Qalib gəldi, qalib getdi
Neçə
aydır ürəyimiz səksəkədə idi. Vaxtaşırı
səhhətinin yaxşılaşdığını, tezliklə
geri dönəcəyini eşitsək də,
nigarançılığımız səngimirdi. Onun xəstə
çağının görüntülərinin - kino-video
kadrlarının, adicə fotolarının meydana
çıxmamasını başa düşürdüm,
çünki xasiyyətinə az-çox bələd idim.
Xəstə, həm də ağır xəstə,
həm də yaşı 80-ni ötmüş bir insanın
vicudunda da, sifətində də, təbii ki, bir
üzgünlük, zəiflik seziləcəkdi. Heydər Əliyev dostlarına da, düşmənlərinə
də, doğma xalqına da bu şəkildə, bu halda
görünməyə heç cür razı olmazdı.
O, yaddaşlarda həmişəki kimi şax yerişli, məğrur
duruşlu, xoş sifətli, gülərüzlü, bəzən
də sərt, iti baxışlı bir insan kimi qalmaq istəyirdi.
Və elə beləcə də qaldı. Bu günlərdə müxtəlif telekanallarda
nümayiş etdirilən kadrlarda onun yalnız rəsmi sürətini
yox, çox təbii, çox səmimi, çox insani cəhətlərini
də gördük, şux zarafatlarını da eşitdik,
dalğınlıq anlarının, qəmli-qüssəli məqamlarının,
musiqidən təsirlənib gözlərinin
yaşardığının da şahidi olduq. Əvvəllər gördüyümüz kadrlara da
indi ayrı gözlə baxırıq. Neçə
ayın həyəcanları, təlaşları içində
bir an da ümidimi itirmirdim.
İnanırdım ki, bir gün Bakı hava limanında
uçaqdan enib üstünə cuman jurnalistlərə təbəssümlə
baxaraq: - mətbuat səhifələrində məni neçə
dəfə dəfn etmisiniz - deyəcəkdi -
Görürsünüz ki, sağ-salamatam - deyəcəkdi.
Dekabrın 12-dən 13-nə keçən məşum
gecə ümidlərimiz puç oldu. ANS televizyonu qara xəbəri
bütün Azərbaycana yaydı, xalqımız yetim
qaldı. İlham Əliyev və Sevil
xanım atalarını, Azərbaycan böyük oğlunu, mən
isə çox doğma, çox yaxın, çox əziz
adamımı itirdim.
Bu sözləri tam səmimiyyətlə deyirəm. Heydər Əliyevə nə
qohumluğum çatırdı, nə də yaş fərqi,
ictimai mövqe etibarı ilə dost ola bilərdik.
Amma ömrüm boyu onun diqqətini və
qayğısını, isti münasibətini duymuşdum.
Bilirdim ki, istər sovet dönəmində, istərsə də
müstəqillik dövründə məndən ona pis niyyətlə
deyənlər də az olmayıb. Yazıçıların XX qurultayında
çıxış edərkən özü bu barədə
danışdı. Amma onu da bilirəm ki,
bütün bu danoslar mənə olan münasibətinə zərrə
qədər də təsir etmirdi və edə də bilməzdi.
Çünki insan sərrafı idi. Və
kimin kim olduğunu da yaxşı bilirdi. Boğazdan yuxarı təmənnalı sözləri
də gerçək əməllərdən seçib
ayırırdı. Elə adamlar var ki,
özləri lakey xislətli ola-ola özgəsinin səmimi
hislərinə heç cür inana bilmir. İnana bilmirlər
ki, sevgi təmənnasız da ola bilər,
hörmət qarşılıqlı da ola bilər. Mənim heç bir vəzifə sahibindən
heç vaxt şəxsi umacağım olmayıb. Və
Heydər Əliyev iş başında olanda da, olmayanda da, ona
eyni hörmət və rəğbət hissləri bəsləmişəm.
Amma hisslərimi sağlığında ürək
dolusu deyə bilməmişəm, təmtəraqlı,
gurultulu sözlərlə ifadə etməmişəm. Düşünmüşəm ki, bunu ayrı
cür yozacaqlar. Halbuki, Heydər Əliyevin mənim
haqqımda, ayrı-ayrı əsərlərim haqqında, 60
illiyimlə bağlı dediyi xoş sözlər, mənim
onun haqqında dediklərimdən və yazdıqlarımdan az deyil. Yalnız bir dəfə
75 illiyində "Oqonyok" jurnalının sifarişi ilə
onun barəsində "Şəxsiyyətin miqyası"
adlı ayrıca bir məqalə yazmışdım.
