiss edirdi və hissiyyatı da onu aldatmırdı.

Tənqid haqqında yazmaq, tənqidi tənqid etmək, təqdirinə və təkdirinə inandırmaq, olsun ki, daha artıq ədəbi-nəzəri səriştə tələb edir və bu baxımdan da İntiqamın Məmməd Cəfər Cəfərov, Kamal Talıbzadə kimi sanballı ədəbiyyatşünas və tənqidçilərin yaradıcılığı barədə yazdığı məqalələr o rəhmətliklərin adlarına layiq yazılardır.

İntiqam gözəl tərcüməçidir və yadıma gəlir, rəhmətlik Maqsud İbrahimbəyov "Kərgədan buynuzu" romanını tərcüməsini İntiqamdan xahiş etdi və o da, romanı orijinal təəssüratı doğuran bir səviyyədə tərcümə etdi.

1960-70-ci illərdə Sovet İttifaqında Qrossman, Trifonov, Aytmatov, Astafyev, Rasputin, Belov, Dumbadze, Aksyonov - ilk yadıma düşən adları çəkirəm - kimi sistemə yox, ədəbiyyata xidmət edən istedadlı yazıçıların sırasında yer tutan Vasil Bıkovun "Sotnikov", "Kruqlyan körpüsü", "Abidə" kimi povestlərini də eyni səriştə və yaradıcı həvəslə (!) İntiqam tərcümə etmişdi. O, bir çox xarici yazıçıların hekayələrini, Nil Saymonun "Növbə kimindir?" pyesini və başqa əsərləri də tərcümə etmişdir.

Mən bu kiçik qeydləri yazıram, gözlərimin qarşısına isə 80 yaşlı İntiqam yox (hərçənd ona ruhən də, cismən də 80 yaş vermək olmaz!), boz-qəhvəyi rəngli bukle pencəkli, qapqara dalğalı saçları arxaya daranmış ilk gənclik çağlarının İntiqamı gəlir.

Əbədi bir keçmişdə qalmış universitet illərini, rəhmətlik Vaqif Vəliyevin (o zaman hələ dosent idi) rəhbərliyi ilə Gədəbəyin Böyük Qaramurad kəndində folklor toplamağa, yaxud rəhmətlik Ağamalı Həsənovun rəhbərliyi ilə Sabirabadın Muğan-Gəncəli kəndində pambıq yığımına getməyimizi və bir gecə orada heç bir icazə almadan, heç kimə demədən İntiqam və həmkursumuz Aydın Məmmədovla Şəkinin Kiş kəndinə, Aydıngilə yollanmağımızı, Aydının atası Mir Saleh kişinin sübh tezdən heyrətlə bizi qarşılamağını, "cijisinin" tələm-tələsik bizə çay süfrəsi açmağını, cürbəcür başqa tələbəlik macəralarını, aspirantlıq dövrünü, Məmmədağa Şirəliyev, Məmməd Cəfər Cəfərov, Mir Cəlal, Məmməd Arif Dadaşzadə, Kamal Talıbzadə, Əziz Mirəhmədov, Məmməd Hüseyn Təhmasib kimi klassiklərimizlə təmaslarımızı xatırlayıram və bu xatirələr bir tərəfdən özü ilə nostalji hisslər gətirir, dünyanın faniliyindən deyirsə (bu kiçik yazıda nə qədər rəhmətliklərin adı çəkildi…), o biri tərəfdən də elə həmin dünyanın gözəl işlərindən xəbər verir.

Ədəbiyyata xidmət etmək - İntiqamın missiyasıdır.

Ancaq eyni zamanda onun ikinci bir missiyası da var.

İntiqamgilin indiki Zərifə Əliyeva küçəsindəki evləri yadıma düşür və o evdə o kiçik, ancaq çox istiqanlı, mehriban, gülərüz ailəni də yenidən xatırlayıram. İntiqamın anası istiqanlı, Qarabağ koloritini saxlamış rəhmətlik Sona xanım da (ona "Sona xala" deyirdim) dünyadan tez köçdü, böyük qardaşı Daşqın da, kiçik bacıları Lalə də vaxtsız getdilər, ancaq o ailənin dediyim həmin mehribanlığı, səmimiliyi və bir-birinə bağlılığı həmişə İntiqamla bir yerdədir.

İndi İntiqamın 80 illiyidir.

Mən inanıram ki, İntiqam 90 illiyini də, lap 100 illiyini də bayram edəcək.

Çünki o gözəl ailənin yaşamadıqlarını İntiqam yaşayacaq.

Çünki bu da bir missiyadır.

31 iyul 2023

Bakı

ELÇİN

Ədəbiyyat.- 2023.- 5 avqust.- S.4.