Morella

 

Hekayə

 

Özü, ancaq özü özünün əbədi tənhalığında...

 

Platon: Mərasim, [211, XXIX.]

 

Morella mənim dostum idi, mən ona çox dərin, qəribə bir sevgi bəsləyirdim. Onunla neçə il bundan əvvəl bir təsadüf nəticəsində dost olmuşdum, tanış olduğumuz ilk gündən indiyə qədər ruhum, dadını bilmədiyim bir atəşlə yanmaqdadır. Amma bu, Erosun atəşi deyildi, onun o ecazkar mənasını başa düşməyəcəyimi, eləcə onun ipə-sapa yatmayan gücünü idarə edə bilməyəcəyimi anlayana qədər qəm-qüssə mənə əzab verdi. Biz görüşdük, tale bizi birləşdirdi, ancaq mən ona ehtiraslı sözlər dedim, sevgimi hiss etdirdim. O isə insanlardan qaçaraq özünü tam mənası ilə mənə həsr edərək məni xoşbəxt etdi. Çünki, fikirləşmək bir xoşbəxtlikdir, elə xəyal qurmaq özü bir xoşbəxtlikdir.

Morella çox dərin biliyə malik idi. And içərəm ki, onun qabiliyyəti bir Allah vergisi, ağılı isə qeyri-adi dahiyanə idi. Bunu hiss edirdim, çünki mən ondan çox şey öyrəndim. Ancaq, bəlkə , Presburq tərbiyəsi aldığım üçün çox qısa müddətdə başa düşdüm ki, o, oxumağa mənə, ancaq ilkin alman ədəbiyyatının ən dəyərsiz nümunələri olan mistik əsərlər təklif edir. Səbəbini başa düşməsəm , bilirdim ki, bunlar onun daimi, sevimli məşğuliyyətidir, onu da deyim ki, vərdişlərin nümunələrin güclü təsirinə düşərək, vaxt keçdikcə, mən eyni şeylə məşğul olmağa başlamışdım.

Bütün bunların, səhv etmirəmsə, zehnimlə heç bir əlaqəsi yox idi. Əgər özümü tanıyıramsa, ideallar, qətiyyən mənim inancıma, hərəkətlərimə təsir etmədi, düşüncələrimdə oxuduğum o mistik yazıların, az da olsa, izinə belə rast gəlinmirdi. Bundan əmin olduğuma görə özümü həyat yoldaşıma təslim etdim bütün qəlbimlə onun tədqiqatlarının dolaşıq labirintinə düşdüm. sonra... sonra yasaqlanmış səhifələri diqqətlə oxuyarkən, içimdə gizli bir ruhun alovlandığını hiss etdiyimdə, Morella soyuq əlini mənim əlimin üstünə qoyub alçaq səslə, ölü bir fəlsəfənin küllərindən çıxarıb yaddaşıma əbədi həkk olunan sirli məna daşıyan qəribə sözlər tapıb deyirdi. Sonra saatlarla yanında otururdum, melodiyası dəhşətli bir tonla alçalana qədər onun səsinin ahənginə qapılırdım: elə bil ruhumun üstünə bir kölgə düşürdü, bətim-bənizim saralırdı sanki başqa bir dünyadan gələn bu ahəng qəlbimi titrədirdi.  Beləcə, qəfildən sevincim dönüb qorxuya çevrildi, çünki Hinnonun Ge-Hennaya döndüyü kimi, gözəllik mücəssəməsi dönüb eybəcərlik mücəssəməsinə çevrildi.

Morellayla aramızda uzun müddət başqa heç bir söhbət olmadı, yeganə söhbətimiz, bəhs etdiyim həmin o kitablardakı mövzular haqqında olurdu ki, onlardan da danışmağa dəyməzdi.