İndi bu böyük şəxsiyyətin
miqyasının o vaxt mənim yazdığımdan da
böyük olduğunu etiraf edirəm. Və
şübhə etmirəm ki, illər ötdükcə bu
miqyasların çox-çox daha böyük olduğunu da dərk
edəcəyik.
Heydər Əliyevi tanıyanda çox gənc idim. Sonrakı illərdə Azərbaycan
rayonlarına səfərlər zamanı, müxtəlif
vaxtlarda Gəncədə, Naxçıvanda, Şuşada,
habelə İstanbulda və Ankarada, Moskvada, Romada, Pekində və
Şanxayda, Alma-atıda, Bişkəkdə, dövlət
başçılarıyla söhbətlərində, sənətçilərlə
ünsiyyətində, tarlalarda ya küçələrdə
adi adamlarla görüşlərində onu yaxından
müşahidə etmək imkanım olub. Saysız-hesabsız
toplantılarda, yubileylərdə onu dinləmişəm,
yazıçılarla, sənət adamlarıyla
görüşlərində iştirak etmişəm,
iki-üç dəfə isə təkbətək çox ətraflı,
məhrəm söhbətlərimiz olub. 1997-ci
ilin payızında İtaliyadan qayıdarkən təyyarədə
ta Romadan Bakıyacan üç saatdan artıq ikilikdə
danışmışıq. Bu söhbətləri
gündəliyimdə bütün ayrıntılarıyla və
tam dəqiqliklə isti-isti qeyd etmişəm.
İndi mənim
bu böyük insanın xatirəsi qarşısında borcum
- hafizəmdə və kağız üzərində
qalmış bütün təfərrüatları, uzun illər
müşahidə etdiklərimi və məhrəm söhbətlərimizin
tam mətnini, eləcə də Heydər Əliyev fenomeni
haqqında düşündüklərimi iri bir yazı şəklində
qələmə almaqdır və mən mütləq bunu edəcəm.
Ağır itkimizin təsiri altında
yazdığım bu kiçik qeydlərdə isə Heydər
Əliyev taleyinin yalnız bir əsas cəhəti
üstündə durmaq istəyirəm. Zənnimcə,
Heydər Əliyev bu dünyaya həmişə qələbə
çalmaq üçün gəlmişdi.
O,
heç bir vaxt qarşısına çıxan heç bir
çətinliyin qabağından qaçmazdı. Ən qorxulu vəziyyətlərdən belə zəfər
çalaraq çıxardı. Xalq Cəbhəsi
hakimiyyətdə olan vaxt rus qoşunlarının Azərbaycandan
çıxarılmasını böyük tarixi uğur hesab
edirlər. Razıyam. Amma
çıxarılan ordunun yerini tutacaq milli zabitlər
korpusunun əsasını axı Heydər Əliyev
çox-çox qabaqlar Sovet dönəmində
Naxçıvanski hərbi məktəbini yaratmaqla, neçə-neçə
gənci SSRİ-nin ali hərbi məktəblərinə
göndərməklə qoymuşdu.
Sirr deyil ki, Sovet dövründə Azərbaycanın hərbi
çağırışçıları orduda ya tikinti
batalyonunda, ya mətbəxdə işlədilirdilər. Böyük əhəmiyyətini
yalnız 15-20 il sonra Qarabağ davası
başlananda - tam dərk etdiyimiz bu iş - milli hərbi kadrların
yetişdirilməsi - sovet ehkamları üzərində qələbə
idi. Azərbaycanı yalnız xammal ərazisi
kimi görmək istəyənlərə qarşı - ən
yeni sənaye ocaqlarının qurulması - SSRİ-nin iqtisadi ətalət
siyasətinə qalib gəlməkdi. 37-ci
ilin milyonlarla repressiya qurbanlarından yalnız birinin -
böyük Hüseyn Cavidin nəşinin tapılıb vətənə
gətirilməsi hələ də zehinlərdə hökm
sürən Stalin buzlaqlarının əridilməsi deməkdi.
Azərbaycanın görkəmli sənətkarlarının
yüksək ümumittifaq mükafatlarına, təltiflərinə
nail olmaq yalnız o konkret şəxslərin deyil, ümumən
ədəbiyyatımızın, sənətimizin və deməli,
Azərbaycanın nüfuzunu ucaltmaqdı. Bütün
bunlar - Heydər Əliyev vətənsevərliyinin, Heydər
Əliyev zəkasının, iradəsinin, uzaqgörənliyinin
qələbəsi idi.
