Kişilər gec ağlayır...
Fraqmental romandan parçalar
İlk
dərs
Yeni dərs ilinin ilk günü, sentyabr ayının 1-i idi.
İlk dəfə əlində
jurnal, müəllim kimi sinfə girəcəkdi.
Özünün birinci sinfə getdiyi günü yadına saldı. Elə bil lap dünən idi. Anası ertədən onu yuxudan oyadıb
saçlarını dönə-dönə
daramışdı, bant vurmuşdu.
Sonra da qızcığaz atasının
əlindən tutub yellənə-yellənə məktəbə
getmişdi.
Məktəb həyətində birincilərdən
çox, böyüklər,
valideynlər idi. Bəzi uşaqların ata-anaları ilə yanaşı, babaları, nənələri, hətta
əmiləri, dayıları,
bibiləri, xalaları
da gəlmişdi. Yaman gur, xoş çağlar
idi.
O vaxt saçları bantlı qızlar da elə bil ki, kəpənək idilər
- yerində qərar tutmayan, ora-bura uçuşan kəpənəklər...
İndi isə... Birincilərin də sayı az idi, onları
məktəbə gətirən
valideynlərin də
...
Doluxsundu.
Bilirdi ki, məktəb
deyilən bu binada qaçqın düşərgəsində yaşayan
uşaqlar oxuyur. Onlardan bəzilərinin atalarının Vətən
uğrunda erməni işğalçıları ilə
döyüşlərdə şəhid olmalarından
da xəbəri var idi.
Bu da ilk zəng...
Şagirdlər siniflərə axışdılar.
Bu da ilk dərs... Uşaqlarla üz-üzə qalmışdı.
Hələ bu uşaqların heç birini tanımırdı. Ancaq uşaqlar isə burasını bilirdilər ki, qarşılarındakı
bu gülərüz, ancaq nədənsə fikirli və tutqun cavan qız
onların ilk müəllimləridir.
Bütün sinif müəllimin
nə deyəcəyini
gözləyirdi. Müəllim
də başa düşürdü ki, bu
sükutu birinci
o pozmalıdır. Bəs
hardan, nədən başlasın?.. Bəlkə onları yeni dərsi ili münasibəti ilə təbrik etsin? Yox, ilk zəngdən qabaq çıxış edən
məktəbin ağsaçlı
direktoru təbrik nitqi söyləmişdi. Bəlkə elə uşaqlara birinci gündən yaxşı oxumağı tövsiyə
etsin?!.
Axı, direktor elə bu məsələyə
də toxunmuşdu!
Bəs nədən, hardan başlasın?
Hə, tapdı, tanışlıqdan,
əlbəttə, tanışlıqdan...
Qətiyyətlə:
- Uşaqlar, gəlin, tanış olaq, - dedi, mənim adım...
Adını söylədi. İndi növbə uşaqların
idi. Uşaqlar da bir-bir ayağa qalxıb adlarını deməyə başladılar.
25 şagird idi: 15-i oğlan, 10-u qız.
Oğlanlardan 5-6-sı adlarını demişdi ki, müəllim
pərtləşdi, ona
elə gəldi ki, oğlanlar onu ələ salırlar, adlarını deyən oğlanların çoxu adaş
idilər.
...Yenə də eyni oğlan adları...
Yox, sifətlərindən sadəlövhlük,
səmimilik, mehribanlıq
yağan bu uşaqların öz müəllimlərini ələ
salmaq ağıllarına
belə gəlməzdi.
Bəs bu nə iş idi?
Olmaya,
ad qəhətliyi idi:
əsəbiləşdi, bir
sinfin yaşıd oğlanlarının hamısının
adları eyni idi...
"Onları bir-birindən fərqləndirmək çətin
olacaq. Gərək familiyalarını yadımda
saxlayım!" - Müəllim
qayğılandı. Ancaq
maraq ona güc gəlmişdi.
"Yox, burada nəsə bir səbəb var. Axı, kəndlərdə uşağa
ad qoyanda çox götür-qoy edirlər, çalışırlar
ki, qoyduqları ad qohum-əqrəbada, qonum-qonşuda olmasın
ki, xətirlərinə dəyər..."
Cavan müəllimlərinin sinifdəki
oğlanların adları
ilə tanışlıqdan
sonra çaşqınlığını
görən dilli-dilavər
bir qız (o, deyəsən, yoldaşlarından
bir-iki yaş böyük idi, partadan kənara çıxanda ayağının
birini çəkdiyi də müəllimin iti nəzərlərindən
yayınmadı) dil-dil
ötüb:
- Müəllim, Yaşar bizim kəndin qəhrəman oğlu olub, - dedi, - anam deyir ki, qaqaşım
olanda onun da adını Yaşar qoyacağıq...
