Görkəmli ədəbiyyat adamları
Vaqif Bayatlı Odər haqqında
Vaqifin
adı da sərbəst şeirdir: Vaqif Bayatlı Odər.
Bunların hərəsi bir misra kimi davamlı, vurğulu
deyilir, şair bu ad - misralardan hər birinin mənasını
xüsusi dərk etdirmək istəyir. Vaqifin təxəllüs-soyadları
onun anketidir:
Vaqif Cəbrayılzadə - nəsil
ailə mənsubiyyəti;
Vaqif Bayatlı - etnik əsli;
Vaqif Önər - ədəbi
və vətəndaşlıq mövqeyi;
Vaqif Odər - xisləti.
Vaqif ilk
soyadını doğulduğu
torpaqdan götürür. Mən inanıram ki, təbii qismətlə
onun soyadı belə olmasaydı da, o, adını öz ilk
torpağından alacaqdı - ya "Mərcanlı", ya da
"Cəbrayıllı" olacaqdı. Sonra
türklüyünü, hətta oğuzluğunu qabardıb
Bayatlı oldu. Bu adında, yəqin ki, Dədə Qorqudu da,
Füzulini də düşündü - axı onlar da Bayat
boyundan qopmuşdular. Sənəti ilə vətəndaşlığına
necə qulluq etdiyini göstərmək üçün
özünü belə elan etdi: Önər. İndi isə Odərdir.
Əgər bu adda özünün bir od ər, bir parça
od olan kişi mənasını düşünürsə,
yerinə düşür, ona yaraşır.
Görünür, bu dörd qatda soyadı Vaqifin özünü dərk
etməsi yolunu əks etdirir. Məlum Quran ayəsini
yadımıza salaq: "Özünü dərk edən
Allahı dərk edir". Vaqifin məşhur Göy
üzü obrazı var. Leyli-Məcnun Füzuli
üçün nədirsə, Göy üzü obrazı
Vaqif üçün odur.
Tofiq
Hacıyev
Akademik
Vaqif
Bayatlı Odərin şeirlərini oxuduqca klassiklərin
yaradıcılığında özünü göstərən
bir sıra mühüm ideyaların onun əsərlərində
yenidən və yeni şəkildə doğuluşunu
görürsən. Qəm yükü, dərd Vaqifin də
sevdiyi, bütün ağırlığına dözməyə
hazır olduğu mənəvi yükdür - lap Füzulidə
olduğu kimi...
Qəzənfər
Kazımov
Professor
Vaqif, sənin
şeirini olduğu kimi, "Ölənəcən sevmək
azdır" kitabından götürüb çap eləməyi
məsləhət bildim. Onu təhlil etməyə ehtiyac
duymadım. Şeir bizim demədiyimiz çox şeyi sənət
dilində çox gözəl deyir.
Məmməd Araz
Xalq
şairi
Vaqif mənim
üçün çox millidir və Vaqif mənim
üçün çox da bəşəridir.
Vaqif mənim üçün çox dərdlidir, qəmgindir, qüssəlidir,
amma Vaqifin poeziyasında qəribə bir işıq da var ki,
hansısa - qoy lap mücərrəd olsun! - məlhəmdən,
əlacdan, qaranlıq labirint içində görünən
- qoy lap kiçicik olsun! - işıqdan (işıqcıqdan)
xəbər verir...
Mən hələ ikinci bir şair tanımıram ki - yüzlərlə
tanıdığım şairlər arasında! - onun
yaradıcılığı ilə zahiri görkəmi, xasiyyəti,
hətta taleyi (!) bu dərəcədə bir-birini
tamamlasın, bir-birinə məhrəm olsun, biri o birini davam
etdirsin.
Vaqif kövrəkdir, həssasdır,
incədir və Vaqif mübarizdir.
Elçin
Xalq
yazıçısı
İllər
ötür, bütün vücudu, varlığı və
ruhuyla İlahiyə can atmaqdan yorulmayan Vaqifi yolundan heç nə
döndərə bilmədi. Nə bu dünyanın
mal-dövləti, nə "var"
adlandırdığımız oğul-uşaq, nə
şan-şöhrət azarı. Vaqifi şəhidi olduğu
Sözün əlindən almağa heç nəyin və
heç kimin gücü çatmadı. Vaqif Sözün xəstəsi,
Onun qulu olaraq qaldı. O, indi də belə yaşayır.
Sözlərin, misraların arasıyla əlçatmaz göy
pillələrində pay-piyada dolaşa-dolaşa...