Və bütün bunlar bədnam qonşularımızı
qıcıqlandırır, qızışdırır, qəzəbləndirir,
yuxularını qaçırırdı.
Moskvaya, mərkəzi dairələrə danos-danos
dalınca gedirdi. - "Heydər Əliyev
Naxçıvanı ermənilərdən təmizlədi,
indi də Qarabağı təmizləmək niyyətindədir"
- danosların əsas mövzusu bu idi.
Heydər Əliyev bunu bilirdi. Və bunu bilə-bilə
məhəl qoymurdu. Brejnevlə xoş
münasibətlərinin bir səbəbi də
özünü və xalqını, respublikasını
mikoyanlardan, baqramyanlardan və onların
tör-töküntülərindən siğorta etmək idi.
Şuşada əzəmətli Vaqif məqbərəsini,
Natəvan heykəlini ucaltmaqla, Üzeyir Hacıbəyli,
Bülbül muzeylərini açmaqla, Şuşada təntənəli
beynəlxalq sənət tədbirləri keçirməklə
Heydər Əliyev bu qədim Azərbaycan şəhərinin
milli simasını müəyyənləşdirirdi. Axı 50-ci
illərdə Şuşada yeganə iki heykəlin Nelson
Stepanyanın və Tevosyanın büstləri olduğunu mən
yaxşı xatırlayıram. Heydər
Əliyev Azərbaycan KP MK-nın Birinci katibi olduğu illərdə
Dağlıq Qarabağda erməni millətçiliyi meyllərinə
qarşı çıxarılmış partiya qərarı
da yadımdadır. Nə bundan əvvəl,
nə sonra erməni millətçiliyi meyllərinə
qarşı bu kəskinlikdə partiya qərarı qəbul
olunmayıb.
Bütün
bunlara rəğmən Heydər Əliyev iki dəfə
Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adına
da layiq görülür, Siyasi Büronun tərkibinə
düşür. Ermənilər
yanıb-yaxılmasın neyləsin? Məni
isə yandırıb-yaxan odur ki, Heydər Əliyev
haqqında Moskvaya gedən danosların böyük bir qismi elə
onun öz vətənindən, Azərbaycandan gedirdi. Onun öz soydaşları, azərbaycanlılar
verirdilər bu danosları.
Səd heyif ki, yalnız ermənilərin deyil, bəzi
"özümüzünkülərin" də Heydər
Əliyevə bu bədxah münasibəti bizim günlərdə,
müstəqillik dövründə də davam edir. Heydər
Əliyev ermənilərlə mübarizə aparırdı,
"Özümüzünkülər" isə onun
özüylə. Bu nə milli şakərimizdir
belə, anlaya bilmirəm. Azərbaycanın hər
hansı bir görkəmli övladı - istər siyasət
sahəsində olsun, istər elm, sənət, ədəbiyyat
- xalqına şöhrət gətirirsə, ölkəmizin sərhədlərindən
kənarda ad qazanırsa, millətin beynəlxalq aləmdə
layiqincə təmsil edirsə - həmin elə bu xalqın, bu
millətin bir para insanları ona qənim kəsilir.
1987-ci ildə ermənilərin, erməni dairələrinin
güclü təsiri altında olan Qorbaçovun birgə səyləri
ilə Heydər Əliyev SSRİ-nin siyasi Olimpindən
uzaqlaşdırıldı. Düz bir həftə sonra isə
adıbədnam akademik Aqanbekyan Parisdə Qarabağ kompaniyasına
start verdi.
H.Əliyev istefaya göndərildi, ailə üzvləri
basqılara məruz qaldı, Moskva qazetlərində
böhtanlar, iftiralar dərc olundu, barəsində cinayət
işi açmaq üçün qurdalanmağa
başladılar. Təkləndiyi, yaxşılıq etdiyi adamların
çoxunun dönük çıxdığı (bu da milli
şakərimizdi?) bir məqamda Heydər Əliyev heç nədən
və heç kəsdən qorxub-çəkinmədən
Moskvadakı Azərbaycan nümayəndəliyinə gəlir,
90-cı ilin qara Yanvarını lənətlə
damğalayır, bütün dünya mətbuatı
qarşısında Qorbaçovu ittiham edirdi. Bu
da onun qələbəsi idi.
O vaxt
Moskvada Heydər Əliyevə telefon etmişdim. Moskva mətbuatındakı iftira dolu yazılardan
ürək ağrısıyla danışırdı. -
Belə yazılara fikir verməyin - dedim - Siz tarixi şəxsiyyətsiniz
və bunu hamı bilir.