Uşaqlar gülmək istədilər,
lakin müəllimin susduğunu görüb səslərini kəsdilər.
Qızın da susduğunu
görən müəllim:
- Sən danış, danış, - dedi, - sonra...
Qız müəlliminin sözlərindən
cəsarətləndi:
- Yaşar təkbaşına
ermənilərin üstünə
gedib, onların qarşısını kəsib.
Kəndimizin sakinləri
də düşmənin
əlindən xilas olublar.
Qızcığazın səsi qırıldı, tez-tez burnunu çəkməyə
başladı...
Hə, demə, canı bahasına həyatlarını
xilas etdiyi analar da sonralar dünyaya
gələn oğlanlarına
bu igid həmyerlilərinin
adını veriblərmiş...
Və bu dəfə heç bir ana ad üstündə
bir-birindən incik düşməyib... Neçə-neçə
ana da qızcığazın anası kimi indidən oğlanlarına
ad hazırlayıblar...
Şagirdlərlə tanışlıq
qurtarmışdı. Bayaqdan
bəri ilk dərsə
necə, haradan başlayacağını fikirləşən
müəllim indi nədən danışacağını
bilirdi...
"Heç ata ola bilmədi..."
Şəhid İlkinin xatirəsinə
Evin əziz-xələf övladı
idi. Neçə il sonra dünyaya gəlmişdi.
Ata-ana elə bil, bir
ağacın budaqlarındakı
tək yarpağın
keşiyində duran kimi, aman-zaman yeganə övladlarının
üstündə əsim-əsim
əsirdilər. Qışın
soyuğu, yayın istisi, payızın sazağı bir yana, hətta yazın yüngül mehindən belə qoruyurdular. Nazı ilə oynayır, az qala dilindən
çıxan bircə
sözü, arzusu, istəyi ilə oturub dururdular.
Dəcəl-şıltaq olsa da, oğlan çox ürəyiyumşaq idi.
Ata-anasından saysız-hesabsız
tələbi bir təkcə özü üçün yox, həm də məhəllədə oturub
durduğu həmyaşıd
dostları üçün
də olardı. Əgər ona işıqsaçan avtomat
oyuncaq alıblarsa, o avtomatdan təkcə özü yararlanıb kimə atəş aça bilər! "Düşmən" də
olmalı idi və rəqib dostu üçün də ata avtomat
oyuncaq almalı idi. Ananın işi nisbətən yüngül idi. Amma günlərin bir günü məktəbdə
"Baba və turp"
hekayəsini səhnələşdirərkən
oğlu baba rolunu ona tapşırılmasını
xahiş etmişdi. Müəllim də həvəslə razılaşmışdı.
Bilirdi ki, tamaşadakı
rollar üçün
məxsusi paltarlar lazımdı və anası da oğlunun xətrinə bunları
can-başla hazırlayacaq.
Belə də oldu... Oğlan baba rolunun öhdəsindən
məharətlə, az
qala peşəkar aktyorlar kimi gəldi. Tamaşaya yığışan valideynlər,
sinif yoldaşları əl çalıb, onun oyununa baxa-baxa uğunub gedirdilər. Tamaşadan sonra müəllimə ananı qucaqladı: "Gün o gün olsun ki, oğlunuz əsl baba olsun!"
***
Müəllimə bir gün bir vaxt dərs
dediyi o keçmiş
şagirdinin şəhid
olduğunu eşidəndə
için-için ağlayıb,
əlini sinəsinə
apardı, ovxalaya-ovxalaya
elə hey öz-özünə
həm də pıçıldayırdı: "Baba yox, heç ata da ola bilmədi".
2020
Ulduzlar sönmür...
...Payızın
ortaları idi. Havalar soyumuşdu. Qışın nəfəsi
duyulurdu. Həmin gün də hava çiskinli, qarışıq idi. Günortadan keçmişdi.
Ancaq axşamtərəfi
duman da, çən də çəkildi. Səma indi aydın, təmiz idi. Qüruba enən vaxtları olsa da, birdən-birə göydən yerə günəşin ilıq şüaları yayıldı.
Əsgərlər gec
də olsa, günəşin belə qəfil boylanmağına
sevindilər. Elə bil bu payız
günəşi birdən-birə
onları isindirmiş,
qızdırmışdı.
Sübh
erkən, hələ hava işıqlanmamış
taqım düşmən
üstünə qəfil
hücuma keçəcəkdi.
Artıq
göy üzü qaralmışdı. Sonra zil
qaranlıq çökdü
və birdən-birə
o qaranlıq səmada
əvvəlcə bir-bir,
sonra isə topa-topa ulduzlar sayrışmağa başladı.
