Ədəbiyyatın yetişmək istədiyi üfüq
1
Ədəbiyyatın üfüqlərə
çatma, yetişmə
istəyi, Tanrıyla danışmaq həsrəti...
Bizim mətnlərdə
varmı bu istək, müasir ədəbiyyatda, məncə,
bunun izi-tozu yoxdu, ona görə
insan ruhunu çalın-çarpaz doğrayan
suallar, təzad və mübahisələr
heç yoxdu. Bircə "Qətl günü" romanında
bu ağrılı, insan ruhunu çalın-çarpaz
doğrayan ziddiyyət
və şübhələr
oyanıb yer səthindən yuxarılara
doğru uçmaq istər. Bu özəllikləri
vaxtilə A.Kamü
Dino Buzzatinin mətnlərində
görmüşdü, onun
əsərlərindən hansınısa
Fransa səhnəsində
qoymağa cəhdlər
etmişdi, bəli, italyan Dino Buzzatinin, o məşhur "Tatar çölü"
romanının dahi müəllifini Avropaya məhz Alber Kamü tanıtmışdı.
Amma... Alber Kamü
"Qaillimar" nəşriyyatında
olanda təsadüfən
rumın əsilli yazıçı Emil Mişel
Cioranla (Çoran) görüşür, onun
romanını oxuyub deyir: olmazmı bir az ciddi
işlərlə məşğul
olasız? Dahi yazıçı və filosof, uşaqlıqda yuxusuzluq sindromuna düçar olan ədib həmin sözlərdən sarsılır,
həzm edə bilmir bu sözləri,
halbuki məhz Cioranın əsərlərində
Tanrı və iman məsələsi min bir ziddiyət və çalın-çarpaz
sualların, dəhşətli
iztirab içindən
keçirdi. İnsan bəzən bilmir, kiməsə tənəedici
sözlər deyir, sonra məlum olur ki, bu sözləri
elə özünə
demisən, çünki
ikinizi də eyni dərdlər öldürür...
2
Bizim
"gedə biləcəyimiz",
səsimizin çatacağı
qədimlikdə yazı
mümkün deyildi, yəni yazı ən müdrik nəsnələri içinə
hopdurmaq qüdrətinə
malik deyildi - hər yerdə deyilən söz, yəni şifahilik at oynadırdı.
Bizdə
aramsız olaraq şeir yazan insanlar var, xüsusən çox tanınmış
şairlər arasında,
heç bir mətbu orqanı bunların dərcini yetişdirə bilmir, həyatda, günümüzdə
baş verən hər şey o şeirlərin içindədir,
özü də kərpic-kərpic, həll
olunmamış halda, tikə-parça halında.
Yaxşı şeir, gözəl poetik nəsnə çox çətin, qəfil peyda olan, kosmosla
bizim gerçəklik
arasındakı pərdələri
yırtıb gələn
ilhamın məhsuludur.
Bu halda qələm də yanıb kömürə dönür.
Şair də. Hər ikisi yox olur, ortada
həmin inanılmaz duyğular qalır. Bunun mənası nədir? Kimsə bunu bilirmi?
Bu da var: hansı şair haqqında hər kəlməbaşı "dahi"
kəlməsini işlədərək
danışırlarsa, hətta
sanki bir el-oba eyni səs
amplitudasında söz
edirsə, bilin ki, bu unudulmamaq, yaxud unutmamaq üçündü. Bu elə
ölümün sinonimidir.
Unudulmaq yaşamaq deməkdir, hafizə və gizli laylarda,
əsl nəfəs ordadır. Tənqidçi
və ədəbiyyatşünasların
bu unudulmağa qoymadıqları adamlar hər gün riqqətə gətirir məni: elə bilirəm, bax, bu küçənin tinində qarşıma çıxacaqlar, halbuki onların sümükləri
çoxdan sürmə
olub...
Bir də... Van Qoqun ulduzlu gecələri... O ulduzları kətana endirmək istəyən adamı istəsən də unuda bilməzsən...
Yaxud istəməsən
də unudarsan. Hansı yaxşıdır?
3
Üslub
bədii mətndə
mövcud olan hər şeyi yenidən və istədiyin kimi yarada bilməkdir. Bu mənada bəzi əsərlər bütün
zamanları kapsar, bəziləri elə öz dövründə gözdən və rəflərdən düşər.
Emil Mişel Cioran (Çoran) yazmağı Tanrıyla danışmaq kimi ifadə edirdi. İşığa
baxa bilmirdi, ömrü boyu yuxusuz qaldı bu filosof yazıçı.
İçindəki şübhələr
onun mətnlərinin içinə çəkilməz
ağrılar qoyurdu və bu dərdlər
heç zaman bitmirdi. Yazmaq həqiqəti təkbaşına yaratmaqdır.
Cioran deyirdi: biz mövcud həqiqətləri yazıda
yenidən yaradırıq.
Ya da onu daha böyük həqiqətin içində
Tanrıyla birgə yaradırıq. Yazıçı
bu iki yolun
arasında var-gəl edib ölümü gözləyir...
Cavanşir YUSİFLİ
Ədəbiyyat.-
2023.- 5 avqust.- S.13.