Afaq Məsud
Xalq
yazıçısı
Vaqif
Bayatlı özünün şair şəxsiyyətilə
şair yaradıcılığını ideal şəkildə
birləşdirə bilmiş ustad sənətkardır. Belə
bir adam bu gün necə olub ki, vardır?! Belələrini biz,
adətən, ədəbiyyat dərslərindən
tanıyırıq. Belələri, adətən, nə
zamansa, yaşayırlar, bu gün yaşamırlar. Ya o bizim
gözümüzə görünür, ya da biz onun. Şair
elə belə də yazır:
Dənizin
ortasında bir xəyal -
Ya o bizim gözümüzə
görünür,
Ya biz onun.
Vaqif
Bayatlı - dənizin ortasında xəyala dönmüş
şair.
Kamal
Abdulla
Akademik
Vaqifin
şeirlərində ana dili yerin tozundan, kitab qandallarından,
rəsmiyyət kəsafətindən azad, anaların da, mələklərin
də, çiçəklərin də, Tanrının da eyni
şəkildə anlaya biləcəyi sadə, amma sehrli dildir,
türkcəmizin Dədə Qorqud və Füzuli
işığına bürünmüş bir səviyyəsindədir.
Sabir
Rüstəmxanlı
Xalq
şairi
Vaqifin
şeirlərində, ilk baxışda, çətin sezilən
bir ardıcıllıq duyulur. Bir şeirin sonluğu,
özündən sonra gələn şeirin
başlığı kimi səslənir. Yazılış
anlarının ovqatı, sabit şair mövqeyi,
başqasının sevincini duya bilmək, dünyanın yer
üzündən göy üzünə uzanan fikir
yollarının gələcək adlı həqiqətlərində
gəzişmək Vaqifin yaradıcılığına səmimiyyət,
romantik ruh aşılayıb.
Nüsrət
Kəsəmənli
Şair
Bəlkə,
Vaqif özü də bilmir ki, nə qədər mənə təsir
edib. Mən Vaqifdən Azərbaycan dilini öyrənmişəm,
poeziyamızı öyrənmişəm, tariximizi öyrənmişəm,
zorluqlara dözməyi öyrənmişəm. Vətəndaş
olmağı öyrənmişəm, türkçü
olmağı öyrənmişəm.
Cavanşir
Quliyev
Bəstəkar
...Vaqif
Bayatlı Odərin kitabını yüz ildən, min ildən
sonra da açıb oxuyan oxucu sətirlərin, sözlərin
tərpəndiyini, nəfəs aldığını,
canlı, diri olduğunu, buludsuz, aydın gecədə par-par
yanan, bəzən adamın üzünə dostcasına
gülümsəyən, bəzənsə, kədərli
görünən ulduzlar kimi işıq saçdığını
görəcək.
Azər
Abdulla
Yazıçı
Vaqif
Bayatlının şeirləri bu müqəddəsliyin ən
gözəl əyani bir nümunəsi kimi xalqımıza,
şeirimizə, ədəbiyyatımıza, həqiqətən,
dəyərli bir hədiyyədir.
Nəriman
Qasımoğlu
Professor
Və
Vaqif Bayatlı Odər mənim tanıdığım
adamların içərisində, mübaliğəsiz deyirəm,
yeganəsidir ki, bu qeyri-adi insanın içərisində
sevgidən başqa heç nəyə yer qalmayıb və
Vaqif bəy o böyük sevgi yükünü Göydən
Yerə daşıyan söz elçisidir. Amma, amma həm də
bir Sizif kimidir. İntəhası, bu Sizif o müqəddəs
sevgi duyğularını Yerə sona qədər
daşıya bilmir, Söz Yerin zirvəsinə
çatmamış yenidən diyirlənib geriyə - Göyə
qayıdır.
Azər
Turan
Filologiya üzrə fəlsəfə
doktoru
V.Bayatlı
poeziyaya daha çox intonasiya fərqliliyi gətirmiş
şairdi. Bu şeirlərdə intonasiya o qədər
güclü idi ki, vəznin tələblərini belə
görməzdən gəlindirə bilirdi. Bu mənada, V.B.Odər
milli şeirimizdə, ilk növbədə, dil materialı kimi
maraqlıdır. Şairin poeziyası milli ənənəvi
şeirin yeni yolayrıcına düşüb, öz
cığırını açması baxımından
önəmlidir. Amma ən önəmlisi, V.B.Odərin
saldığı yeni Yolda milli şeirin öz havasına qol
qaldırıb oynamaq çabasıdır.