Bu telefon söhbətinin bir başqa vacib məqamı və
nəticələri haqqında gələcəkdə ətraflı
yazacam. İndi isə ancaq onu deyim ki, bu söhbətdən
Heydər Əliyevin daha Moskvada qalmaq, orada yaşamaq istəmədiyini
başa düşdüm.
Əfsuslar olsun ki, Heydər Əliyevə nəinki
Moskvada, heç Bakıda da yaşamağa imkan vermədilər. Tikilib
qurulmasında bu qədər böyük zəhməti olan
adama Bakıda bir mənzil də tapılmadı,
doğulduğu yerə Naxçıvana getməli oldu.
Soyuq, şaxtalı, yanacaqsız Naxçıvan
qışında ətrafındakı etibarlı insanlara -
"ölsək də bir yerdə öləcəyik, qalsaq da
bir yerdə qalacayıq" - dedi. İlk
baxışda belə görünə bilərdi ki, siyasi
karyerası bitmiş Heydər Əliyev axır ki, məğlub
edilib. Belə amansızlıqlarla üzləşmiş,
belə dözülməz şəraitə
düşmüş başqa birisi bəlkə də məğlub
olardı. Hər hansı başqa birisi.
Heydər Əliyev yox.
Cəmisi
bir-iki il keçdi, Qorbaçovun
özü də, ölkəsi də yerlə-yeksan oldu, indi
SSRİ-nin ilk və son prezidenti vaxtını öldürmək
üçün radioda uşaq nağıllarını səsləndirir
və cibini doldurmaq üçün Makdonaldsı reklam edir.
Heydər Əliyev isə XX əsrdə müstəqilliyini
ikinci dəfə qazınmış milli dövlətinin
düz on il ərzində Prezidenti oldu. Özü də elə bir Prezident ki, ərazisi və
əhalisi baxımından kiçik ölkənin dövlət
başçısıyla ən böyük məmləkətlərin
rəhbərləri hesablaşırdı. Kim qalib çıxdı? Nəinki öz
hakimiyyətini qoruya bilən, başçılıq etdiyi
dövləti belə bada verən Qorbaçovmu, ya
parçalanmaqda olan ölkəsini xilas edən, sonrakı
çeviriliş cəhdlərinin qarşısını alan, bir gecə yarısı televiziya
çıxışı ilə Prezident sarayı ətrafına
minlərlə insanı toplaya bilən Heydər Əliyevmi?
Bəziləri Heydər Əliyevi atəşkəs
sazişinə görə suçlayır, Qarabağ problemini
həll etməməkdə təqsirləndirirlər.
Azərbaycanın
hələ güclü ordusu olmadığı bir vaxtda
Bişkək protokolu imzalanmasaydı, rus ordusunun açıq
və gizli dəstəyilə ermənilər gəlib Yevlaxa
çatsaydılar, Azərbaycan və Gürcüstan
arasında yeni bir işğal zonası yaransaydı və neft
boru kəməri əbədi olaraq gündəmdən
çıxsaydı, bu ittihamçılar görən onda nə
deyəcəkdi?
Qarabağ probleminin gec-tez həll olunacağına, Azərbaycanın
ərazi bütövlüyünün bərpasına,
işğal edilmiş torpaqlarımızın
qaytarılacağına qəti inamım var, amma bu problemin nə
qədər çətin olduğunu da aydın dərk edirəm. Postsovet məkanının
bu səpkili hansı problemi həll olunub - Moldova-Dnestrbasar
problemi? Gürcüstanın Abxaziya, Cənubi Osetiya indi
də Acarıstan problemi? Və nəhayət
Rusiyanın Çeçenistan problemi? Hələ
yarım əsrdən artıq sürən İsrail-Fələstin
qarşıdurmasını demirəm. - Siyasət
mümkün olana əsaslanmaq sənətidir - deyiblər. Hər halda Qarabağla bağlı
danışıqlarda, hər yöndən güclü təzyiqlər
altında Heydər Əliyev Azərbaycanın mənfeyinə
zidd olan heç bir güzəştə getmədi. Və siyasətin mümkün olan əsasları
baxımından bu da qələbə idi.
