Möcüzə
olmadı
Vətənə qurban getmədin, sənətə
qurban get.
- 1977-ci
ilin noyabrı. Aktyor evində şeir gecəsi.
Əlağa Kürçaylı, Məmməd İsmayıl,
Nüsrət Kəsəmənli, Şəmşad Rza... Çıxış edənlərdən təkcə
tələbə mən idim. Bakı
Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsində
oxuyurdum. Bir ana əlindən yanıqlı
vaxtlarımdı. Şeiri deyəndə də yaman
dolxusunmuşdum:
Bəlkə
elə görərəm
Ayrılıb
gəlin köçür
Pəncərəsi
daşlı qız...
Ardınca
da "Sizin küçədə", "Gömgöy"
şeirləri... Məmməd İsmayıl sonradan:
"Xüsusən də, qoşman ilə məni təəccübləndirdin,
- Avqustda şəhərdən gələn oğlanın Rəngi
bomboz olub, dodağı - gömgöy. Qələmlə
əslində rəssamlıq etmişdin. Yayın istisindən
dağın soyuğuna düşən şəhərli
oğlanın portretini gözəl vermişdin" - dedi.
"Pəncərədən
daş gəlir": "Gömgöy"lə mən
"Ədəbiyyat qəzeti"nin "Gənclər
klubu" səhifəsində Qardaşxan Əziz
imzasını oxuculara ilk dəfə tanıtdıq. Hər müəllifdən bir- iki şeir
verilmişdi. Bizi Məmməd müəllim
təqdim etmişdi.
"Gömgöy":
Dərc olunmağımızdan düz qırx beş
il ötür. Onda "Ədəbiyyat və incəsənət"
adlanırdı "Ədəbiyyat qəzeti", mən də
"Qoşma" adı ilə çap edilmişdim.
"Pəncərədən
daş gəlir": Bizdən qabaq "Köç ürəyimə"
adlı çox isti bir şeir vardı:
Tikanlı
fikirlər səni yoranda,
Bir bahar
istəsən qarda, boranda...
...Yaşamaq
istəsən illər uzunu,
Köç
ürəyimə!
"Gömgöy":
Yaxşı yadımdadır. Telman Nəzərlinin
şeiri idi. Sənə yaman təsir eləmişdi.
Aranızda bir yanğı
doğmalığı vardı, bəlkə də daha
çox ona görə.
"Pəncərədən
daş gəlir": Vaqif Bəhmənlinin
"Üzük" adlı şeirində də nakam bir
sevgidən danışılırdı:
Bəxtimə
dolanan qızıl ilandı
Sənin barmağında saralan üzük.
- Söhrab Tahirin dərnəyində yana-yana demişdi
Vaqif o şeiri.
"Gömgöy":
Daha kimlərdi bu səhifədə? Rauf Soltan, Loğman Rəşidzadə,
Sultan Mərzili, İslam Əhmədov (Türkay), Aydın Səlimov
(Səlimzadə), Yunis Novruzov, Avdı Qoşqar.
- Bir
sözlə, bəzən "itirilmiş nəsil"
adlandırılan bir qrup 80-ci.
"Gömgöy":
Deyirsən, ayağımız düşərli olmayıb?
Amma xoşa gəlmişdik. Aktyor
evindəki alqışlar yadındadı yəqin. Biz iki
şeir o vaxtdan sənin "ədəbi pasport"un olduq. Bu gün də səni
görənlər bizdən misralar deyirlər.
- Həə,
səni deyirlər? Məni demirlər amma.
Sizdən sonra yazılanları sizin kimi demirlər.
Ona görə itirilmiş sayılıram da.
Qırx beş il bir igidin
ömrüdür. Bu illərdə nəyisə
dəyişəcək söz deyə bildimmi? İlk məhəbbət kimi təkrarsız oldunuz.
"Pəncərədən
daş gəlir": Ağzında ilk məhəbbət deyirsən.
Təzə çap olunmuşduq. Söhrab Tahirlə Məmməd Araz dənizkənarı
bulvarda gəzişərkən təsadüfən onlarla
rastlaşdığın yadında olar. Dərnəyinə
gedirdin deyə Söhrab əmi səni tanıyırdı
"Qardaşxan Əzizdir" -deyə təqdim etdi.
