Harivanş Ray BAÇÇAN

(1907-2003)

XX yüzildə hindi dilində yaranan ədəbiyyatın ən görkəmli nümayəndələrindən biridir. Şair, nasir və tərcüməçi kimi fəaliyyət göstərib. 70 şeir kitabının müəllifi, filologiya elmləri doktoru, bir çox milli və beynəlxalq ədəbi mükafatın laureatıdır.

Ötən əsrin 30-cu illərində çap etdirdiyi üç şeir toplusu ("Madhuşala", "Madhubala" və "Madhukalaş") ilə tanış olan hər kəs onun fars şairi Ömər Xəyyamın güclü təsirinə qapıldığını etiraf edir.

H.Baççan U.Şekspirin "Maqbet" və "Otello" pyeslərini, U.B.Yeytsin, Ö.Xəyyamın, rus şairlərindən - A.Puşkinin, M.Lermontovun, F.Tütçevin, N.Nekrasovun, S.Yeseninin, A.Blokun və V.Mayakovskinin şeirlərini, habelə qədim hind poeması "Bhaqavadgita"nı hindi dilinə uğurla çevirib.

Görkəmli siyasi xadim Mahatma Qandinin öndəri olduğu Hindistanın müstəqillik mübarizəsinin də fəallarından biri olub və dərs dediyi universitetdə tələbələr arasında milli azadlıq ideyalarını təbliğ edib.

O, hind kinolarından yaxşı tanıdığımız məşhur aktyor, prodüser və siyasi xadim Amitabh Baççanın (1942) atasıdır.

Sümüklərimin aqibəti

Öldüyüm zaman sür-sümüyümü

istədiyiniz yerə atın, getsin:

istər Qanq çayı olsun,

istərsə, zibilliyin bir küncü -

külli-ixtiyar sahibisiniz!

Çünki o zaman verəcəyiniz qərar

artıq sümüklərimin heç vecinə də olmayacaq.

Təşnəlik və

şərbət dadan su

Təşnəlik lap əldən salanda

axtarıb bir quyu tapmışdım:

içdiyim o su, bəlkə Zəmzəm suyu qədər,

bir şərbət qədər şirin gəlmişdi mənə.

Sonralar yolum bir daha o quyu tərəfdən düşdü,

təkrar o sudan içəsi oldum:

Adicə içməli su idi o -

dupduru və tamsız.

Görən, nə olmuşdu belə?

Ötən bir neçə gün ərzində

Suyun dadımı dəyişmişdi, yəni?

Yox, canım!

Bunun səbəbini anlamaq çətin deyildi:

görünür, suyun şərbət dadmasının sirri

mənim o günkü təşnəliyimlə bağlı imiş.

Məşq

Yuxu - ölümün məşqidir.

Hər gecə beynimiz "sönəndə"

yuxu bizi qarşıdakı ölümə hazırlayır.

Ta qədim əyyamlardan bəri

yuxunun bizə bunca şirin,

ölümün onca qorxunc gəldiyindən

bəs görəsən, niyə agah deyilmişik?!

İman

Nəciblik və eşq tanrıçasının

təsviri sayılan o bütün

başı, hətta baltayla dağıdılsa belə,

imanlı insanlar hələ də

onun qarşısında təzimə dayanırlar.

Sonra o nəciblik və eşq tanrıçası sayılan o bütü

yerə aşırıb, tikə-para eləsələr də,

insanların qəlbində ona bəslənən sevgi

nə zərrəcə azalar, nə də itər.

Nəcibliyə bəslənən iman güclüdürsə,

ona qarşı bütün qarayaxmalar mənasızdır,

çünki dağılmış qəlpələri yapışdırmaqda

iman məhlulu...

misilsiz vasitədir.

Sonu görünməyən aclıq

Sonu görünməyən bir aclığa məhkumam:

cəngindən qurtulmağa çalışsam da,

qarabaqara izləyər məni,

heç gecələr də buraxmaz yaxamı,

çünki ruhun aclığı gecələr də

rahatlıq, dinclik nədir, bilməz.

Elədə bu yuxuya həsrət gözlərimdəki

şövq də əbəsdir -

hər nə etsəm, dünyanın dərkində aciz qalaram!

