Şəlalə

Hekayə

Yasunari KAVABATA (1899-1972) XX yüzildə yapon xalqının dünya ədəbiyyatına bəxş etdiyi dahi yazardır. Bütün yaradıcılığı qədim dzen fəlsəfəsi, bənzərsiz yapon mədəniyyətinin ruhu və dərin psixologizm ilə yoğrulub. Təsadüfi deyil ki, 1968-ci il üçün ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatını da o, "yapon düşüncə tərzini tam dolğunluğuyla ifadə edən yazıçılıq məharətinə görə" qazanıbdır.

İki məşhur romanı var - "Dağın ahı" (1953) və "Köhnə paytaxt" (1961). Povestləri isə bunlardır: "İdzudan gəlmiş rəqqasə", "Göl", "Qarlı diyar" (1937) və "Minqanadlı durna" (1951).

Bunlarla yanaşı, Y.Kavabata həm də xeyli sayda lirik hekayənin və essenin də müəllifidir.

Şəlalə

Naodzinin özündən böyük qardaşlarının evlənməsi qəribəliklərlə dolu idi.

Böyük qardaşı qarımış bir qızı qaçırmışdı, Keqon şəlaləsindən aşağı atılmaqla canlarına qıymaq fikrindən daşınan bu cavanların, ən nəhayət, evlənməsinə izn verilmişdi.

Nikahlı arvadının əlindən cana yığılan ortancıl qardaşı isə qaravaşla birgə evdən qaçmış, dəlixanada bir müddət yatıb-çıxdıqdan sonra həmin qadınla evlənmişdi.

Naodzi qardaşlarına baxanda xeyli cavan idi. Ortancıl qardaşı qaravaşla evləndiyi zaman isə hələ tələbə idi.

Qardaşlarının biri bilərəkdən özünü dəliliyə vurduğundan Naodzi onların hər ikisinə nifrət bəsləyirdi.

Mənim bu ailəyə uzaqdan-uzağa qohumluğum çatırdı. Könlündə ədəbiyyata maraq oyanandan və Tokio universitetlərindən birinə qəbul olunandan bəri Naodzi tez-tez mənə baş çəkirdi.

Onun böyük qardaşı təhsil dalınca getsə də, ağ ciyərlərinin xəstəliyi ucbatından ali təhsil ala bilməmişdi. Ortancıl oğullarının səhhətini qorumağın qayğısına qalan valideynləri onu ümumiyyətlə gözlərindən irağa buraxmamışdılar.

Elə buna görə də həmin oğul orta məktəbi bitirib, öz mülkədar atasına yardım etmək məqsədilə kənddə qalmışdı. İş elə gətirmişdi ki, təhsil almaq şərəfi o ailədə təkcə Naodzinin bəxtinə düşmüşdü.

Yazdığı romanın əlyazmasını mənə göstərib, rəyimi öyrənmək istəyindən də görünürdü ki, Naodzi mənə xüsusi sayğı və rəğbət ilə yanaşır.

Doğrusu, ilk baxışda bu qohumumun ədəbi yaradıcılığa meyil göstərməsi mənə mənasız görünməklə qalmır, həm də məni necə təbdən çıxarırdısa, hər vəchlə bu işi əngəlləməyə çalışırdım.

Romanın mövzusu, məncə, heç cəlbedici deyildi. Mətndə Naodzi öz sevgi macərasının dolğun təsviri fonunda qardaşlarının evlənmə səbəblərinə də qismən işıq salırdı. Romanın bu cəhətini ilk tanışlıq əsnasında sezdiyim üçün bununla bağlı iradlarımı ondan gizlətmədim:

- Sən lap əvvəldən qəti hökm çıxarırsan ki, hər iki qardaşın riyakarmış. Mənim fikrimcə, bu, romana marağı xeyli dərəcədə azaldır və sənin yazıçılıq qabiliyyətini şübhə altında qoyur.

