Can sağlığının sorağında

Hekayə

(Əvvəli ötən sayımızda)

- Naftalana ver özünü. "Çinar" sanatoriyasının həyətinə ki, girdin, müalicələr başlayır. Özü də təbii vasitələrlə aparılır a! Küknar, qovaq ağaclarının altında şırıltıyla axan arx sularının gah eşidilən, gah da qeyb olan həzin səsi palataların açıq pəncərələrindən içəri dolur, xəstələrin yuxularını şirniləşdirir. Budaqlarda pıçıldayan yarpaqlar yuxusu qaçan xəstələri nağıl dünyasına qovuşdurur. Bağ-baxçanın ağacdələnləri də sanitar işini görür - dedi, bura tez-tez gəlib-gedən bir tanışım. Neyləyəydim, adam çarə-əlac ümidiylə yüz yerə əl atır, imkanı olan dünyanın o başına gedir.

Dəmir darvazanın dingilbabisini tıqqıldatdım. Qapı açıldı. İçəridən qəribə ətirli, yumşaq bir külək çırpıldı üzümə. İki-üç addımla ağ, sarı, çəhrayı zambaqların divarına dirəndim. Boyları məndən də uca zambaqlar əyilib-düzəlir, başımı sığallayırdılar. Nədi bu, ilahi! Rəhmətlik Füzuli babamın "Heyrəti, ey büt, sürətin gördükdə lal eylər məni" misrası səsləndi qulaqlarımda. Şirin, təlx qoxu burnumu sancır, ürəyimi uçundururdu. Sinə dolusu iki ağız asqırdım. Başım-beynim ayazıdı. Göz qapaqlarım qalxır, qaşlarımın çəpərlərini sökürdü. Dilimi dodaqlarımın üstündə gəzdirdim. Bu nədi? Quruluq, acılıq nə tez yoxa çıxdı! Zambaq ətirli, zambaq şirəli hava qara ciyərimdə ödün axarını sabitləşdirib, zəqqutun kimi acı dilim-ağzım bal dadırdı. Dostumun dedikləri təsdiqləndi. Burda müalicələr həyətə ayaq basdığım andan başladı.

Böyük zəhmətin bəhrələri görünürdü həyətin hər qarışında. Yamaclar, dərələr, təpələr doluydu zambaqnan. Dəmir reşotkalar uzandıqca zambaq plantasiyaları da uzanırdı. Maşın yoluna yaxın yerlərdə zambaqlar şeypur başlarını raşotkaların üstündən aşırıb, asfaltın yapışqan buxarını, avtomobillərin qluşitellərindən asqıra-asqıra çıxan tüstü topalarını öz zərif qoxularıyla zambaqlaşdırırdılar. Çox güman ki, təcrübəli bir aqranom-mühəndisin əliylə yüz dəfə ölçülüb, bir dəfə dəqiq biçilib ağacların dibləriylə axan arxların yolu. Torpağın qarın verən yerindən çıxan, qabığı ayaqlar altında soyulmuş, yaralı köklərə tənzif kimi sarılan sular, travmatoloq həkimlərin işini görürdü. Arxın divarlarına çapa-çapla çırpılan dalğalar qaval şappıltılarını xatırladırdı. Oynaq ritmlərin əks-sədaları cığırlar, keçidlər boyu kreslolarda dincələn xəstələrin sümüklərinə düşür, ruhlarını dingildədirdi. Dərmanlar şiprislərdə köhnəlir, həblər qutulardan çıxmırdı. Həyətin xırman kölgəli ağacları, suları qabığı sıyrılmış köklərə cuna kimi sarmanan arxlar da şəfqət bacıları, həkimlər kimi hörmətə minirdi gözümdə.