"Şeirlərin xoşuma gəldi" - dedi Məmməd əmi.
- Xalq
mahnıları əsasında yaranan şeirlərimin heç
biri sənin yerini vermədi ancaq. Görünür
hava o hava deyildi daha.
"Pəncərədən
daş gəlir": Qumsalda batıb-çıxan su kimi on-on beş şeirindən bir hər dəfədə
başqa bir görkəmdə görünürdüm:
Bu
qapısız dünyada
pəncərədən daş gələr,
Pəncərəyə
hər baxan
öz
daşına tuş gələr.
Dünyamızı
dəyişər
Pəncərədən
gələn daş,
Göz
yaşıtək yaşayan
Başdaşıtək ölən daş.
Bu
qapısız dünyadan
Gələrik
biz dünyaya,
Gedərik
bu dünyadan
Pəncərəsiz dünyaya.
***
...Pəncərədən
daş gəlir
Bəri
bax dünyasıdır,
Ən
haqsız adamın da
yeri haqq
dünyasıdır.
***
Deyirəm
yazdığım hər misra elə
Bir yaz havasına bürünüb gələ.
Bəlkə
"Pəncərədən daş gəlir" belə,
Yaz ətri burnuma haradan gəlir?
***
Bir tale
ki, pəncərədən daş kimi gəlsin,
Bir
ömür ki, xumar gözdən yaş kimi gəlsin...
-
Beş-üç poetik nümunə ilə haracan getmək
olar? Deməzlər hanı sənin "İlahi komediya"n,
"Hamlet"in, "Faust"un, "İtirilmiş cənnət"in?
Hanı "Dəli Kür"ün, "Məhşər"in,
"Qətl günü"n? "İtirilmiş
nəsil" adlı bir roman özü maraqlı olardı bəlkə?
Yelə verdik illəri.
"Gömgöy": Niyə? Həmin "Ədəbi gənclik" səhifəsində
şeiri gedənlərdən məhsuldar işləyən,
poemalar yazan, seçilmiş əsərlərini, cildlərini
nəşr etdirənlər də oldu.
- Vaqif Bəhmənlini deyirsən? Mən demirəm
ki, əsl poeziya naminə söz deyilmədi, həmişə
barıtı boşuna yandırdıq. Məsələn,
o imzalardan Rauf Soltan təkmil, bitkin şeirləri ilə
seçildi. Deyirəm ki, ədəbi hadisə ola biləcək əsər ərsəyə gəlmədi.
İçimdən
səs: Bir də 80-cilər tək o imzalardan ibarət deyil
axı. Belə də bədbin danışmaq
olmaz. Vaqi Bayatlı Odər, Çingiz Abdullayev, Rafiq
Tağı, Həmid Herisçi, Murad Köhnəqala, Rasim
Qaraca, Azad Yaşar, Zahid Sarıtorpaq, Əjdər Ol, Vaqif
Sultanlı, İlham Qəhrəman, Əlizadə Nuri (daha neçə-neçə imza)
80-cilərdəndir. Söhbət o səhifədəki
müəlliflərdən, özü də poeziyadan gedir.
Əslinə qalsa, əsas özündən.
Nəsrdə də qələm sınamadın
deyirəm. Bağlanıb qaldın sanki.
"Pəncərədən
daş gəlir": Kiçik bir maneə poetik
düşüncəni sıradan çıxara bilir. Qarabağ hadisələri bütün həyat
axarını dəyişdi. Sən də
çox uzun müddətə hərbi forma geyinəsi oldun.
Bu təsirsiz qalmadı.
- Demək,
yazara zəngin material verən hadisələrlə
iç-içə oldum, sıradan olmayan bir həyat
yaşadım. Ortada isə bir şey yoxdur.
Tənbəllik? Yazmamaq
sindromu? Ya nə?
İçimdən
səs: Sualı özünə verirsən yəqin. Əlindən tutan ki, yoxdur. Deyilməsi
mümkün olmayan sözün də deyilməsi
mümkün olan ədəbi forması var. Belə getsə,
boş keçən illərin üstündə uzun müddət
baş sındıracaqsan.
