Oxşarım
(Xorxe Fransisko İsidoro Luis Borxes Asevedo, digər ədəbi imzaları: B.Suares Linç
və H.Bustos Domekdir) (1899-1986) argentinalı
nasir, şair, tərcüməçi, esseçi
və kitabxanaçıdır.
İspandilli ədəbiyyatda
avanqardizm cərəyanının
banisi sayılır.
Bu hadisə 1969-cu ilin fevralında Bostonun şimalında, Kembricdə
baş vermişdi. O ara bu əhvalatı
isti-isti kağıza köçürməkdən çəkinmiş
və ağlımı
itirməyim deyə, bunu hələ unutmağa da çalışmışdım.
İndi isə artıq
1972-ci ildir və düşünürəm ki, oturub,
o yaşantımı yazsam,
oxucular da onu bir uydurma sanacaq,
aradan ötən illər sayəsində...
özüm də.
Olay bitənə qədər bu baş verənlərin
qorxuncluğunun elə
özüm də fərqindəydim, çünki
bunun ardınca yuxum ərşə çəkiləndə ovqatım
daha betər pozulacaqdı. Amma bu da o mənaya gəlməz ki, nağıl olunduğu vaxtlarda onun başqalarına, illah qorxu hissi aşılaması
qaçılmaz şərtdir.
Səhər saat on idi. Çarlz çayı sahilindəki bir skamyada özüm üçün yayxanıb
oturmuşdum. Məndən
sağda, təxminən
beş yüz metr aralıda adını hələ də bilmədiyim bir qüllə ucalırdı. Boz-bulanıq
suların içiylə
iri buz parçaları
üzürdü. Axan
çay istər-istəməz
adamın yadına
zaman məfhumunu salır.
Həyatın zaman içində
bir çapalama olduğuna dair Heraklit təlimini xatırladım. Gecə rahat yatmışdım, çünki dünən
günortadan sonra oxuduğum mühazirəni
tələbələr dərin
maraqla dinləmişdilər.
Yan-yörəmdə bir ins-cins gözə dəymirdi.
Qəfildən içimi belə
bir duyğu bürüdü ki, vaxtilə
mən bu indiki anı yaşamışam (psixoloqlar
bənzər halları
ümumi yorğunluğun
nişanəsi sayırlar).
Skamyanın digər ucunda bir nəfər gəlib əyləşdi.
Düzü, mən təkbaşına oturmağı
daha uyğun görərdim, amma məni adamayovuşmaz biri saymasın deyə, elə o dəqiqə ayağa durub, oranı tərk eləmədim.
Sonra həmin adam fit çalmağa başladı.
Elə səhərin
ilk sarsıntısını da mən məhz o an yaşadım: sən deyən güclü musiqi duyumum olmasa da, fərqinə vardım ki,
bu hərif Elias Requlesin ifa etdiyi
və "Köhnə
daxma" adlanan
Argentina nəğməsini fitlə ya çalır,
ya da buna cəhdlər
göstərir. Melodiya
məni məndən alıb, keçmişə,
Buenos-Ayresə, indi yerində yel vurub, yengələrin oynadığı həyətimizə
çəkib, apardı:
xatirimdə çox-çox
əvvəllər vəfat
edən kuzenim Alvaro
Melian Lafinur canlandı.
Ardınca isə mahnının sözləri
dəydi qulağıma:
bunlar ilk bəndin misraları idi və əsrimizin onuncu illərində o mahnı bu şəkildə
oxunurdu. Eşitdiyim səs Alvaronunku deyildi, amma oxuyan
adam, nədənsə,
onu yamsılamağa çalışırdı. Bunu
dərk edincə, lap diksindim.
Ehmalca yanaşaraq qonşumdan soruşdum:
- Cənab, siz uruqvaylısınız, yoxsa
argentinalı?
- Argentinalıyam, - dedi. -
Amma 1914-cü ildən bəri
Cenevrədə yaşayıram.
Araya uzun bir sükut
çökdü. Bir sual
da verdim:
- Rus Pravoslav kilsəsinin qarşısında, Malanyo
küçəsi, 17 ünvanında
yaşayırsınız?
Başıyla dediyimi təsdiqlədi.
Sözə davam elədim:
- Onda adınız da hər halda Xorxe Luis Borxes olar. Mənim də adım Xorxe Luis Borxesdir. Hazırda 1969-cu ildir və biz Kembric şəhərindəyik.