Bizim söhbətimizi, teoloji etika adlandırılan elmdən məlumatı olanlar o saat başa düşəcək, məlumatı olmayanlar isə bizi heç vaxt başa düşməyəcək. Həssas Morella, Fixtenin dəlisov panteizmi, Pifaqorçuların təkrar dirilmə şəkildəyişməsi ən əsası da, Şellinqin izhar etdiyi şəxsiyyət doktrinaları haqqında danışdıqca daha da gözəlləşirdi. Səhv etmirəmsə, məncə, cənab Lokk haqlı olaraq şəxsiyyətin, düşünən varlıqdakı sağlam fikirdə olduğunu deyirdi. Belə ki, şəxsiyyət dedikdə, məntiq sahibi zəkalı bir varlıq başa düşürük belə ki, düşüncə ilə yanaşı daimi bir şüur vardır ki, digər düşünən varlıqlardan fərqləndirərək bizi biz edən elə odur. Amma principium individuationis - şəxsiyyətin ölümlə bərabər yox olub-olmaması fikri məni hər zaman dəhşətli dərəcədə maraqlandırıb. Həm Morellanın bəhs etdiyi, təzadlı cəlbedici nəticələrinin təbiətinə görə deyil, həyəcanına görə maraqlı idi.

Budur, həyat yoldaşımın o dərk olunmayan sirri artıq məni, sanki bir tilsim kimi sıxırdı.

Artıq onun solğun barmaqlarının toxunuşuna, onun asta, ahəngdar danışığına, qəmli gözlərinin zərif parıltısına dayana bilmirdim. O bütün bunları bildiyi halda məni qınamırdı, o mənim zəifliyimi, ya da ağılsızlığmı dərk edir bunu, gülümsəyərək, "taleyin işi" adlandırırdı. Ona olan marağımın bu cür get-gedə azalmasının səbəbini heç özüm bimədiyim halda, sanki o bilirdi, amma bunu mənə heç bir şəkildə hiss etdirmirdi. Lakin o bir qadındır bu qadın gündən-günə saralıb-solurdu. Bir müddət sonra yanağına iki qırmızı xal çıxdı solğun alnındakı mavi damarlar gözə dəyməyə başladı. Bəzən elə olurdu ki, birdən qəlbim yumşalaraq ona yazığım gəlirdi, sonra  dönüb mənalı gözlərinə baxanda qəlbimi bir bulanıqlıq qorxu bürüyürdü, insanın dibsiz qaranlıq bir uçuruma baxarkən başı fırlanıb qorxduğu  hissə oxşar bir hiss bürüyürdü məni.

Morellanın ölümünu, yorulub-bezdiyim üçün böyük bir səbirsizliklə gözlədiyimi demək olardımı?

Bəli, gözləyirdim, ancaq onun kövrək ruhu öz fani yuvasına günlər, həftələr yorucu aylar boyu, ta ki, mənim əzab çəkən hisslərim ağlıma hökm edənə qədər, belə davam edən vəziyyət mənim beynimi qana döndərənə qədər, zərif həyatı solduqca gün batımında uzanan kölgələrin uzandığı qədər, günlərə, saatlara əzablı anlara bir şeytan qəlbən lənət oxuyana qədər yapışıb qaldı.

Bir payız axşamı küləklərin göy üzünə çökdüyü bir vaxtda Morella məni yatağının yanına çağırdı. Yerə şəffaf bir duman çökmüşdü, suları ilıq bir parıltı bürümüş, göy qurşağı çıxaraq ucalardan oktyabr meşəsinin kövrək yarpaqlarına əks etmişdi. Mən yaxınlaşarkən o:

- Bu gün yaxşı gündür, - dedi, - yaşamaq ölmək üçün ən gözəl gündür. Yerin dünyanın oğulları üçün gözəl bir gündür, ölümün göylərin qızları üçün isə daha da gözəl gündür!

Mən onun alnından öpdüm, o isə davam etdi:

- Ölürəm, amma yenə yaşayacam.

- Morella!

- Məni heç vaxt sevə bilmədin, amma həyatda ikən diksindiyin adama öləndən sonra tapınacaqsan.

- Morella!

