Can sağlığının sorağında

Hekayə

Unutmaq mümkün deyil. Yanğısı qora bişirən yox, daş qaynadan o istilərin göynərtisi yadıma düşəndə başımdan tüstü çıxır. Planetin hər yerində, o cümlədən Bakıda da cövlan edən istiləşmələr get-gedə qızışırdı. Hərarət gecələr də səngimirdi. Havanın quruluğu təngnəfəslik və boğulmalarla müşayiət olunurdu. Arktikada neçə milyard il bundan əvvəl özünü tutan buz dağlarının zirvələri əriməyə başladı. İsti sellər qocaman buzların özüllərini laxladır, binə-bəndlərini sökürdü. Buz qayaları aysberqlərin belinə böyrü üstə çırpılır, gurultuya üfüqlər titrəyir, ağ ayıların qulaqlarından qan açılırdı. Amma insanlar guya bu iqlim dəyişməsini görmür, gurultuları eşitməməzliyə vururdular. Okeanlarda qasırğalar gəmiləri batırır, sellər, qabarmalar sahil şəhərlərini altına alırdı. Təbiətin belə acışmasına səbəb nəydi? Günəşi yaradan, o günəşin tacından qopub ətrafa səpələnən kösöv parçalarının, alov dilimlərinin qarşısında müdafiəçi - qalxan rolunu oynayan bir "Ozon qatı"nı da yaratmışdı. Min dəfə əhsən! Ustadına min bir bərəkallah! O, son dərəcə qızmar kütlə "Ozon qatı"nın filterindən keçərkən bir növ yuyulur, təmizlənir, mülayimləşir, həyat üçün yararlı hala salınır. Yer üzündə canlıların və təbiət qüvvələrinin həmahəng, barışıq şəraitində yaşamasına zəmin yaranır. Durna gözü suyunu içib, kristal havasını udub, meyvələriylə qidalanıb xoşbəxt günlərimizi yaşayarkən, çox təəssüf ki, ətraf mühitdən muğayat olmağı unutduq. Dahi Ələkbər Sabir demişkən, "öz qövmümüzün başına əngəl-kələf olduq". Nəticədə, "Ozon qatı"nın səthi yerdən üzüyuxarı şığıyan qaz, tüstü süngüləriylə deşim-deşim oldu, süzəyə döndü. Kimyəvi tullantılarla parçalandı, dağıntılara məruz qaldı səmamız. İstiləşmələr gücləndi. Nəfsi, tamahı quduzlaşan bəzi güclülər, daha çox torpaq zəbt etmək, seçilmək, zənginləşmək yoluyla dünyaya hakim olmağa can atırdılar. Silah-sursat zavodlarının bacalarından qalxan kimyəvi tullantılar, raket başlıqlarından, bomba və qumbara partlayışlarından atmosferə atılan qurğuşun, benzol, kükürd qazları, vulkan püskürmələrindən yaranan hidrogen, xlor birləşmələri də "Ozon qatı"nın qatlarını sökür, şüaların sərbəst axını yer-göyü yandırmaqda davam edirdi.

Lakin bəşəri faciədən xəbərsiz dünya eyş-işrətdədir. Toy-toya qarışır, məhsul bayramları el şənliklərinə çevrilirdi. Arabir televiziya kanallarında görünən alimlər bu hadisəni təbiətin "şıltaqlığı" kimi qələmə verirdilər. Çox nüfuzlu din və məscid alimləri bu vəziyyətin Allah tərəfindən tezliklə nizamlanacağını söyləyir, xalqa təsəlli verirdilər. Amma bəzi başbilənlərdən və ziyalılardan fərqli olaraq, uzaqgörən şair Səməd Vurğun cəmi insanlığa qənim kəsilən istiləşmələrə qarşı barışmaz mövqe nümayiş etdirdi.