Kişi
mənimkinə bənzəyən,
amma sanki uzaqlardan süzülüb-gələn
bir səslə:
- Xeyr, - dedi. Bir-iki dəqiqə susduqdan sonra sözünün ardını
gətirdi:
- Xeyr, mən indi burada, Cenevrədəyəm.
Rona çayının sahilindəki
skamyada əyləşmişəm.
Ən qəribə məqam isə bizim bir-birimizə hədsiz oxşamamızdır,
sadəcə siz məndən xeyli yaşlısınız və
saçınız bəmbəyazdır.
Dedim:
- Yalan danışmadığımı
sizə isbatlaya da bilərəm. Sizə elə təfərrüatlar
sadalayaram ki, onlar sadəcə mənim ailəmə bəllidir. Evimizdə mate (Paraqvay çayı - A.Y.) içməyə
yarayan gümüş
bir fincan var, onun uzun ayaq
qismində bir-birinə
sarmaşan ilanlar təsvir olunub və ulu babamız onu vaxtilə Perudan gətiribmiş. Bir
də atın yəhərinə bağlanan
gümüş bir piyalə var evimizdə. Sənin otağındakı
şkafda iki cərgə kitab düzülmüşdü.
Orada Leynin nəşr etdirdiyi, səhifələri metal qravüralarla
bəzənən və
hər bölümün
sonunda xeyli narın hərflərlə
şərhlər verilən
üçcildlik "Min bir
gecə nağılları",
Kişerin "Latın
dili sözlüyü",
Tatsitin "Germania" əsərinin
latınca əsli və eyni mətnin
ingiliscəyə Qordon
tərəfindən edilən
tərcüməsi, "Qarnye"
nəşriyyatının çap
etdirdiyi "Don Kixot",
müəllif Rivera İndartenin
imzaladığı "Qanlı
teatr" kitabı, Karleylin "Sartor Resartus"u,
Amyelin bioqrafiyası, digər nəşrlərin
ardında gizlədilməklə,
Balkan xalqlarının cinsi
adət-ənənələrindən bəhs edən və cildi qopmuş
daha bir kitab vardı. Dübur meydanındakı binanın
ikinci mərtəbəsində
hökm sürən alaqaranlığı da hələ
unutmamışam.
Bu yerdə o, səhvimi tutdu:
- Dufur olar.
- Yaxşı, Dufur olsun.
İndi necə, əminsiniz
barı?
- Xeyr, deyiləm, - dedi. - Bunlar sübut-filan sayılmaz. Əgər indi yuxuma girmisinizsə, onda mənim röyada gördüklərimin
sizə də əyan olması təbii haldır. Özünüzü heç
yormayın.
O, öz iradında haqlı idi. Dedim:
- Əgər bu səhər baş tutan görüşümüz
bir yuxuda gerçəkləşibsə, onda birimiz bu
yuxunu sırf özünün gördüyünü
düşünə bilər.
Bu yuxu bitincə, biz ayıla da bilərik, ayılmaya da. Dəqiq bildiyim bircə məqam var - biz bu yuxunu eynilə yaşadığımız, görüb-qavradığımız,
nəfəs aldığımız
bu dünya qədər gerçək
saymalıyıq.
O, təlaşla soruşdu:
- Bəs yuxu bitmək
bilməsə, necə
olacaq?
Həm ona, həm də
özümə təskinlik
verməkdən ötrü
dərin bir əminlik hissiylə dedim:
- Bitmir, bitməsin də! Məsələn, mənim yuxum düz yetmiş il çəkib. Həm də elə insan tapılmaz ki, oyandığı zaman röyada
öz-özünə rast
gəldiyini iddia eləməyə. Biz də
eyni şeyi elə indi yaşayırıq,
sadəcə... iki fərqli insan qismində. Öz gələcəyin, mənim
isə keçmişimlə
bağlı, bəlkə
sən daha nələrisə öyrənmək
istəyərdin?
O, kəlmə kəsmədən
başını tərpətdi.
Mən isə ağlıma ilk gələn
hər şeyi onunla bölüşdüm:
- Anamız hələ sağdır, Buenos-Ayresdəki
Çarkas və Maypu küçələrinin
kəsişməsində yerləşən
evində ömür sürür, atamız isə otuz il əvvəl ürək xəstəliyindən vəfat
edib. Əslində onun axırına çıxan daha öncə keçirdiyi iflic oldu. Bədəninin
sol tərəfi tamamən
qacıyıb-qurudu, adətən
sağ əlinin üstə duran sol əli bizə hansısa divin pəncəsi üstünə
qoyulan bir körpə əlini xatırladırdı. Ölməyə
can atırdı deyə,
heç "ah-uf"
da eləmədi. Nənəmiz
də canını elə həmin evdə tapşırdı.