- Yenə deyirəm, ölürəm. Amma içimdə mənə, Morellaya qarşı hiss etdiyin o şəfqətin meyvəsi var, ah, o necə kiçikdir! Mənim ruhum uçub gedəndən sonra o uşaq yaşayacaq, sənin Morellanın - mənim uşağımız. Sənin hər günün kədərlə keçəcək, sərv ağacı ən dözümlü ağac olduğu kimi, kədər hisslərin ən uzunömürlü olanıdır. Artıq xoşbəxt günlərin başa çatdı, ildə iki dəfə açan Pestumun qızılgülləri kimi deyildir xoşbəxtlik, o həyatda bir dəfə gülür insanın üzünə. Bundan sonra Anakreon kimi zamanla oynaya bilməyəcəksən, anasından ayrılmış quzuya dönəcəksən, Məkkədə dolanan müsəlmanlar kimi öz kəfənini geyinib gəzəcəksən.

- Morella! - deyə hayqırdım, - Morella! Bunu hardan bilirsən? - Morella üzünü o biri tərəfə çevirdi, yavaşca titrədi öldü, mən bir daha onun səsini eşitmədim.

Onun kəhanəti düz çıxmışdı, o ölərkən dünyaya bir uşaq gətirdi, anasının nəfəsi kəsilən kimi uşaq nəfəs almağa başladı, bir qız uşağı dünyaya gözlərini açdı. O həm fiziki, həm zehin baxımından qəribə bir şəkildə böyüdü, o, elə bil ki, ölmüş anasının tam eynisi idi, mən onu indiyə qədər heç kimi sevmədiyim böyük bir sevgi ilə sevirdim.

Qısa bir müddətdən sonra bu saf sevginin göyü qaraldı, onun başının üstünü dəhşət, kədər qəm buludları bürüdü. Bu uşağın həm zehni, həm fiziki olaraq qəribə böyüdüyünü demişdim, axı. Qızın bədəninin belə sürətlə böyüməsi, doğrudan da, qəribə idi, zehni inkişafına baxanda isə məni dəhşət bürüyürdü, bu da qorxunc idi! Başqa cür ola da biməzdi, çünki mən hər gün uşağın fikirlərində durub-toxtamış bir qadını görürdüm elə bil. Onun körpə dodaqlarından, elə bil, illərin  təcrübəsini yaşamış insanın sözləri tökülürdü. Mən daim onun iri, mənalı gözlərində başqa bir yaşın  müdrikliyini ehtirasını görürdüm. Bunları biləndə az qaldı başıma hava gələ, bu həqiqəti mən öz ruhumdan gizləyə bilməzdim, mən o qeyri-adi qorxunc şübhələrin təsirindən belə düşündüyümə özümü inandırmaqdan yorulmuşdum, yəni, doğrudanmı, mənim düşüncələrim məzarda yatan Morellanın çılğın hekayələrinə həyəcanlandırıcı nəzəriyyələrinə geri qayıdaraq, belə bir dəhşətli qorxuya çevrildi?  Taleyin məni sitayiş etməyə məcbur etdiyi bu varlığı dünyanın bütün maraqlı gözlərindən gizlədim bu vurğunu olduğum varlığı evimdə öz tənhalığıma qapılaraq əzablı bir həyəcanla, heç bir qayğımı əsirgəmədən gözümün qabağında saxlayırdım.

İllər keçdikcə mən hər gün onun müqəddəs, yumru zərif üzünə, yetişən bədəninə baxdıqca qızımın günbəgün rəhmətlik anasına daha çox oxşadığını görürdüm. Bu oxşarlıq hər saat bir az da çoxalır, daha da dərinləşir, daha da aydın gözə çarparaq öz dəhşəti ilə buz kimi insanın iliyinə işləyirdi. Onun gülümsəməsinin anasının gülümsəməsinə oxşamasına dözürdüm, amma onun yenidən canlanacağından qorxurdum, gözlərinin Morellanınkına oxşamasına dözürdüm, amma o gözlər çox vaxt Morellanın gözləri kimi ruhumun dərinliklərinə nüfuz edərək, dolğun sirli bir məna ilə baxırdı. Geniş alın cizgilərində, ipək kimi saçlarının qıvrımlarında, onların arasında itən solğun barmaqlarında, kədərli məlahətli səsində ən əsası da, sevilən yaşayan insanın dodaqlarından çıxan bir ölüyə aid sözlərdə ifadələrdə belə bir fikir oyadır məni dəhşətə salırdı ki, yox, o, ölməyib.