Qəbul otağında sənədlərimi yoxlayan burnu batıq, qaboy səsli oğlan, xəstəlik kartımı, şəxsiyyət vəsiqəmi, laborator, rentgen kabinetlərinə icazə kağızlarımı da mənə tərəf uzadaraq başını arxaya fırlatdı. - Ay Gülnarə xanım, sən Allah, bələdçilik elə bu təzə qonağımıza, kabinetlərin yerini göstər - dedi. Necə, necə? Qonaq? Xalamgildə, dayımgildə "qonaq" çağrıla bilərəm. Ancaq burda... "Ay yolsuz, özünü dağa-daşa salma! Bir dəfə başa düş ki, "Çinar"da "xəstə" "bil mar" kəlməsi işlənilmir. Lap əcəb eləyirlər. Yeri var! Əsəbləri qıcıqlandıran "xəstə", "pasient" sözlərini qəsdən işlətmədi qaboy səsli oğlan da. Xəstəyə xəstə olduğunu tez-tez başına çırpmaq, yetişməmiş çibana neştər vurmaqdı. Qaboy səsli oğlan həkimlərdən daha artıq həkimlik eləyir, xəstələrin əsəblərini qoruyurdu.

Bəzi kabinetlərə növbəsiz idi giriş. Həkimlər üz-gözümə diqqətlə baxır, "səndə heç nə yoxdu" deyib, kağıza qol çəkir, qovluğu qoltuğuna dürtürdülər. Ancaq kardioloq Vəfa xanımın qapısında uzun növbə gördüm, qanım qaraldı. Bu görüşü sonraya saxladım.

Vaxt itirmək büzdümümlə omba sümüyümün arasında oturuşmuş bakteriyaların əlinə drel, külüng, lom verib dağıntılara imkan yaratmaqdı. İnzibati binaya tələsirdim mən də! Amma Allah uzaq eləsin, ağzımdan küləklər aparsın! Kaş buranın həkimləri əlli min rubla Amini (Tibb Universitetini), bitirdikdən sonra da iynə vurmağı bacarmayan üzüqara həkimlərdən olmayaydı. Amma allahçına danışsaq, elə o vaxtlarda da ali məktəblərə öz başıyla girənlər az deyildi.

Yolum Qovaq ağaclarının altından keçirdi. Havarəngi kombinizonun ətəyi dizlərini tutan gülərüz oğlan uzun saplı süpürgəni, özündən iki-üç metr irəli ataraq sağa, sola tovlayır, dəvə pəncəsini xatırladan yarpaqları süpürgənin ucuyla qarşısındakı xəzəl topasının üstünə oturdurdu.

Əlimlə darvaza tərəfi göstərib: - Orda da küknarların, çinarların altında xəzəl topaları var. Sonra bunları yandıracaqsız, eləmi? Tüstü boğacaq xəstələri. Oğlanın dodaqları qaçdı. Dişlərini sanamaq olardı. Baxışları əlimdəki qovluqda dondu. - Təzə gəlmisiz eləmi?

- Lap təzə!

- Ancaq ay qonaq müəllim, bax, o göydə - deyərək, əlini başı üstünə qaldırdı. - Hə, o göydə bir "Ozon qatı" deyilən sahə var. Əgər yandırsam... Şair Səməd Vurğunun vəsiyyət məktubundan xəbəriniz var, yəqin ki!

- Siz ədəbiyyatçısınız?

- Xeyr. Botanikəm! Çəyirdəksiz bitkilərin genetikası üzrə elmlər namizədiyəm. Atam məni daş binaların içində laboratoriya rəhbəri qoydurmuşdu. Xoşuma gəlmədi. Amma burda suda balıq, göydə quş kimiyəm. Ərazidə çoxlu şabalıd, palıd ağacları var. Payızın axırlarında meyvələri yerə tökülür. Mən meyvələri çuvallara doldururam. Zambaqların bürüşmüş ləçəklərini, qurumuş çör-çöplərini də xüsusi qutulara yığıb Bakıdakı Baş apteklər idarəsinə yollayıram. O idarədən də sanatoriyanın büdcəsinə xeyli vəsait daxil olur. Bəhram direktor bağban Mədət kişiyə, mənə də hər ay premya verir. O, əlini xəzəl topasının üstünə qoydu. - Bu xəzəlləri də yandırmaram. Niyə? Birinci ona görə ki, tüstülər o başı bəlalı "Ozon qatı"nı didib-dağıtmasın, biz də istiləşmələrdən əziyyət çəkməyək. Yandırmayacam, bir də ona görə ki, xəzəllərə ikinci həyat verəcəm mən - dedi.

- Xəzəllər quruyub, əldən düşüb! Onlara ikinci həyat necə vermək olar?