Ölümündən bir
neçə gün əvvəl hamımızı
başına yığıb,
dedi: "Mən ağbirçək qadınam,
ona görə də tədricən ölürəm. Əcəlim
yetişəndə, məbadə,
vay-şüvən qoparasınız: çünki bu, onsuz da qaçılmaz
nəticə sayılacaq".
Bacın Nora ərə
gedib, iki oğul anasıdır. Yeri gəlmişkən, de
görüm, evdəkilər
necədir?
- Hamı yaxşıdır.
Atam həmişəki
kimi dinə sataşmağından qalmır.
Dünən axşam deyirdi ki, özünü görüb-götürmüş biri kimi göstərməyə
çalışan İsa da, eynilə bizim qauçolar (Latın Amerikasında yerli kovboylara verilən ad -
A.Y.) kimi, öz fikirlərini, adətən
üstüörtülü şəkildə dilə gətirirmiş.
Birdən
duruxub, soruşdu:
- Bəs siz necə
yaşayırsınız?
- Sənin neçə kitab
yazacağını hələlik
deyə bilmərəm,
ancaq onların sayı hədsiz çox olacaq. Şeirlərin sənə
başqalarının heç
vaxt anlamayacağı
bir zövq verəcək, fantastik hekayələr də yazacaqsan. Sən də atan və
bir çox qohumların kimi müəllim işləyəcəksən.
Yazacağı kitabların ona
uğur gətirib-gətirməyəcəyi
ilə maraqlanmadı və düzü, bu xüsus ürəyimə
yağ kimi yayıldı. Mülayim səs tonuyla sözümə davam elədim:
- O ki qaldı tarixin gedişatına... Az qala eyni düşmənlər
arasında sonralar daha bir müharibə
qopdu. Fransa tezliklə təslimiyyət
yolunu seçdi, İngiltərə və
Amerika isə Hitler soyadlı
alman diktatorla döyüşməyə
məcbur qaldı - az qala Vaterloo
savaşı təzədən
təkrarlandı. Min doqquz
yüz qırx altıncı ildə,
Buenos-Ayresdə ailəmizin
ilkbeşiyinə eynən
bənzəyən növbəti
Rosas dünyaya gəldi.
1955-ci ildə isə,
keçən yüzildə
Entre-Riosun etdiyi kimi, Kordoba vilayəti
də bizim dadımıza yetişdi. Hazırda dünyadakı vəziyyət heç ürəkaçan sayılmaz.
Rusiya planetdə hökmranlığa iddialıdır,
demokratiyanın düşməni
kimi ad çıxarmaqdan
çəkinən Amerika isə
imperiyaya çevrilib-çevrilməmək xüsusunda
hələlik tərəddüdlərə
qapılıbdır. Ölkəmiz
günbəgün ucqar
bir əyalətə çevrilməyə doğru
gedir. Sadə xalq ağı-qaradan seçə bilmədiyindən
biz də özümüzü
bir şey zənn edirik. Günlərin bir günü məktəblərdə
Latın dili əvəzinə, Quarani dilinin tədrisinə keçilsə, şəxsən,
mən buna zərrəcə
heyrətlənmərəm.
Dediklərimi qulaqardına vurduğunun
fərqindəydim. Onun
canını sıxan
da imkansız saydığı
bir şeyin mümkünlüyünə indi
açıq-aşkar şahid
olmasıydı. Övlad
sahibi olmasam da, doğma oğlumdan özümə daha məhrəm saydığım
bu zavallı cavana içimdə nəvaziş dolu hisslər oyanmışdı.
Əllərinin arasında
bəmbərk tutduğu
kitabın adıyla maraqlandım.
O, az qala qürurla
dilləndi:
- Fyodor Dostoyevskinin "Cəzbə
qapılanlar"ı, daha
doğrusu, "Əcinnələr"idir.
- O kitab, nədənsə, heç
xatirimə gəlmir. Könlünə yatırmı
barı?
Dilimdən qopan bu sualın yersizliyi az sonra özümə
də əyan oldu. O, başbilən biri kimi:
- Müəllif rus klassikidir, - dedi. - Həm də bir slavyanın ruhundakı labirintlərə
daha yaxından bələddir.