O, mənim nəyə işarə etdiyimi anlamadığından dedi:

- Doğrudan?! Şəxsən mənim isə onların riyakarlığına zərrəcə şübhəm yoxdur. Məsələn, böyük qardaşım deyir ki, onlar məhz buz bağladığı üçün özlərini Keqon şəlaləsindən aşağı atmayıblar. Axı, bu, nə dərəcədə mümkündür?!

- Bəs sən haradan bilirsən ki, bu, mümkün deyil?!

Mən güclü şaxtalar zamanı Keqon şəlaləsində olmasam da, bu dünyadan birlikdə köçmək niyyətinə düşən bir cüt sevgilinin buz bağlamış şəlaləni görüncə, necə dərin qorxu və dəhşət hissi keçirdiyini təsəvvürümdə canlandırmağa qadir idim axı.

Naodzi isə elə yenə öz dediyini təkrarlayıb, dururdu:

- Məgər onların canlarına qəsd üçün qışın oğlan çağında Nikkonun belə ucqar guşəsini seçmələri qəribə deyilmi?! Dünyadan əl-ətək üzənlər, adətən bunun üçün mənzərəli, özü də mövsümə uyğun bir guşə seçirlər. Heç vaxt inanmaram ki, kim isə qışın oğlan çağında intihar üçün məhz Keqon şəlaləsini seçər.

- Bəlkə də sən haqlısan, amma…

- Ortancıl qardaşımla bağlı əhvalatda da xeyli məqam şübhə doğurur: harada görünüb ki, ağlını itirən ev sahibi qaravaşı da özüylə götürüb, evdən qaçsın?!

- Niyə də qaçmasın?! Ola bilsin, qulluqçu qadın öz istəyi ilə ona qoşulub, gedib.

- Mən də bu barədə düşünmüşəm: yəqin o, əvvəlcədən qaravaş ilə şərtləşibmiş ki, özünü dəliliyə vuracaq.

- Uzun sözün qısası, sən lap əvvəldən, həm də buna ciddi bir əsasın olmadan sübut etməyə çalışırsan ki, qardaşların riyakardır və elə bununla da yazdığın əsəri gözgörəsi uğursuzluğa düçar edirsən. Bütün bunların qabaqcadan düşünüldüyü barədə şübhələr yaratmaq cəhdin isə nəticəsiz qalır. Əgər sən bu haqda illah, roman yazmağı qət etmisənsə, onda öz qardaşlarının sözügedən planları qabaqcadan düzüb-qoşmadıqlarını sübuta yetirməlisən, bunun üçün isə sənə bəlkə bir ömür də azlıq edər. Son nəticədə isə qələmindən fərli-başlı heç nə çıxmaz.

Bu romanda Naodzinin öz qardaşlarının halına heç acımadığını söyləmək də haqsızlıq sayılardı. O, yazırdı ki, onların hər ikisinin bu cür qəribə fəndlərlə aşağı təbəqədən olan qadınlarla nikaha girməsi, öz növbəsində, kənddəki mövcud feodal-mülkədar ailə qurumuna qarşı bir etiraz idi və bu, qədim əyalət ailəsinə məxsus ənənələrin dağılmaq üzrə olduğundan xəbər verirdi. Sonradan güzəranları öz axarına düşdüyü üçün onlar kənddə qalıb, yaşadılar. Hər halda öz gənclik illərində, bircə dəfə də olsa, bu qardaşlar cəsarətli seçim eləyə bilmişdilər.

Mən Naodzinin qardaşları ilə sən deyən yaxın deyildim, onların xasiyyətləri və həyat tərzləri haqda hər hansı mühakimə də yürüdə bilməzdim. Sırf zahiri əlamətlərinə görə isə onların, Naodzinin dediyi kimi, həqiqətən də, taleyin hökmünə baş əydiklərini söyləməm müşkül məsələ idi.