Xalq şairi Səməd Vurğun ceyrana, quşa nə qədər güllə atsa da, patrondaşı daim dolu olsa da, ovçu Səməd Vurğun qələmi əsərdən-əsərə püxtələşən, ilham çeşməsi boşaldıqca dolan şair idi. Onun İkinci Dünya müharibəsi ərəfəsində yazdığı "Vaqif" pyesi uşaqlı-böyüklü xalqın tamaşasıydı. Hitler faşizmi ilə ölkəmiz arasında gedən müharibənin ağrı-acılarından yaxa qurtarmaq istəyən, teatrlara da gedirdilər. Sifətində barmaq qalınlığında qırışları titrəyən, başındakı şah-tacında rəngbərəng daş-qaşları bərq vuran Şah Qacar vəhşi görkəmiylə vahimə doğururdu. Oğlundan qara kağız alan analar, nişanlısından nigaran gəlinlər, Qacarın timsalında Hitleri görür, nahaq qanlar axıdan o faşistə lənətlər yağdırırdılar. Onun atəşfəşanlıqla parlayan "Zəncinin arzuları" əsəri qara dərililərin azadlıq yollarında mayaka çevrildi.

Şairin 1956-cı ilin baharında Opera və Balet Teatrında keçirilən 50 illik yubileyinə ədəbi aləmdə yaxşı tanınan qələm dostları da gəlmişdilər.

Tədbir ərəfəsində şairin səhhətində problemlər üzə çıxmış, "dağıntılar" yaranmışdı. Tədbir iştirakçıları yubilyarı öz yanlarında görmək istədiklərini bildirdilər. Bu istək baş tutmayanda "heç olmasa, səsini eşidək" dedilər. Mərəz şairin boğazını tutmuşdu. Xırıltılı səs eşidənləri şoka salar, sarsıda bilərdi. Yubiley komissiyasının sədri Rəsul Rza əlindəki zərfi hamıya göstərərək: - Səməd Vurğun məktub göndərib, - dedi. - Şair ən çətin anlarda da həssaslığından, insanpərvərliyindən qalmır. Qulaq asın, görün bizə necə can yandırır Səməd. Qurbağa gölünə daş atdılar sanki, Rəsul müəllim, böyük şairin siqləti çoxsaylı cildlərə sığmayan iki cümləlik məktubunu oxudu. - "Axır vaxtlar havalar çox istiləşib! Sizə cansağlığı arzulayıram".

Səməd Vurğun əsər müzakirələrində və rəsmi çıxışlarında da sözaltı sözlərə, ideomatik ifadələrə daha çox yer verirdi. Yüz ölçüb, bir biçən şairin bişirilməmiş bir söz çıxmazdı ağzından. İstiləşmələrdən gələn narahatçılığını siqləti qalın tomlara sığmayan, iki sadə cümləylə "qızım, sənə deyirəm, gəlinim, sən eşit" zərb-məsəlinə rəğmən yubiley iştirakçılarına deyib, dünyanın qulağına çatdırdı.

Qonaqlar təəcüblə bir-birlərinə baxdılar. - Hava istiləşməsinin cansağlığına aidiyyatı varmı? - soruşdular bir-birindən. - Var! Özü də əsaslı dəxli var - dedi, - titrəyən çənəsini əliylə qamarlayan qoca. - Səməd Vurğun "havalar istiləşir" deyəndə ona işarə vurur ki, yerdən göyə qalxan tüstülər, kimyəvi tullantılar, zəhərli qazlar atmosferin "Ozon qatı"nı söküb-dağıdır! İstiləşmələr gücləndikcə xəstəlik daşıyan bakteriyaların doğulub törəməsinə münbit şərait yaranır. "Donuz qripi"nin qılçasını qırdıq, "Quş qripi" süngüsünü dirədi boğazımıza. İndi də "Koronovirus"un əlində aciz qalmışıq. Ustad bizi dünyamızdan muğayat olmağa çağırır - deyə havanı yumruqlayan qoca, birdən fağırlaşdı, doluxsundu: - Ay pir olmuş, Səməd qağa! Cansağlığı arzulayırsan, çox yaxşı! Ancaq onu necə əldə eləyək? Bilirsənsə, yerini göstər. Dükanda, bazarda satılırsa, biz də alaq, tökək uşaqların qabağına. Bir-ikisini də ataq ağzımıza. Yoxdu belə bir həb! Amma faciədən qurtulmaq yolu var. Biologiya elmləri doktoru Mirəli deyərlər mənə. Qlobal istiləşmə və parazitlərin artması barədə yüzlərlə məqalə çap etdirmişəm. Qoca üzü şir dərisi kimi qırışan portfelini ağzı aşağı çevirdi. Masanın üstündə əl boyda blaknotlar, cildli kitablar, rəngi solmuş qəzet və jurnal nüsxələri üst-üstə qalaqlandı. - Bu necə işdi, ay balam? Aidiyyatlı şəxslər susurlar. Ancaq Allah sənin canına dəyməsin, ay Səməd qağa. "Nə? Nə? Xəstə hüceyrələr?" Lov xəbər. Xəstə hüceyrələrlə yüklənmiş səma qalın bir yorğan kimi çəkilib üstümüzə. İldırım kimi çaxdı başımda! Canıma qorxu düşdü. "Vaxsey! İşimiz bitdi! Evimiz yıxıldı ki! O yorğanın altından salamat çıxa biləcəyikmi biz? Düşünür, üzülürdüm. "Mərifətli danış! Ağzını yuyucular yusun. Bizi diri-diri torpağa basdırma". Öz aləmində hədələyirdi qocanı. Hay-küy salıb baykot eləmək istədim". Amma deyəsən, həqiqət vardı sözündə. Əlbəttə, o bakteriyaların bir neçəsi keçib qanıma. Bel tirimi, yançaq sümüklərimi, oynaqlarımı gəmirən də elə o bakteriyalardı.