"Soldan
sağa yazılanı sağdan sola oxumaq": Uzaqgörənliklə
yazılmış "İran və qloballaşma qaçılmazlığı"
essesi dərc edilincə 2011-ci ilin 19 noyabrında molla rejiminin
fitvası ilə ədəbi cəsarət simvolu Rafiq
Tağıya sui-qəsd edildi. Namərdcəsinə qətlə
yetirilən yazara həsr etdiyin "İmza yerinə rəmzi
qılınc" adlı esseni, mənimlə başlayan
"Tum ağ çıxdı qara qabıqdan",
"Ölməmişdən qabaq
öldürülmüşüm", "Gücü dahisində
uca millətim", "Şeytanbazarda yaşıl
bazarlıq", "Qiyamət gün gəlir",
"Söz Rafiq Tağıydı", "Qan suyla
yuyulmur", "Sübhün azan vaxtında, vaxtın azan
yerindən", "Bir tale ki, pəncərədən daş
kimi gəlsin" kimi və daha bir neçə -
bütövlükdə on beş şeirini niyə unudur,
"ortada bir şey yoxdur" deyirsən. "Qurani-Kərim"də
"Kim bir insanı öldürsə, bütün
insanlığı öldürür" deyilir... Həmin
silsilə Rafiqin timsalında, həm də Sözə, Qələmə
edilən terrora kəskin etirazdı, alt qatlarında isə
"Gülüstan"çılara, "Türkmənçay"çılığa
da qarşı bir üsyandı əslində.
"Dualar"
silsiləsi (söhbətə qoşulurlar):
Bağışla, bizi heçə sayırsan? Bəlkə
biz 23 şeiri yada salasan. İl də
2023-dür. Heç olmasa, bu il bəxtimiz
açılsın.
- Nəyi
nəzərdə tutursunuz?
"Dualar"
silsiləsi: Axtarsan, biz yaxşı bir kompozisiyayıq elə.
- Sizinlə
iş düzəlir? Lermontov, Şelli, Cəfər
Cabbarlı, Bayron, Puşkin, Şiller, Nazim Hikmət, Hafiz
Şirazi yaşını keçdim e, allah
sizi saxlasın! Əli Kərimin, Musa Yaqubun,
Ramiz Rövşənin bir şeirini yazammadım.
"Gömgöy"lə
"Pəncərədən daş gəlir": Bizi
yazdın. Elə bizi yazdığın vaxtlarda "Hər səhər
beləcə, hər axşam belə"ni, "Nyuton"u,
"Baharla birgə"ni, "Qardaşxan Əziz də,
Əziz Nesin də" şeirini yazdın.
- Nə
olsun?! Gənclik illərində az da olsa
bunlarla təsəlli tapmaq olardı bəlkə. Söhbət
sonrasından, az qala bütöv bir
yarım əsrdən gedir. Güclü
yaşantılar, dərin səmimiyyət vardı içimizdə.
Sonradan o əzəlki hisslərimiz
korşaldı, ya necə, bilmirəm. Arxayınçılıqmı
yarandı? Rahat ürəkmi tapdıq?
O ilk çıxışdan, Söhrab əmi demiş, o
cür diri şeirlərdən sonra təkəm-seyrək
"poetik qabarmaları" çıxmaqla, yüksəliş
oldumu? Hər halda sonrakı illərdə əvvəlki
sevgilər yaşanmadı. Möcüzə
də olmadı.
İçimdən
səs: Az-çox yenə Söz qalacaq. Bir Allah
yaradır, bir də sənətkar. Hər
poetik yaradıcılığın özü bir silsilə
şeirdir. Başlanğıcı, sonu
var. Bir də yeri əbədiyyət olan
yaradıcılığın məyər sonumu var? Bir
şeirində: "Bu qurban vətənin Qardaşxan adda, Bir
qurbanlığı da var ehtiyatda" demişdin. Vətənə
qurban getmədin, sənətə qurban get!
QARDAŞXAN
Ədəbiyyat qəzeti.- 2023.- 4 fevral.- S.21.