Elnarə
Akimova
Filologiya elmləri doktoru
Vaqif
minillik Azərbaycan poeziyasında öz səsilə
seçildi. O, hədsiz təriflərə də qərq oldu,
kəskin tənqidlərə də... Amma təriflər onun
boyundan yuxarı qalxmadı, tənqidlər nə qədər
acı olsa da, dizinə də çatmadı. Vaqif o yolu ki
tutmuşdu, o yolu addım-addım gedib özünü tapa
bildi. Özünü tapmaq o deməkdir ki, öz şair şəxsiyyətini,
öz bənzərsizliyini sübut elədi.
Vaqif
Yusifli
Professor
Vaqifin
orijinal fərdi şair simasını müəyyənləşdirən
və fərqləndirən xüsusiyyətlərdən biri də
onun şeirlərində bol-bol işlənmiş aforizmlərdir.
Əlbəttə, şairin özünün aforizmləri!
"Bu dünyada torpağı
ayrı, göyü birdir şairlərin",
"Keçib gəldiyi göy üzü kimidir şairin
üzü", "Elə bilirlər, ölümə gedir hər
torpaq altına gedən", "Hər sevgidən, sözdən
nə isə gözəl bir şey qalır dünyada" və
s. Bu ifadələr klassik sənətkarlarımızın
hikmətli sözləri kimi yadda qalır, oxucu tərəfindən
adi həyat həqiqətlərinin maraqlı bədii kəşfi
kimi qarşılanır.
Səyyad
Aran
Şair
Vaqifin
özünü ifadə eləmək mənasında ən səciyyəvi
şeirlərindən biridir. Bu hissi, ovqatı yazan, şeirə
çəkə bilən adam bu dünyanın çəmbəri
içində tək və tənha olmalıdır.
Cavanşir
Yusifli
Filologiya elmləri doktoru
...Şair
Nizami Aydın bir vaxtlar Lermontovu və Müşfiqi sevirdi,
sonralar isə Tomas Vulfun və Qarsia Lorkanın dəlisi idi.
1982-dən bəri Vaqif Cəbrayılzadəyə qibləgah
kimi baxırdı.
Bir dəfə zarafatla dedi ki, daha Vaqifi sevməyəcəyəm,
yazıqdı, qoy yaşasın, mənim sevdiyim şairlərin
yaşı qırxı ötmür.
Amma döyüş çantasında
güllələrin içində V.Cəbrayılzadənin son kitabını gəzdirirmiş.
Musa
Urud
Şair
Vaqif mənim
həyatımda da mühüm rol oynayıb. 1980-ci ildə
onunla Tuva Muxtar Respublikasında keçirilən Gənc
Yazıçıların Ümumittifaq Toplantısının
iştirakçısı olmuşduq. O vaxta qədər
aramızda xoş bir qarşılıqlı əlaqə olsa
da, çox da yaxın olmamışdıq. Amma həmin səfərdə
14 gün bir yerdə olduq. Onun təşəbbüsü ilə
Bakıdan Tuvanın Qızıl şəhərinə qədər
- bütün türk ellərini gəzmək
üçün "Bakı-Türkmənistan-Özbəkistan-Qazaxıstan-Hakasiya-Tuva"
marşrutu ilə getdik. Hər respublikada 2-3 gün qaldıq. Bu
ölkələrin insanları, məişəti, muzeyləri
ilə yaxından tanış olmağa
çalışırdıq. Tale elə gətirdi ki,
Orxon-Yenisey abidələrini də birlikdə ziyarət etdik.
İki həftəni bir yerdə olmaq bizi xeyli
yaxınlaşdırdı. Bu yaxınlığımız mənim
üçün olduqca əhəmiyyətli oldu. Mən Tuvaya
yola düşəndə gənc bir Azərbaycan şairi,
sovet alimi idimsə, geri dönəndə türkçü,
antisovet bir şair idim. Mən Tuvaya yola düşəndə
Əhməd Məmmədov idimsə, səfərdən sonra
Əhməd Qəşəmoğlu oldum.
Əhməd Qəşəmoğlu
Şair
Vaqifin
şeirlərinin dərində olan gücü bundadır ki,
o, şeiri ideologiyanın vasitəsinə,
"qulluqçusuna", daşıyıcısına
çevirmədi.
Məti
Osmanoğlu
Filologiya üzrə fəlsəfə
doktoru
Dədə
Qorqud kitabından sonra V.Bayatlı Azərbaycan
ədəbiyyatında, bəlkə də, öz poetik
havasını, mistik dünyasını, bənzərsiz ahəngini
yaradan ilk və sonuncu şairdir. Buna inan. Xüsusən, onun
özü şeirlərini oxuyanda fikir ver, özünü
görəcəksən. O şeirlər ən qədim mənbəyə
gedir. Dua kimidir. Özü tapıb o üslubu. Orada bayatı
da var, nənələrin alqışı da,
qarğışı da, layla da üstəgəl,
bütün atributları cəmləşdirən Vaqif təpədən-dırnağa
ədəbiyyatdır.