Bu cür təmtəraqlı
sözlərdən yararlanmasını
onun daxilən rahatlamasına yozdum.
Bu usta yazarın başqa hansı kitablarını oxuduğunu
xəbər aldım.
İki-üç kitabın adını
çəkdi, aralarında
"Oxşar" da var idi.
Soruşdum ki, Dostoyevskini
oxuyanda da, eynilə Cozef Konradın qiraətində olduğu kimi, qəhrəmanlar gözləri önündə
açıq-aşkar canlanırmı
və o, bu yazarın bütün cildlərini oxumağa niyyətlidirmi?
Heç
gözləmədiyim halda:
- Yox, bunu düşünmürəm,
- dedi.
Soruşdum ki, bəs özü
nə yazır? O da dedi ki, "Qırmızı
ilahilər" adlı
şeirlər kitabını
indi çapa hazırlayır. Kitabı
"Qırmızı ritmlər"
də adlandıra bilərmiş.
Dedim:
- Niyə də olmasın?! Hətta sən öz sələflərindən nümunələr
də gətirə bilərsən. Ruben Darionun
da mavi şeirləri,
Verlenin isə bozumtul şərqisi var axı.
Bu dediklərimi qulaqardına
vuraraq, o, kitabında bütün insanları qardaşlığa səsləyəcəyini
dilə gətirdi. Çünki zəmanənin
şairi yaşadığı
dövrün müşküllərinə
əsla arxa çevirə bilməzmiş.
Bir az da düşündükdən
sonra onun özünü hər kəsin necə dostu, qardaşı saymasının mümkünlüyü
ilə maraqlandım. Məsələn, bir adam həm qəbirqazanların,
həm poçtalyonların,
həm kiralıq dalğıcların, sırf
tək nömrəli binaların önündəki
səkilərdə gecələyən
dilənçilərin, səsvermə
hüququ olmayanların
və sair və ilaxırın axı necə dostu ola bilər?! Bildirdi ki, öz kitabını əzilən
və hüquqları
tapdalanan geniş bir kütləyə ithaf edəcək.
Dedim:
- O əzilən və hüquqları tapdalanan kütlə, sadəcə,
mücərrəd bir
qavramdır. Əgər
söhbət, illah, kimlərinsə varlığından
gedirsə, onda elə kütlə də ayrı-ayrı fərdlərdən ibarətdir.
Hansısa yunanlı deyibmiş: "Bugünkü
sən də artıq dünənki sən sayılmazsan". Yəqin ki, bu skamyada oturduğumuz üçün - fərq
etməz, Cenevrədəyik,
yoxsa, Kembricdə - biz
ikimiz də elə həmin fikrin bir sübutuyuq.
Tarixin qanlı səhifələrini
bir kənara qoysaq, önəmli hadisələrlə bağlı
vaxtilə dilə gətiri-lən o unudulmaz deyimləri təkrarlamağa
bir gərək qalmaz. Bəzən ölüm ayağındakı
insan da hələ uşaq ikən, üstəlik də, ötəri gördüyü
bir qravüranı xatırlamağa çalışır,
az sonra qanlı döyüşə
atılacaq əsgərlər
nədən oldu danışır, ya da öz serjantlarıyla məzələnirlər. Bizim
görüşümüz isə bu örnəklərin
heçcə birisinə
bənzəmirdi və
açığını desəm, hər ikimiz bu təsadüfi
qarşılaşmaya hazırlıqsız
idik. İşə bax ki, indi dil
və ədəbiyyatdan
söz edirik - inşallah, bu mövzu ilə bağlı da, adətən
jurnalistlərə söylədiyimdən
fərqli nələrsə
gətirməmişdim dilimə.
Alter eqom, yəni
"ikinci mən"im,
tamamilə yeni metaforaların
tapılmasına və
ya yaradılmasına
can atırdı, mən
isə, nədənsə,
özümə və
ya hər kəsə bəlli olan, əksəriyyətin
xəyal gücünə
doğma gələn təşbehlərə üstünlük
verirdim - yəni yaşlanma və qürub, röyalar və həyat, zamanın axışı
və çağlayan
su kimi təşbehlərə.
İllər sonra bir kitabıma salacağım bu fikirləri indi həmsöhbətimlə bölüşürdüm.
Amma zalım sanki məni heç dinləmirdi də.
Qəfildən soruşdu:
- Əgər bir vaxtlar siz mən
imişsinizsə, onda
1918-ci ildə özünün
də Borxes olduğunu sizə söyləyən o ahıl
sinyorla tanışlığı
unutmanızı, görəsən,
biz indi nə ilə izah eləyək?