- İşimizi bilirik. Bir gün sanatoriyanın böyüyü Bəhram direktor bizi "petiminutka" iclasına çağırdı. - Xalq şairimiz bütün dünya insanlarının, bizim də sağlam yaşamağımızı istəyir - dedi. - Reşotkaların o tərəfindəki asfalt yolun mazut nəfəsi, maşınlardan çıxan qazlar həyətimizə dolur, xəstə qonaqlarımızı zəhərləyir. Amma a yoldaş. Biz də nəsə bir iş görməliyik, ya yox! Atmosferdəki "Ozon qatı" yırtılıb dağılır. İstiləşmə yer-göyü yandırır. Bunun qabağını necə alaq? Qulaqları da papağının içində itib-batan Mədət kişi əlini qaldırdı. - Məni utandırma, qadan alım, ay direktor. O qazların, tüstülərin, zəhərlərin canını almağa zambaqlarıma nə gəlib? Bağbanı mənəm bu tərəflərin. Mənim tədbirimi özün görəcəksən! İndi də icazə ver gedim işimin dalınca - deyib yanlara basa-basa qapıdan çıxdı. - A yoldaşlar, gəlin, başımızın üstündəki aydan arı, sudan duru o səmanı təkcə qazlarla demirəm, lap siqaret tüstüləriylə də zədələməyək - deyib söhbətini yekunlaşdırdı direktor. O gün-bu gündü sutkada iki paçka siqaret sümürən şef pover Kamran indi heç bir dənə də çəkmir. - Bəlkə and içib? Qurana əl basıb? Siqaret çəksə, Quran qənim olar, o da ölər?

- Yox, şef ölməyindən qorxmur. Direktordan qorxur.

- Niyə? İşdən qovar onu?

- Yox. Direktor çörəyə bais adam deyil. Kamran o direktorun danlağından qorxur. Direktor hərdən elə ağır söz deyir ki, onu heç qatır da çəkə bilməz. Ona görə də stalovanın bacasına kərənaya oxşayan bir tüstü təmizləyən qoydurub.

- Min dəfə "sağ ol" deyirəm mən də baş aşbaz Kamrana. Yaxşı, bəs sən yığdığın xəzəlləri neyləyəcəksən? Bayaq dedin ki, yandırmayacaqsan! Göydəki buludları da zəhərləməyəcəksən? Bəlkə aparıb yığasan seyfə! Bəzi nazirlər qızıl-brilyant yığır seyfə!

Sifəti allandı cavan oğlanın. Gözümə zillədi gözlərini. Səhvə yol vermişdim. Heysiyyətinə toxunmuşdum.

- Mən süpürgəçiyəm. Qızılım, brilyantım da xəzəldi. O xəzəllər mənim köməyimlə ikinci həyatlarını yaşayacaqlar. Mən o xəzəl topalarını torpağın altına basdıracam. Xəzəllər orda gübrəyə çevriləcək. Zambaqlarımız da bu təbii gübrələrlə mayalanıb daha yaxşı qol-budaq atacaqlar! Zambaqların oksigen nəfəsinə "Ozon qatı"nın da ehtiyacı var - dedi, gülərüz oğlan və məni utandırdı.

Bakıda adamın cığını çıxaran istilərdən qaçıb, Qubanın "Qız bənövşə", "Qəçrəş" meşələrinin sərinliklərinə qısılmışdım.

Şəhərin "Orta" məhəlləsindən havalanan "Aptekçi Xanbabanın qızı Xurşud Bakıdakı doktorluq instutuna öz başınan girib" xəbəri ildırım sürətilə bütün məhlələrə yayıldı. Hər ağızdan bir avaz gəlirdi. "Xurşud instituta öz başınnan girib?! İnanan daşa dönsün". "Eh, sözdü də danışırlar. Həkimlik institutu əlli min rubladı. Apteklərdə alver ölüdü. Xanbaba beş-on köpüklük xinni, aspirin, öskürək dərmanı satıb əlli mini yığa bilməz". "Amma türkəçarə həkimliyi o nəsildə Allah vergisidi. Qızın nənəsi Cirə Məsmənin həyətində sirli-sehirli bir ağac var. Xərəkdə gətirilən xəstələri arvad o ağaca bağlayır, sonra üzünü qibləyə tutub elə bir dua oxuyur ki, xəstə yerindən qalxıb "ləzginka" oynaya-oynaya gedir evlərinə. O Xurşud da çoxbilmişdi. Nənəsinin tökdüklərini yığa-yığa gedəndi" - deyib, qızı tərifləyirdilər.

