Ədəbi suprematizm

Antropologiya

Ehramda sərdabə, sərdabədə skelet;

antropoloqların fikrincə, 4000 ildən çox yaşı var.

Firon qalıqları deyil tapılan skelet:

yan-yana düzülmüş sümük parçaları -

baş, əllər, ayaqlar və sairənin nişanələri

ağır zəhmətə qatlaşan birinin mövcudluğundan,

daha doğrusu, 4 əsrdən çoxdur

mövcudsuzluğundan xəbər verir;

"Varlığın yox olması", daha dəqiq,

"Yarananın dəyişməsi" qanunu.

Alimlərin fikrincə, ehramların tikintisində

çalışan fəhlələrdən, - qullardan yox a,

məhz fəhlələrdən biri olub o skelet,

daha doğrusu, skeleti tapılan o şəxs,

sonra hansısa işlər üzrə rəis təyin olunub.

Hətta o da məlum olub ki,

qolu dirsəkdən aşağı kəsilib o fəhlə-rəisin,

bu da o zaman ehram tikintisində çalışanlara

qayğının əlamətidir - bədbəxt hadisədən dərhal sonra

həkimlər amputasiya edib, ölməyə qoymayıblar onu.

O da bu hadisədən sonra xeyli yaşayıb -

dirsəkdən aşağı hissənin əyri bitməsi

təsdiq edir bu mülahizəni.

Hər tapılan faktlara

tarixçi, antropoloq alimlərin

necə ürəkdən sevindiyini

müşahidə edirəm televiziyadan

və mən də

onların sevincinə şərikəm əslində.

Amma ayrı şey də məni çox düşündürür:

dörd min ildən bu yana qalan

yalnız sümük parçalarıdı, yan-yana düzülüşündən

və anatomiyadan insana məxsus olduğu bilinir.

Mən də bilirəm, yaranan nə varsa itmir,

müxtəlif formalarda öz-özünü təkrar edir.

Belə olan halda,

bəşər tarixinin bir əbədiyaşar sualı

mənim də ağlımdan keçir:

bəs bu sümüklərə yaraşıq verən "libas" -

baş, ayaqlar, əllər və sairədən ibarət

bədən hanı,

özünüqoruma instinkti və çoxalma istəyi

ən çox

onu qorumaqla məşğuldur axı;

yaranan yox olur ki?!

Entropiya qanunu

İki ayrı-ayrı məkan və iki oxşar hadisə barədə

söz açmaq istəyirəm. Nə tənhalıq, nə ayrılıq, nə təklik,

nə də onların romantikasından danışmaq fikrim var.

İstəyim ayrı-ayrı məkanlarda eyni hadisəni

təsvir etməkdi sadəcə;

eyni, həm də fərqli az da olsa.

Birinci məkan: Bakı. Cavid prospekti - fontanın yanı.

Su şırnağını yaradan hovuz, hovuzda qurğular.

Elə nizamla qalxıb enir su şırnağı, sanki əzəldən

belə yaranıb, heç bir təzyiqə məruz qalmadan:

öz-özünə nizamlı, fərqli və cürbəcür formada.

Eyni cür qalxıb enir amma, fərqli trayektoriyalar cızsa da...

Dayanır birdən. Az sonra yenidən su fontanı.

Bütün qalxıb-enmələr, dayanmalar və tükənmələr eyni,

yoxolmalar hətta oxşar, mən bilirəm, hər yerdə hər zaman eyni.

Və bir quş enib, dimdikləyir etinasız

nizamlı, yaraşıqlı cürbəcür formalı su şırnağını.

Təəssüf! Yaxınlaşdığım an qalxdı havaya,

bir uçuş trayektoriyası da beləcə yarandı üzü səmaya.

Hər dəfə üzü yuxarı uçar quşlar ürkərkən, fikir vermişəm,

üzü aşağı isə ancaq təhlükə hiss etmədikdə -

bu da bir şəkli yəqin yaşamaq instiktinin.

İkinci məkan: kənd. Kəndin yaxınlığında yaşıllıq - gözoxşayan.

Yaşıllıqda boru və borudan fışqıran su şırnağı.

Yenə üçdu səmaya yaxınlaşdığım an

məndən bir az aralı

yaşıllıda arxayı-arxayın gəzişən, arabir

su şırnağını dimdikləyən tənha quşcuğaz.

Diqqətimi tənhalıq yox yenə, ayrı şey çəkir doğrusu:

eyni uçuş, eyni səma, eyni trayektoriya.

Eyni ürkəklik həm də...

Ayrı-ayrı məkanlarda

eyni hadisəni müşahidə etdim, deyəsən:

tək-tənha quş (romantikadan uzaq),

eyni səma, eyni trayektoriya, eyni uçuş.

Amma əsas bir fərq vardı

müşahidə etdiyim bu hadisələrdə;

dəqiq bilirəm, əsas bir fərq -

amma dəqiq bilmirəm həm də -

bütün məkanlar sanki dəyişmiş forması

bir-birinin və imitasiya sadəcə.

Eyni cür yaşayar sanki yaranan nə varsa,

ən mükəmməli də,

ayrı-ayrı formalarda olsa da belə;

eyni cür çoxalar, eyni cür azalar, eyni cür tükənər -

eyni cür dağılar və yox olar: Oxşarlıqlar nəzəriyyəsi -

sadə görünsə də, isbatı çətin fərziyyələr - üstündə

səylə çalışdığım.

Bayaq ona görə demişdim "mən bilirəm, həm də bilmirəm".

Belə baxanda,

hər varlığı eyni təsadüfi proses təsvir edər,

var olanlar zahirən fərqli görünsələr də.

Qavrayışda yanlış təsviri gerçək hadisənin.

Odur ki, müşahidə etdiyim iki fərqli, həm də eyni hadisədən

çıxış edib deyirəm, özü də təsəlli üçün demirəm,

həqiqət olduğu üçün deyirəm:

Sonda hər şey düzələcək, inanın,

ən mükəmməl şeylər də sonda düzələcək, -

dağılacaq yəni.

Ölümdən sonrakı həyat

1. Bir balaca yol tapdı ki,

açılan cığırla

ilantək tələsən, qaçan su axını

və

boşalmaq istəyən gölməçə var ha

bax elədir yaranan hər şey:

qurtulmaq, boşalmaq, azalmaq istər.

2. Bomj həyatı;

sevgi nədi,

heç salam gözləməz kimsədən,

yalnız mərhəmət və bir tikə çörək

bəs edər ona.

Bomjun yaşamaq istəyi var ha

bax elə anladım

həyatın şirinliyini.

3. İndi yağan yağışlar var ha

əvvəl yağanların

davamı deyim, təkrarı deyim;

əvvəl yağan yağışlar kimi

anladım

insanın ölümünü.

İndi yağan yağışlar var ha

bax elə anladım

insanın ölümdən sonrakı həyatını.

4. Varlığı yoxluq,

yoxluğu varlıq kimi gördüm.

Varlıq, Yoxluq

və sairə və ilaxır,

deyəsən,

həyatı anlayıram,

duyuram artıq.

Əli Şirin Şükürlü

Ədəbiyyat qəzeti.- 2023.- 25 noyabr, №45.- S.26.