Torpaq üstə uzanan, gözləri yuxarıya dikilən əsgərlərin kefləri
birdən-birə düzüldü.
Çiyin-çiyinə baş-başa verən əsgərlərin
gözləri göydə
qalmışdı.
Birdən-birə, hərəsi də
səmadakı ən parlaq ulduzu bir-birinə
nişan verib: - Bax, o mənim ulduzumdur, - deyə şövqlə dillənirdilər.
***
Birdən
ulduzlardan biri kəhkəşandan ayrılıb
sürətlə süzülə-süzülə
aşağı enməyə
başladı, çoxmu
endi, azmı endi, bilən olmadı. Ulduz qəflətən sönüb,
birdən-birə qeyb oldu.
Əsgər yoldaşlarından nisbətən
yaşlı olan taqım komandiri köks ötürdü.
Sonra da elə bil nağıl danışırmış
kimi: - Uşaq vaxtlarım idi, - dedi, - yadımdadır, - yayın cırhacırında
gecələr bürküdən
sərinləmək üçün
evimizin torpaq damına qalxardıq. Böyüklər ötənlərdən-keçənlərdən
danışa-danışa baş
qatardılar. Biz uşaqlar
isə bekarçılıqdan
gözümüzü zillədiyimiz
göydəki ulduzları
sayardıq. Bir, iki, üç... Göydəki
ulduzları sayıb qurtarmaqmı olardı? Nənəm gülər:
- Ay bala, özünüzü
yormayın, - deyərdi,
- yer üzündə
hər kəsin sayı qədər göydə öz ulduzu var.
Gözümüz göy üzündə
qalardı. Bəzən,
bax, elə indiki kimi bir
ulduz heç gözləmədiyimiz halda,
beləcə sürətlə
aşağı enə-enə
axıb-axıb qəfil
sönərdi. Nənəm
vaysılanardı:
- Eh, fani dünya! Yəqin ki, hansı biçarəninsə ulduzu
söndü, - deyə
köks ötürüb
ah çəkərdi. Biz uşaqların
da kədərlənib qəhərləndiyini
görən babamız
səsini qaldırardı:
- Nənənizin dediklərinə
fikir verməyin, - deyib, bizi sakitləşdirib
ovudardı. Sonra da: - Yadınızda
saxlayın, xəbəriniz
olsun ki, göydən ulduz axan vaxtda
hər kim ürəyində nə arzu-dilək tutarsa, hökmən çin olar... - deyərdi.
O zamanlar, gözümüz ulduzlarda qalanda o ulduzların hansı birininsə axmasını
gözlədiyimiz vaxtlar
ürəyimizdə bir
arzu, dilək tutanacan, həmin ulduz da bir andaca
axıb-axıb sönərdi.
Ulduz elə qəfil axıb sönərdi ki, ürəyimizdə
arzu tutmağa macal tapa bilməzdik. Eh...
Komandir kövrəlib susdu... Əsgərlər də fikrə getmişdilər.
Hamısının gözü
səmada, ulduz kəhkəşanında qalmışdı.
Ulduzlarsa dərd-sərsiz,
bir-birinə göz vururdular. Birdən ona elə gəldi
ki, ulduzlar xoşbəxtdirlər.
Axı, onlar heç vaxt darıxmırlar, tənha,
yalqız deyillər.
Aya yazığı gəldi
- Göy üzündəki
həmişə tənha,
yalqız Aya...
Yuxuları qaçmış əsgərlərin
gözləri isə hələ də göydəki ulduzlarda qalmışdı. Ulduzlar
isə yatmağı yaddan çıxarıb hələ də bir-birlərinə göz vurmaqda idilər. Birdən aralarından bir ulduz ayrılıb
sürətlə yerə
sarı axdı. Ulduz axa-axa hələ
ki, sönməmiş bütün
taqım bir nəfər kimi: - Ura! - deyə yerlərindən qalxıb
bağırdı. - Qələbə
bizimlədir! Bütün
əsgərlər bir-birini
muştuluqlayırdı ki, ulduz axmağa başlayanda ürəklərində
bir niyyət tutub, bir arzu
keçiriblər...
***
...Taqım düşmən üzərində bu döyüşdə də
qələbə qazanmışdı.
Qələbə ilə
başa çatan, az qala, əlbəyaxa
ağır vuruşmadan
sonra növbəti döyüşə hazırlaşan
əsgərlərimiz bu
gecə də gözlərini səmaya zilləmişdilər, yuxusuzluqdan
hər birinin gözləri yumulurdu...
Səma
yenə aydın, təmiz idi. Göy üzündə yenə ulduzlar bəxtəvərcəsinə bir-birinə
göz vurub sayrışırdılar.