Məktubun məzmunundan vəcdə gələrək "Yaşamaq gözəl şeydir, qardaşım" - dedi, dünya poeziya artilleriyasının uzaq vuran topçusu - şair Nazim Hikmət. Amma o, "gözəl yaşamaq, firavan, geninə-boluna təminatla, şessotka maşınlarla, bağ evləriylə yaşamaq, vəzifə pillələrini qalxa-qalxa yaşamaq gözəl şeydi" demədi. Çox sadə və adi yaşamağa üstünlük verdi Nazim əfəndi.

Səhər tez oyanasan. Aynəbəndin pəncərələrini həyətə tərəf itələyib açasan. Yarpaqların üstündən sürüşən şeh damcıları əllərini sanca. Bu gicitkan iynələri kirpiklərinin ucunda olan-qalan yuxunu qaçıra. Qollarını velosiped təkərləri kimi fırladıb, xırman vəli kürəklərinin sığnağında büzüşən damarlarını cana gətirsin! Cuşa gələn qanın bədəninin bütün nahiyələrinə fəvvarələrlə atılsın! Sinə dolusu nəfəs alasan, udduğun kövrək hava keçən axşam içdiyin rakının çöküntülərini yuyub nəfəs yollarını təmizləyə. O hava - məlhəm hisi-pası üzə çıxan içərilərini yaxşı-yaxşı qalaylaya! Başını krantın alnına tutasan, şaqqaşaqla axan sular kürəklərindən qayış yerlərinə süzülə, biləsən ki, yaşayırsan!

Nazim Hikmət ustad saydığı Səməd Vurğunun iki cümləlik məktubunu Qlobal istiləşməyə qarşı mübarizə proqramı kimi qəbul etdi. "Mən", "Sən", "Biz" deyərkən kürreyi-ərzi bu mübarizədə əlbir olmağa çağırırdı.

Mən yanmasam, sən yanmasan, biz yanmasaq, -

Necə çıxar qaranlıqlar aydınlığa?

Yaşa dolduqca həyatın ətəyindən bərk-bərk yapışırıq. Di gəl ki, əlimizdə saxlaya bilmirik. Mənim davam-divanım da kəskin ağrılar-sancılarla əsayişimi pozan, hələ həkimlərin də dəqiq baş tapmadığı xəstəlikdir. Neçə vaxtdı ki, Təcili yardım, Hospital, Poliknika yollarında həlak-yorğunam. Həblər atmışam, iynələr vurdurmuşam, heç tükü də tərpənməyib xəstəliyimin. Yüz faiz əminəm ki, anamı ağladan da o Mirəli kişinin dediyi bakteriyalardı ki, bir neçəsi boynuma, əlimə daraşıb, qanıma keçib. "Yüz imama yalvarınca, bir Allaha yalvar" deyiblər. İmkanlarımı götür-qoydan sonra mənə tanış hospitala gəldim. Dərdimi-şikayətimi soruşmadılar. Qoluma girib qan vermə kabinetinə gətirdilər. Dedim axı, keçən həftə elə bu kabinetdə olmuşam. Qan da alıblar, "UZİ"-dən də keçmişəm. Analizlərin cavabı cibimdədi. Gəldim ki, bu dəfə əlli min rubla institutu qurtaran yox, bəlkə savadlı bir həkim o analizlərə baxsın, sağaltsın məni.