2003-cü
ili - ömrünün son ilini də Heydər
Əliyev qalib kimi başa vurur. Geniş infakt keçirmiş,
gecəsi-gündüzü olmayan, nə şənbə, nə
bazar, nə məzuniyyət, nə istirahət bilən,
yaşı səksənə çatmış insan
çıxış edərkən qəlb böhranı
keçirir, yıxılır, yeddi qabırğası
sınır və dözülməz ağrılara tab gətirərək
yenidən səhnəyə qayıdır, sözünə
davam edir. Bir də yıxılır və yenə
görünməmiş, inanılmaz bir iradə ilə səhnəyə
dönür, xalqı ilə vidalaşmağa özündə
güc tapır. Bu da onun
yıxılması haqqında hərzə-hərzə
danışan və yazan mənəviyyatsız
düşüklər üzərində qələbə idi.
Şayiələr,
dedi-qodular, ara söhbətlərinə əsaslanaraq
insanı diri-diri basdıranlar görəsən öz
yazdıqlarına inanırdımı? Türkiyə və
Amerika kimi açıq ölkələrdə məşhur
siyasi xadimin, ölkə başçısının
ölümünü aylarla gizlin saxlanmasına kim
inanar? Və əgər bunu yazanların özləri
inanmırsa, oxucularını niyə ağılsız
sayırlar?
Heydər Əliyev həqiqətən
dünyasını dəyişən gün "biz bunu hələ
dörd ay bundan qabaq xəbər vermişdik" deyə
yazanlar özlərini nə qədər gülünc vəziyyətə
saldıqlarını dərk edirlərmi?
Ucuz mətbuat
şoularına Heydər Əliyev bu mənhus xəbərlərin
bazara çıxarılmasından sonra neçə ay
yaşamasıyla, xəstə-xəstə belə Azərbaycanı
idarə etməsiylə, prezident seçkilərində
iştirakı və vaxtlı-vaxtında namizədlikdən
imtina etməsiylə, seçkiləri izləməsi və nəticələrindən
arxayın olmasıyla qələbə çaldı. Bəlkə də bu gün yeganə təsəllimiz
odur ki, Prezidentimiz dövlətinin taleyindən arxayın getdi.
Dünyaya qalib kimi gəldi, dünyadan qalib kimi getdi.
Heç kəsin xidmətini danmadan Müstəqil Azərbaycanın
qorunmasında, qurulmasında və yaşamasında Heydər
Əliyevin müstəsna rolu insafı olanların
hamısına açıq-aşkardır. Bir jurnalist
doğru yazıb ki, Heydər Əliyev Qulliver, ona çirkab
atanlar isə liliputlardır.
Bütün
keçəri, ötücü narazılıqlar,
umu-küsülər, giley-güzar unudulub gedəcək, Heydər
Əliyevin möhkəmləndirdiyi, inkişaf etdirdiyi ölkə-sabit,
istiqrarlı, söz, mətbuat azadlığı təmin
olunmuş, müxtəlif siyasi qurumların, o cümlədən
müxalifət partiyalarının fəaliyyət göstərdiyi,
senzurasız, ölüm hökmsüz, sivil dünya ailəsində
layiqli yer tutan demokratik Azərbaycan qalacaq. Əlbəttə Azərbaycan,
yaxın gələcəyin Azərbaycanı daha da gözəl,
firavan, daha əzəmətli və daha ədalətli ola bilər və olacaq. Amma bu
xoşbəxt gələcəyin təməlini bütün
şər qüvvələriylə mübarizədə qalib
çıxan Heydər Əliyev qurdu, əl-ayağa
dolaşanlara rəğmən çətin doğulan əsər
kimi yaratdı. Çağdaş Azərbaycan
doğrudan da Heydər Əliyevin əsəridir. Bizim borcumuz bu əsəri yaşatmaq, qorumaq, cilalamaq
və gələcək nəsillərə yetirməkdir.
Bütün siyasi çəkişmələr,
dartışmalar, toqquşmalar - Xalqın taleyi
qarşısında çox cılız görünür,
böyük Tarix önündə çox kiçik həvəslər,
hərisliklər, hikkələrdir.
Heydər Əliyev hər xalqa bəlkə də, əsrdə
bir dəfə qismət olan nadir şəxsiyyət idi. Həyata qalib
kimi gəlmişdi. Xalqı
ölümüylə sarsıdan, sarsındıraraq birləşdirən,
kədərləndirərək bütövləşdirən
Heydər Əliyev ölümüylə də zəfər
çaldı. Kim nə deyir-desin, nə
yazır-yazsın, qalib gəldi, qalib getdi.
"Ədəbiyyat qəzeti"
16 dekabr 2003
ANAR
Ədəbiyyat qəzeti.- 2023.- 6 may.- S.4-5.