Vaqif Bəhmənli
Şair
V.B.Odər yaradıcılığında
şeirin klassik anlamı çökmür və itirmir,
çağdaş anlamı isə ucalaraq qazanır. Burda da
onun sevdirici və barışdırıcı mövqeyi
özünü göstərir. Onun poeziyası, sadə şəkildə
izah etsək, nəinki insanların, eləcə də,
şeirimizin dünəniylə bu günü arasında sevgi
və barış nöqtəsidir.
Zahid
Sarıtorpaq
Şair
Azərbaycan
ədəbiyyatında onun kimi sözsüz şeir yazan ikinci
bir şair yoxdur. Bu sözsüz şeirlərin poetik
obrazlarının, metaforalarının havası
başqadır.
Südabə
Ağabalayeva
Filologiya üzrə fəlsəfə
doktoru
Vaqif kimi
bir şairin aramızda yaşaması şansımızdan
başqa bir şey deyil. O, bizim şairimizdir. Azərbaycanın,
Bütöv Azərbaycanın ilk şairi. Bir zamanlar "top
vurar dirəyə qayıdar yenə" misralarıyla
qardaşına müraciət edən ozan Vaqif Bayatlı Odər
divara vurduğu topları indi Savalana kimi vurmağı
bacarır.
Xanəmir
Telmanoğlu
Şair
Bayatlı
şeiri içindən yetişir: söz özündən
doğur, fikir duyğulana-duyğulana böyüyür. Həmişə
də hər bir şeirin dışarıdan sezilməz,
içəridən tutarlı bir ideyası olur ki, bu ideya da
şeir boyunca özünü axtara-axtara, dolana-dolana,
burula-burula, sanki damcı-damcı dağ sularını dəstələyib
dənizə selləmə aparırmış kimi
çırpıla-çırpıla, yüyrək,
ağrılı, oynaq, divanə bir hərəkətlə
başa varır.
Rahid
Ulusel
Professor
Mənə
elə gəlir ki, Vaqif bu dünyaya adi insan kimi gəlməyib.
Söz Allahı tərəfindən Şeir kimi, Şeir mələyi
kimi yer üzünə zühur edib. Təkrar edirəm,
şair kimi yox, Şeir kimi.
Elçin
İsgəndərzadə
Professor
Vaqif
Bayatlı Odər iyirminci əsr poeziyamıza daimi cəzb
halında olan devrimçi kimi gəldi. Canına ən yaxın
olan sözləri seçib, ilk işini bitirdikdən sonra
növbəti həmləyə keçdi; tarixi təşəkkül
prosesində stereotipləşmiş şeir şəkillərini
"üzüdivara" çevirərək, vurğunu məzmuna
yönəltdi. Bu, əsrin 50-ci illərindən etibarən,
mövqeyi möhkəmlənib axın şəkli alan sərbəst
şeirin, sadəcə, davamı deyildi. Şairin hərəkət
və nəfəs imkanlarını genişləndirən sərbəst
şeir Vaqif Bayatlının simasında sözün hərəkət
və nəfəs imkanlarını genişləndirmək məqamına
yüksəldi.
Bəsti
Əlibəyli
Ədəbi tənqidçi
İnsanın
mənəviyyatının təmiz olmasından insanın
özünün nə dərəcədə zövq ala biləcəyini
Vaqif müəllimlə tanış olandan sonra bilmişəm.
O vaxta qədərsə, elə bilirdim, sənin təmizliyin
başqalarının bunun belə olduğunu görməsi
üçündür. Sən demə, daha böyük mənəvi
rahatlıq özünün öz təmizliyindən zövq
almağın imiş. Mən Vaqif müəllimin təsiriylə
çox dəyişmişəm. Böyük
türkçü olmaq, türk dünyası ilə, türk
qanımla fəxr etmək və buna yüksək qiymət
vermək hissləri mənə ondan keçib. Vaqif müəllimə
qədər mən bəzən rusca, bəzən də,
ingiliscə danışmışam. Ancaq o mənə təmiz
türk dilini - öz dilimizi sevdirib, başqa dillərdəki
sözləri işlətməyi mənə irad tutub. Öz
dilimizdə danışmağın zövqünü, gözəlliyini
Vaqif müəllimi tanıyandan sonra başa
düşmüşəm.
Tamam
Bayatlı
Həyat yoldaşı
Ədəbiyyat qəzeti.- 2023.- 30 sentyabr.- S.16-17.