Belə
gözlənilməz pusquya
düşəcəyim heç
ağlıma gəlməzdi.
Özümə elə
də güvənmədən
dilləndim:
- Mənə heyrətamiz göründüyündən yəqin
həmin hadisəni yerli-dibli unutmağı daha uyğun görübmüşəm də.
Bir az ürkək tərzdə soruşdu:
- Yaddaşınız necə,
zəifləmir hələ?
Bəlkə də haqlıydı:
hələ heç iyirmi yaşına dolmayan bir cavanla
müqayisədə yaşı
yetmişi ötən
bir kişi yarımcəsədi xatırladır
axı.
Belə
dedim ona:
- Hə, nələrisə unutduğum olur, amma yaddaşım ona yüklənən bilgiləri hifz eləməyi hələ
ki bacarır. Hazırda
mən ingilis-Sakson dilini öyrənməkdəyəm
və qrupumdakılardan
heç nədə geri qalmıram.
Söhbətimiz artıq nə qədər uzanmışdısa,
onun yuxuda baş verdiyini düşünmək də
müşkülə dönmüşdü.
Qəfil
ağlıma bir fikir gəlincə, dedim:
- İndi
məni röyada yox, məhz gerçəkdə gördüyünü
sənə isbatlaya bilərəm. İndiyədək
heç oxumadığın,
amma mənim dəqiq xatırladığım
misraya qulaq ver.
Bunun ardınca mən məşhur bir misranı təmkinlə səsləndirdim:
- L'hydre-univers tordant son corps
caill d'astres. (fransızca: "Kainat"
adlanan ilan özünün ulduzla, pulla örtülü bədənini gərib-durmaqdadır
- A.Y.)
Canına
üşütmə düşdüyünü,
hətta onun qorxduğunu sezdim. O da, hər sözü zövqlə tələffüz
etməklə, eyni misranı pəsdən təkrarladı.
Sonra mızıldandı:
- Haqlısınız. Mən
ömrüm boyu belə bir misra
yaza bilməyəcəyəm.
O an Viktor Hüqo idi bizi birləşdirən.
Az əvvəl isə o, Uolt Uitmendən bir şeir parçasını
çılğın tərzdə
mənə oxumuşdu:
həmin misralarda şair dəniz sahilində sevgilisiylə baş-başa keçirdiyi
və özünü
həqiqi mənada bəxtəvər saydığı
bir gecədən söz açırdı.
Mən də buna fikir bildirdim:
- Əgər Uitmen o gecəni bu cür ilhamla vəsf eləyibsə, deməli, həsrətini çəkməsinə rəğmən,
elə füsunkar gecəni heç yaşamayıb. Bir şeiri
təsirli qılan - yaşanmış duyğuların
sevinci yox, onların yaşanacağına
bəslənən çılğın
ümidlərdir axı.
Heyrətlə məni süzdükdən
sonra o, üstümə
çımxırdı:
- Siz onu tanımırsınız
- Uitmen öz oxucusuna əsla yalan-palan sırımaz.
Yarıməsrlik vaxt əsla izsiz-soraqsız ötüb-keçə
bilməz. Fərqli mütaliə səviyyəsinin
və fərqli zövqlərin aramızdakı
mümkün anlaşmanı
yerlə-yeksan etdiyinin
fərqindəydim artıq
və belə söhbətlər həmişə
elə bu cür bitir. Bir-birimizə bənzədiyimiz
qədər də, bir-birimizdən fərqlənirdik
biz. Aramızda dialoqun
qurulmaması və bir-birimizi uğursuz şəkildə tamamlamamız
bu söhbətin uzanıb-getməsinə aşkar
maneə idi. Belə durumda hansısa məsləhət
vermək də, dilləşmək də adama mənasız görünür, çünki
əvvəl-axır o, mənə
çevrilməliydi: axı
mən onun... alın yazısıydım.
Qəfildən Kolricin fantaziyalarından
biri canlandı ağlımda: bir nəfər yuxuda görür ki, cənnət
bağında dolaşır
və bunun sübutu kimi ona bir çiçək
uzadırlar. Oyandığı
vaxt da çiçək
o adamın əlində
olur.
Mən də bunaoxşar bir oyun qurmaq
istədiyim üçün
soruşdum:
- Qulaq as, cibində heç pul var?