Görünür, yüksək təbəqədən olmadıqlarına, kübar tərbiyəsi görmədiklərinə görə o, nəinki böyük qardaşlarının xanımlarını bəyənmirdi, hətta onlara gizli nifrət də bəsləyirdi. Doğrudur, bu haqda romanda açıq şəkildə bildirilmirdi, lakin öz sevgilisi ilə gəlinlərinin təsvirindəki üslub fərqlərindən bunu yaxalamaq elə də çətin iş deyildi. Bundan başqa, o, qədim bir ailənin varisi və başçısı sayılan atası ilə aşkar şəkildə öyünürdü, onun övladlarına bəslədiyi ümidlərin puça çıxması qənaətiylə də, sözsüz ki, razı idi.

Romanın onun qardaşlarından bəhs edən hissəsini, bəlkə də müəyyən düzəlişlərlə qəbul etmək mümkün idi, halbuki onun öz məhəbbətinə aid səhnələr mənə tamamilə bayağı görünürdü. Yəqin bunun səbəbi o sevginin ülvilikdən uzaq olması idi. Tokiodakı səmimi görüşlərin, Ginzada gəzintilərin, kinoteatr və sairənin uzun-uzadı təsvirlərinə gələndə isə… bunu elə hamı bacarar da.

Özündən böyük qardaşlarının evlilik macəraları Naodzinin nikah mərasiminin xeyli dəbdəbəli keçməsinə imkan vermirdi. Onun evlənmə məsələsinə nə ata-anası qarışmışdı, nə də qardaşları, yəni onun tamamilə sərbəst davranmasına şərait yaranmışdı. O da romanda təsvir etdiyi qızla ailə qurmuşdu.

Qəribə burasıdır ki, sonradan qardaşlarının deyil, məhz Naodzinin ailə həyatı çıxılmaz dalana girmişdi. Ərlə arvad arasındakı mübahisələr heç səngimək bilmirdi. Doğrudur, bəziləri deyə bilər ki, hansı ailədə söz-söhbət olmur axı?!

Ədəbiyyata marağı da Naodzi üçün ötəri bir şey imiş. Universiteti bitirəndən sonra o, yazdığı romanı tamamən unutdu və bir şirkətdə qulluğa girdi. Bir neçə dəfə iş yerini dəyişsə də, heç yerdə tutuna, qala bilmədi.

Hər dəfə aralarında inciklik yarananda Naodzinin arvadı ata evinə getməyi bir adət halına gətirmişdi. Hətta iki uşaq anası olandan sonra da o, bu adətindən əl çəkmirdi. Elə indinin özündə də uşaqlarını ərinin öhdəsinə buraxaraq, keçmişdəki kimi, baş alıb valideynlərinin qanadı altına sığınmışdı. Ər ilə arvad boşanmaq barədə arabir söz salsalar da, bunun üçün ortada ciddi əsas yox idi.

Bir dəfə arvadının atası evinə getdiyi vaxt təsadüfən paltar şkafını açan Naodzi kimonoların çoxsunun asılqanda olmadığını görür. Atası evinə üz tutan arvadının özüylə götürdüyü boğçanın geriyə dönüşdə yarıbayarı azaldığına o, əvvəllər də diqqət yetiribmiş. Odur ki, bu xüsusu araşdırmaq qərarına gəlir.

"Yəqin geyimlərindən kiçik bacısına bağışlayır" deyə, düşününcə, Naodzinin qanı möhkəm qaralır.

Arvadı evə dönən kimi ondan bu haqda soruşur. Arvadı:

- Mən atamın evinə özümlə dəyişək paltar götürmədən gedə bilmərəm axı?! - deyə cavab verir.

Bu cavab Naodzini lap özündən çıxarır. Böyük bir qanqaraçılıq düşür və arvadı təzədən geriyə, atası evinə dönür.