Bakıda Voroşilov (indiki Səbail) rayonunun Komsomol Komitəsində işləyirdim. Bu hadisə barədə "Azərbaycan gəncləri" qəzetində bir oçerk çap etdirib "Ali məktəblərə qəbul əlli minədi" - bu və buna bənzər böhtanlara son qoymaq istəyirdim. "Orta" məhəllənin ortasında ora-bura boylanır, mənə heyrətlə baxanlardan Xanbabanın evini soruşurdum.

- Xanbabanın qapısı "Jenklubun" yanında göy çernil rəngli qapıdı - dedilər. Addımlarımı yeyinlətdim... "Jenklubun" tinindən vedrələrlə su aparan bir qadın çıxdı. Qollarımı irəli uzadıb arvadın vedrələrini götürmək istədim. O, əlindəkiləri yerə qoyub, sifətinə dağılmış saçlarını ləçəyinin altına yeritdi. -Dəymə, üst-başın islanar. Ayaqqabıların da zay-may olar!

- "Nazlı" gölündən gətirirsiz bu suları? Uşaqlıqda çox içmişəm, yayın cırcıramasında buz kimi olur, dadı-tamı da ürəyə yatandı.

- Hə... Qədrini bilmədik - əlini sinəsinə qoyub bir "ah" ötürdü. - O gölü qurudublar. Ayaqlarım yerə yapışdı.

- Üzü ayna kimi işıqlıydı. Qamışların arasında arabir qaz, yaşılbaş da görünürdü. Hansı əli qurumuş qurudub onu? Axı, kimə nə pisliyi dəyib? Daşıb, sellənib, evləri yıxıb, əkinləri batırıb?

- Yox daşmayıb. Qadın məni doğma nəzərlərlə təpədən dırnağı kimi süzdü. - Səməd Vurğunu tanıyırsan yəqin ki?

- Bəs necə? O, sənət müəllimimdi. O, həm də təbiətin vurğunudu. Ovçudu! Gecə-gündüz çöllərdədi. O gölü qurutmaz, başına güllə çaxsalar da!

- Amma görüm ki, kökləri kəsilsin!

- Sən kimi qarğıyırsan, ay xala!

- Bu şəhərin xaxaları, başbilənləri gölə axan suların başını öz bağlarına, bostanlarına çevirdilər. Göl bataqlığa döndü. Quş-muş görünmədi ara-bərədə. Dedilər ki, qaz çıxır gölün yerindən. Lax yumurta iyi basdı şəhəri. Oğlum, elə o qara günlərimizdə də Səməd Vurğunun vəsiyyəti barədə söhbətlər oldu televizorda. Sonra Bakıdan gələnlər "gölün yerindən qalxan qaz zolaqları göydəki "Ozon qatı"nı yekələyib, sökür" deyib, çay daşlarıynan doldurdular gölü. Hə! Hə! O şairin xeyri çox dəyib bizə. Bu şəhərdə "qamaxoz" həyətləri var. İt qursağı yağ götürmür, ay bala! Bir az bolluq oldu. Adamlar qudurdular. Nimdaş paltarları, sırınmalı yorğanları, şüşəsi qırıq şkafları da həyətin ortasında üst-üstə yığıb, altını oddadılar. Birdən elə olurdu ki, bir neçə həyətdə tonqal yanırdı. Eyvanda oturanda da elə bilirdim təndirxanadayam. Bir gün də komoxozun naçalniki Dümbək Rza camaatı başına yığıb dedi ki, burda tonqal yandıranlar, his-paslı tüstülərlə göydəki "Ozon qatı"nın atasını yandırırlar. Biz də istilərdən əziyyət çəkirik. O, zibil yandıranları "ştraf" elədi. Suda verilənlərə iş kəsildi. O cənnətdik Səməd Vurğunun vəsiyyəti qubalıların ömrünə ömür caladı.

( Davamı olacaq)

Yusif Həsənbəy

Ədəbiyya qəzeti. - 2023. - 23 dekabr, № 50. - S. 28.