- Xeyr, - dedi üzümə irişən, həvədiş həkim. - O analizlər köhnəlib. Bu dəfə qanınızı üç aspektdə yoxlayarıq. Diabetə, yəni şəkərə görə, mədəaltı vəzində prostata görə, bir də qara ciyərin sirrozuna görə. Düzdü, bir az qiymət artacaq! No, zato cansağlığı hər şeydən qiymətlidi.

- Ay doktor, deyirlər axı, xəstə viruslarla dolu səma, yorğan kimi çəkilib üstümüzə. Bəlkə o bakteriyalardan bir neçəsi keçib qanıma?

- Ola bilər! No, zato, uzun müddət İranın Kosmos Agentliyində həkim işləmiş kolleqam Ağayi Firdovsi loğman bir-iki seansa sizi sağaldar. Ağzımı doldurmuşdum "Yalan deyənin atasına lənət! İranda hələ Kosmos Agentliyi yoxdu. Orda belə qurum ancaq 2004-cü ildə təsis olunacaqdır - deyib həvədişə bir turşulu aş yedirmək istədim. "Ancaq göyərçinin canı bardaqdadı, bardaq da Devin əlində. Meşədən çıxana kimi ayıya dayı deməliyəm". "İranlı Kosmos həkimi"nin dərman nüsxəsində heç bir dənə də təzə dərman görmədim. Ümumi ağrıkəsicilər yazılmışdı. "UZİ" həkimi müayinələrin qiymətini baha oxudu. Səbəbini soruşdum. Saçları ənsəsində xoruz pipiyi kimi qızaran oğlan dedi ki, dayı, bu importnu aparatları öz şotuma gətirtmişəm. Orqanları super göstərir. Tanış əczaçılar dəfələrlə işlətdiyim "Ketanol", "Voltoren", "Novalis" qutularını çantama doldurub vurdular qoltuğuma. Həbləri atdım, iynələri vurdurdum, xeyri olmadı. Köhnə hamam, köhnə tas! Bəlkə dərmanlar saxtadı? Deyirlər ki, Bakının podvallarında doldururlar. Yanmayan yerdən tüstü çıxmaz. Əldə düzəltmə olsa da eybi yoxdu, az-maz təsirini göstərər. Amma narazılığım əlli min rubla AMİ-ni qurtaran həkimlərdəndi ki, diaqnozları dəqiq olmur. Xəstəni ram etməkçün minbir cildə girirlər.

Xirosima və Naqasaki şəhərlərinin hərəsində bir atom bombası partladı. Yüz minlərlə insan dünyasını dəyişdi. Bombaların partlayışından yaranan vakuum, sərt iqlim dəyişikliyi "Ozon qatından" yan ötmədi. Bu təbii qorunma qatının, özəyi, səthi də müxtəlif dərəcəli zədələr aldı. Az sonra "Çernobıl" atom-elektrik stansiyası qəzaya uğradı. "Ozon qatı" müqavimətini bir az da itirdi. Ərazilərini müharibə, istila yoluyla genişləndirmək istəyənlərin sayı xeyli artdı. Silah zavodlarının bacalarından "Ozon qatının" dəyirmanına su yox, bol-bol qaz birləşmələri axıdıldı, istiləşmələr gücləndi.

Xəstəlik çəlləkdə şərab deyil ki, saxalandıqca suyu çəkilib tündləşsin! Özbaşına buraxılan viruslar saatlarla yox, saniyələrlə, özü də həndəsi silsiləylə çoxalır, pəhləvan cüssəli insanları iynədən keçən sapa döndərir.

(Davamı olacaq)

Yusif Həsənbəy

Ədəbiyyat qəzeti. - 2023. - 16 dekabr, № 48- 49. - S. 26.