Bütün bu dilləşmələrdən cana yığılan Naodzi məsləhət üçün mənə baş çəkdi. Mən də, öz növbəmdə, ona məsləhət gördüm ki, böyük qardaşlarının bu haqda fikrini öyrənsin. O, əsəbi halda: "Bu variant elə öz ağlıma da gəlmişdi", - dedi.

Üstündən bir neçə gün keçdi və o, təkrar bizə gəldi. Görkəmindən dərin üzgünlük, hətta bir qədər də çaşqınlıq yağırdı.

- Kəndə, arvadımın valideynlərigilə baş çəkdim. Uşaqları da aparıb onlarda qoydum.

- Bəs qardaşların sənə hansı yolu məsləhət gördü?

- Onların nə deyəcəyini mən əvvəlcədən də təxmin eləmişdim. Bütün olub-keçənləri danışandan sonra böyük qardaşım arvadını çağırıb xahiş etdi ki, ayaqqabılarını çıxarsın və gəlinimizin ayaqlarındakı yaraları mənə göstərdi. Keqon şəlaləsində bir təsadüf nəticəsində ölümdən qurtulduqları vaxt qadının ayaqları həmin kökə düşübmüş.

- Belə de-e!

- O inanır ki, özü də indiki arvadının böyük qayğıkeşliyi sayəsində sağala bilib.

Mən:

- Deməli, hər şey sənin romanda yazdığından fərqlənirmiş, - dedim.

- Elədir. Amma bu qardaşım məni öz cavabıyla nə qədər sakitləşdirmişdisə, o biri qardaşım məni bir elə özümdən çıxardı. Sakitcə məni dinləyəndən sonra o, qəfildən qəhqəhə çəkdi: "Böyük şey olubmuş! Buna görə heç kefini pozma! Sən bilirsən ki, mənim keçmiş arvadım gözümün qabağındaca əsl qancıqlıq edirdi?!" O an mən lal-mat onu süzür və deyəcək söz tapa bilmirdim.

Naodzinin bu danışdıqları məndə də dərin təəssürat buraxdı. Demə, o, qardaşının bu etirafına zərrəcə inanmayıbmış. Sadəcə, qardaşının əsəb sarsıntısı keçirməsinin səbəbini keçmiş arvadının ona aşkar xəyanəti ilə bağlayırmış. Ya da ki, əksinə, bütün bu fikirlərin onun ağlına sonradan, yəni ağlı çaşandan sonra gəldiyini sanırmış. İstənilən halda, indiyə kimi o, bütün bu fikir-xəyalın ağır təsirindən qurtula bilməyib. Qardaşının bütün bunları sırf onu yola gətirmək üçün uydurduğundan da Naodzi arxayın idi.

Ən sonda mənə bildirdi ki, eşitdiklərindən dəhşətə gəldiyi üçün qardaşının evini təcili qaydada tərk etməyə məcbur qalıb.

Sonra isə boynuna aldı ki, ortancıl qardaşının keçmiş arvadı barədə böyük qardaşından birbaşa soruşmağa çəkindiyi üçün onun indiki arvadı, yəni keçmiş qaravaşı haqda nələrsə öyrənmək qərarına gəlib ki, bəlkə bu sayədə keçmiş arvadının qardaşının gözü qabağında yava yola getdiyinin doğru, yoxsa, yalan olduğunu öyrənə.

Böyük qardaşı, mən biləni, Naodzini inandıra bilib ki, evdən qaçana qədər qulluqçu qadın əslində ortancıl qardaşlarıyla məhrəm yaxınlıq qurmayıbmış. Qardaşları dəlixanaya düşdüyü zaman cani-dildən onun qulluğunda duran qadın yalnız tam sağalandan sonra ona ərə getməyə razılıq veribmiş.

Yasunari Kavabata

Dilimizə çevirdi: Azad Yaşar

Ədəbiyyat qəzeti.- 2024.- 10 avqust, №29-30.- S.30-31.