Beləcə, ömrünün on ili keçdi, mənim qızım isə bu yer üzündə hələ adsız yaşayırdı.

"Balam", "canım" deyirdim ona, məncə, ata sevgisini göstərmək üçün başqa heç bir ada ehtiyac da yoxdu, çünki bu tənha dünyasında onu çağıracaq - ünsiyyət quracağı heç kimi yox idi. Morellanın isə adı da özü ilə birlikdə ölmüşdü. Qızıma anası haqqında heç danışmırdım, danışmaq mümkün deyildi. Bu qısa həyatı boyu evinin dar divarları arasına məhkum olan bu qıza kənar aləm, eləcə qaranlıq olaraq qalırdı. Axırda ağlıma gəldi ki, xaç suyuna salma mərasimi keçirim, bəlkə bu məni taleyimin dəhşətlərindən beynimdəki qarmaqarışıqlıqdan qurtarar.

Mən qızıma bir ad tapmaq üçün xaç suyu olan ləyənin yanında durub xeyli düşündüm. Burada ölkəmizdə xaricdə yaşamış keçmiş müasir zamanların bir çox gözəl müdrik qadının, bir çox nərmənazik, xoşbəxt xeyirxah qadının gözəl adı gəldi ağlıma. Onda, bəs məni, yerin altında yatan bir ölünün xatirəsini narahat etməyə vadar etdi? Təkcə xatırlayanda belə damarlarımdan qəlbimə qara qanlar axıdan o sözü deməyə hansı şeytan məni məcbur etdi?

Ruhumun gizli guşələrində hansı iblis tovladı ki, gecənin o qaranlıq səssiz darlığında o üçcə hecanı rahibin qulağına pıçıldayaraq "Morella" dedim. Hansısa nəhəng, çox pis bir ruh sanki uşağımın sifətini əydi onun üzündən həyat əlamətini sildi, o bu zəif səsdən titrəyərək, parlayan gözlərini yerdən qaldırıb göyə baxaraq, gücsüz bir halda bizim ailə sərdabəsinin qara plitələrinə düşərək cavab verdi:

- Mən burdayam.

Bu adi səsi mən soyuq sakit bir şəkildə aydınca eşitdim bu səs ərimiş isti qurğuşun kimi fısıldayaraq qulaqlarımdan düz beynimə işlədi. İllər, illər hər şeyi silə bilər, amma bu an, yaddaşımdan əsla silinməyəcək! Mən o qədər gül sarmaşıq tanıyırdım, görürdüm, amma mənə gecə-gündüz kölgəsini baldırqan səlvi salırdı. Artıq zamanı hiss etmirdim, taleyimin ulduzları göydən yox olmuşdu, yer üzü qaranlığa bürünmüşdü yer adamları yanımdan titrəyən kölgələr kimi keçib gedirdilər,  mən isə onların arasından təkcə Morellanı görürdüm! Küləklər qulağıma ancaq bir səsi pıçıldayırdı, dənizlər bir adı hayqırırdı - Morella! O ölmüşdü, onu mən özüm qəbrə qoymuşdum, ancaq ikinci Morellanı qəbrə aparanda birincinin izini-tozunu da görməyəndə uzun acı bir qəhqəhə çəkmişdim.

 

1835

 

Edqar Allan Po

 

Rus dilindən tərcümə:

Ayişə NƏBİ

 

Ədəbiyyat qəzeti.- 2023.- 2 sentyabr.- S.18-19.