Doyumsuz bir aclığa məhkumam...

ta Yaranış sirrini dərk edənə qədər

bu ac ruhum nə doyar, nə də bir təskinlik tapar.

Mədəd diləyərmiş kimi, əllərim açılıb göyə -

sanki biz ayrılandan bəri min il ötüb.

Hüdudsuz bir aclığa məhkumdur ağlım,

ancaq necə dardırsa, sığışmaz ona

nə ulduzları almaz təki sayrışan bu kəhkəşan,

nə də aclığın hökm sürdüyü bu qara torpaq.

Ancaq bu ac ruhumun yeganə bir təsəllisi var,

əminəm ki, çəkdiyim bu iztirablar da hədər deyil:

Mənə əzab verən - biliyə duyduğum aclıqdır deyə,

ruhumu didib-parçalayan da

sonu görünməyən bir aclıqdır!

Çörək və şeir

Şeir yazmaq sayəsində mən çörək tapmadım,

amma məni

ac-susuz da qoymadı bu sevda -

ən azı, bundan ötrü ona minnətdaram.

Şeir sevdası heç sənin də qarnını doyurmaz,

amma yediyin o quru çörək

hansısa şairin sözləri sayəsində,

ya qismən təzə olar,

ya da yarıboyat.

Varlının darvazası önündə

Bu darvazanın önündən keçərkən,

adətən babam qorxub-hürkər, təzimə tələsərdi.

Eyni darvazanın qarşısından keçən atam

köks ötürüb, qaşqabağını tökərdi:

"Əcəb bəxtəvərlər var ey dünyada!"

Həmin darvazanın önündən özüm keçəndə isə

onun sahibindən nə çəkinər,

nə də ona həsəd bəslərdim.

Oğlum isə oradan keçərkən indi bu şüarı hayqırır:

"Rədd olsun müftəxor varlılar!"

Baharın aşıladığı birlik

Payız gəlincə, saralan yarpaqlar

bir-bir qopub, torpağa düşür.

Hər təzə tumurcuqdan boylanan yarpaqlar isə

birlikdə cücərir, birlikdə açır -

sanki bu yolla bahar bizə birlik hissi aşılayır.

Onda qoy, nəsillər dəyişdikcə,

insanlar da dağılmalara

daha dərin nifrət bəsləsin,

yeniliyə, yaranışa isə

daha çox könül versin!

İki rastlaşma

İlk dəfə dəli-dolu vaxtlarımda

o xanıma rast gələndə

belə bir etirafda bulunmuşdum:

"Deyəsən, ağlım həmişəlik başımdan çıxdı".

İndi, bu ahıl çağımda,

eyni xanım təkrar rastıma çıxınca,

düşündüm:

"Nə yaxşı, o vaxt ağlım

sonradan başıma gəlibmiş!"

Filosof və şair

Sən indi guya filosofsan da, eləmi?

Açılan lotos çiçəyini görüncə,

özündən ixtiyarsız sən

nəciblik, təmənnasızlıq, o müqəddəs Yol barədə

fikir yürütməyə başlayırsan.

Sən indi guya şairsən də, eləmi?

Açılan lotos çiçəyinə gözlərin sataşınca,

ətrini içinə çəkir,

onun hüsnünə heyranlıq duyursan.

Barı, bircə kərə o nəmli torpağa toxunsan,

nə olar, görəsən?!

Axı qara torpaqsız bu gözəllik

əsla yarana bilməzdi!

Saatın kəfkiri

Görünür, Zaman bizi

dadımıza baxmaqla sayır, sanayır,

birimizi şirin,

digərimizi isə turşməzə sayır...

Odur, divara söykənən o heyvərə cəllad kimi,

Zaman da hansı birimizisə pusur

və... bu ara yamanca darıxır.

Onun usanmaz cəhəng kimi işləyən kəfkiri

durmadan bizi dişinə çəkib, çeynəyir:

şaqqır-şuqqur,

şaqqır-şuqqur...

Tərcümə: Azad Yaşar

Ədəbiyyat qəzeti. – 2024. – 20 aprel, № 13-14. – S. 9.