Amma bu dəfə əsgərlər, nədənsə
ulduz kəhkəşanına
baxmağa, sanki ürək eləmirdilər...
Hərənin səmada
bir ulduzu olduğuna inanırdılar.
Ancaq heç biri səmada öz ulduzunu daha axtarmaq istəmirdi.
Ulduzlar sönməsə də, səmada onların sayı bu dəfə
azalmışdı...
2020
Qarabağ şikəstəsi
...Hələ orta məktəbin aşağı
siniflərində oxusa
da, adı təkcə
öz kəndlərində
yox, qonşu erməni kəndlərində
də dildə-ağızda
gəzirdi. Bülbül!
Daha onu öz adı ilə çağırmırdılar;
hətta özü də elə bil bu ada
öyrəşməmişdi. Bülbül! Əsl adı ilə çağıranda dayanıb
bir balaca duruxurdu. Bülbül ki, bülbül! Səsinə qulaq asıb heyran qalanlar: - Bülbüldür,
bülbül! Bülbül
kimi cəh-cəh vurur, - deyirdilər. Beləcə, ata-anasının
verdikləri əsl adını az qala yaddan çıxartmışdılar.
Məktəblərində, rayon tədbirlərindəki
konsertlərdə həvəslə
oxuyurdu. Kəndlərindəki
toy-mağarlarında dilə
tutub onu güclə oxudurdular. Cibinə xərclik də basırdılar.
Tay-tuşlarına qoşular, özlərindən
böyük oğlanların
ardınca düşüb
bəzən qonşu erməni kəndlərindəki
toylara da elə-belə, cavanlıq
həvəsilə tamaşa
etməyə gedərdi.
Səsi-sorağı elə
oralara da gedib çatmışdı.
Ata-anası ilə tanış-bilişlikləri, gediş-gəlişləri
olan, onun səsinə bələd ermənilər onu dilə tutar, öz həmkəndliləri
arasında onunla yaxınlıqdan öyünmək
üçün oxutmaq
istərdilər. Onların
xahiş-minnətinə qulaq
asmaz, sözlərini yerə salardı. Ancaq bəzən lap yaxın bildiklərinin sözlərini
yerə salmağa üzü gəlməyəndə
oxuyardı. Özü
də "repertuarında"
həmişə bir ifa olardı: "Qarabağ şikəstəsi".
...Beləcə, günlərin bir günü, qonşu erməni toylarının birində mağarda qol qaldırıb oynayan şişman, yekəqarın, orta yaşlı bir erməni özündən
razı halda əlini cibinə aparıb bir çəngə pul çıxartdı, şəstlə:
- Ara, səsin xoşuma gəlib, - dedi. -Mənim sifariş verəcəyim bir mahnı oxuyacaqsan!
Erməninin bir
çəngə pul uzatmış əlini geri itələmişdi...
***
Kəndləri nankor qonşuları, çörəkləri dizləri
üstə olan qonşu ermənilər tərəfindən xaincəsinə
işğal olunanda o da girov düşdü.
Əsirləri boya-boy
sıraya düzmüşdülər.
Əliavtomatlı əsgərlərin
qarşısındakı komandir
onu görən kimi, dərhal tanıdı. Bir zaman pul çəngəli
əlini geri itələdiyi şişman
erməni idi. Hərbi mundirdə idi və o hərbi
mundirin paqonlarında iri-iri ulduzlar da var idi...
Zabit əda ilə qarşısında
durub zəndlə ona baxırdı.
- Tanıdım, - dedi. - Bülbül! Sonra da qəhqəhə
çəkdi: - Ha-ha-ha...
- Nədənsə birdən-birə
bir anlıq susdu, sonra da
yenə də şaqqanaq çəkdi.
- Ha, ha... Bax, sən bülbül
indi qarşımda, ya ala qarğa
kimi qarıldayacaqsan, ya da ki,
bayquş kimi ulayacaqsan. Seçim özünündür... Qolundakı
saata baxdı. Üçəcən sayacağam.
Yoxsa...
Üzünü əliavtomatlı əsgərlərinə
tərəf çevirdi.
Gözlərindən qəddarlıq
yağan əsgərlər
əlbəəl atomatlarını
sinələrinə sıxdılar...
Hazır əllərini
tətiklərə apardılar.
Bir, iki...
***
Bülbül qəflətən səsini
zilə qaldırdı.
Yayılım atəş
səsləri gurlasa da, "Qarabağ şikəstəsi" kəsilməmişdi...
2024
Aydın Tağıyev
Ədəbiyyat
qəzeti.- 2024.- 10 avqust, ¹29-30.- S.20-21.