- Hə, - dedi. - Haradasa, iyirmi frankım var. Bu məbləğə
arxayınam deyə,
Simon Jiklinskini hələ
"Timsah"da axşam
yeməyinə də dəvət eləmişəm.
- Elə isə Simona deyərsən ki, nə vaxtsa, Karujada tibb elminə yiyələnməklə, o, bir
xeyli insana yardım göstərəcək...
İndi isə cibindəki
pullardan birini bəri ver.
O, cibindən üç gümüş sikkə və bir az
da xırda pul çıxardı. Beş
franklığın birini
dalğın halda mənə uzatdı. Mən də bunun əvəzində ona dəyərləri dəyişsə də, görünüşü adətən
dəyişməz qalan
o yöndəmsiz Amerika əsginaslarından
birini verdim. Pulu dərin maraqla süzdükdən sonra o, səsini başına ataraq dedi:
- Bu, mümkün deyil! Axı bunun üzərində 1964-cü il yazılıb.
(Bundan bir neçə
ay sonra kimsə mənə deyəcəkdi
ki, kağız pullarda
ümumiyyətlə tarix
göstərilmir).
O, çətinliklə sözünün ardını
gətirdi:
- Bu, əsl
möcüzədir, mən
isə möcüzələrdən
həmişə qorxmuşam.
Lazarın təkrar dirilməsinin şahidləri
də indi bunu görsəydi, dəhşətdən sarsılardılar.
Öz-özlüyümdə
qət elədim ki, biz hələ
də yerimizdə sayırıq. Çünki
bütün biliklərimiz
kitablardangəlmə idi.
Əsginası tikə-tikə elədikdən
sonra o, əlimdəki
sikkəni də alıb, cibinə qoydu.
Halbuki o sikkəni
çaya atmaq niyyətindəydim. Dəmir
pulun çayın gümüşü ləpələrində
açacağı qövsün
bu hekayətə əlavə çalar qatacağını düşünmüşdüm,
amma taleyin hökmü... bir başqa imiş.
Ona dedim
ki, möcüzəli
şeylər iki kərə ard-arda təkrarlanınca, öz hürküdücü gücünü
itirir. Bunun ardınca ona sabah yenə burada, iki fərqli
zamanda və məkanda var olmağı bacaran bu skamyada görüşməyi
təklif elədim.
Buna tərəddüdsüz
razılıq verdi və heç saatına göz atmadan da gecikdiyini
bildirdi. Hər ikimiz goplayırdıq və qarşılıqlı
yalanlar söylədiyimizin
elə ikimiz də fərqindəydik. Dedim ki, bir
azdan mənim də ardımca gələsidirlər.
O, heyrətləndi:
- Sizi də gəlib
aparacaqlar?
- Hə. Mənim
yaşıma çatanda
elə sən də öz görmə
qabiliyyətini az qala tamamən itirəcəksən. Buna rəğmən, sadəcə
sarı rəngi, kölgələri və günəşi ayırd edəcəksən. Ancaq heç qorxub-eləmə.
İnsana yavaş-yavaş
hakim kəsilən korlaşma duyğusu elə də faciəli sayılmaz. Çünki o, yay mövsümündə üstümüzə
ağır-ağır çökən
alatoranı xatırladar.
Bir-birimizlə hər hansı təmasa gərək duymadan ayrıldıq. Səhəri gün mən oraya getmədim. Yəqin oxşarım da növbəti görüşə
gəlmədi.
İndiyədək haqqında heç kəsə söz açmadığım o rastlaşma
üzərində sonralar
uzun-uzadı baş yordum. Zənnimcə, artıq o həqiqətin sirrinə vaqifəm. Qarşılaşma gerçəkdə
baş vermişdi, ancaq mənimlə danışarkən oxşarım
yuxu görürmüş
və sırf bu səbəbdən məni unutmaq ehtimalı mümkün imiş. Mən isə onunla ayıq başla danışırmışam, ona
görə də həmin yaşantım indinin özündə də mənə rahatlıq vermir.
Oxşarım məni öz yuxusunda gördüyündən
görüntüm sən
deyən dəqiq və şəffaf deyilmiş. İndi tam mənada anlayıram ki, onun röyada dəqiq gördüyü
tək şey - əsginasın üzərində
yazılmayan o tarix imiş.
(1975, "Qum kitabı"ndan)
Tərcümə: Azad Yaşar
Xorxe Luis BORXES
Ədəbiyyat
qəzeti.- 2023.- 19 avqust.- S.30;31.