Tamarit divanı
Tamarit -
İspaniyada tez-tez rast gəlinən mavritan toponimidir. Qranadanın ucqarında, Lorkanın ata mülkünün qonşuluğunda
yerləşən Tamarit
bağı (Uerta del Tamarit) şairin dayısı Qarsia Rodrigesə məxsus idi.
Sevgi və tənhalıq mövzusunda yazdığı
"Tamarit Divanı"
("Dıvan del Tamarıt")
şeirlər toplusunu
Lorka "misraları əl-Həmranın divarlarına
həkk olunmuş"
ərəb-əndəlüs şairlərinin xatirəsinə
ithaf edib.
Orta əsrlərin islam ədəbiyyatında poetik
antologiyanın ənənəvi
adı olan Divan bu kitabda sırf
şərti xarakter daşıyır, çünki
Lorka qəzəl və qəsidə janrı üçün mütləq sayılan klassik norma və
qaydalara tam sərbəst
yanaşır.
12 qəzəldən və 9
qəsidədən ibarət
kitab 1934-cü ildə Qranada
Universitetinin nəşriyyatında,
görkəmli ərəbşünas
alim Emilio Qomesin Ön
sözüylə çap
olunmalıydı. Lakin iş
xeyli yubandığından
həmin nəşr alınmadı, Lorka kitabı yalnız 1935-ci ildə tamamlaya bildi və "Tamarit Divanı" ilk dəfə şairin faciəli ölümündən
dörd il sonra,
1940-cı ildə Nyu-Yorkda
"Revista İspanika
Moderna" dərgisində işıq üzü gördü.
I. Gözlənilməz sevgiyə qəzəl
Bu şirin qoxusu gözəl ağuşun
kimsə
baş açmadı
nədəndi axı;
bilmədilər sıxıb sevgi
quşunu
dişlərinlə necə ağrıtdığını.
Min-min Əcəm atı yuxuya getdi,
Ay işığı düşən
soyuq alında;
sənin
qar düşməni qoynuna girib,
dörd
gecə oxşayıb
sığallayanda.
Şəffaf toxumlartək göz qapaqların
uçub
getdi jasminlər arasından;
ürəyimdə mərmər sözlər
aradım,
istədim ki, bu həsrət
yarasından
səninçün bir əbədi bağ yaradım:
bir bağ ki ömürlük
həyatın olsun,
ağzım dolsun damarının
qanıyla,
dodaqların ölüm saatım
olsun.
II. Qorxulu yaxınlıq
haqqında qəzəl
Uçurub-dağıtmasın
kaş sular bənd-bərəni,
cənginə keçirməsin kaş
külək dağ-dərəni.
Kaş gecələr kor qalıb
yeri-göyü görməsin,
kaş ürək xumarlığın
ləzzətini bilməsin.
Xısınlaşsın öküzlər
ağacın yarpağıyla,
soxulcanlar
gəbərsin yerin qaranlığında.
Ağartsın dişlərini
kəllələr səhər-axşam,
ağ ipək üstündəki
sarıya çox baxmışam.
Çox
görmüşəm
gündüzə yaralı bir gürzətək
dolanaraq
çırpınan yarımcan
gecəni mən.
Zəhər dadan qürubun
ağusundan içərəm,
illərin külü qalan
tağın altdan keçərəm.
Amma qırçın sularda
bir qara kaktus kimi
məsum
çılpaqlığınla qamaşdırma gözümü.
Həsrətindən boğulum
qoy uzaqda doyunca,
kaş unudum dərinin sərinliyini ancaq.
III. Ümidsiz sevgiyə
qəzəl
Gəlmək istəmir gecə
-
necə
durum gedim mən,
ya sən gələsən necə?
Amma gedəsiyəm mən -
bürkü əqrəbə dönüb,
lap məni sancsa belə.
Onsuz da gələcəksən -
yağışın şor suyundan dilin acışsa belə.
Açılmaq bilmir səhər
-
açılmır ki, gedim mən,
açılmır ki, gələsən.
Amma gedəsiyəm mən -
bu çeynənmiş saplağı
atıb qurbağalara.
Onsuz da gələcəksən -
bu sonsuz qaranlığın zülmət lağımlarıyla.
Gəlmək istəmir gecə,
açılmaq bilmir səhər
-
sənsiz
öləm mən deyə,
mənsiz
öləsən, deyə.
IV. Gizli sevgiyə
qəzəl
Sənin
gül çələnginə
mən bir verbena hördüm -
Vela çanından ötrü,
Vela çanından ötrü.
Ayın
itib-batdığı
otların arasında
Qranada elə bil zərli
güləbətindi.
Bağım Kartaxenada
saraldı, soldu, getdi -
Vela çanından ötrü,
Vela çanından ötrü.
Tənha
yelqovanların
o üzündə qızaran
Qranada elə bil yaralı
bir cüyürdü.
Yandım,
alışdım
sənin
bədəninin odunda
-
Vela çanından ötrü,
Vela çanından ötrü.
Yandım bütün gecəni,
qovruldum
sübhə qədər,
amma yenə bilmədim kiminkidi bu bədən.
V. Ölmüş uşağa
qəzəl
Hər axşam,
hər axşam bir uşaq ölür,
bir uşaq gömülür Qranadada.
Hər gecə sular da verib baş-başa
danışır bu dərddən,
bu qan-qadadan.
Buludlu, buludsuz
qoşa
külək var -
ölənlər hamısı yosun
qanadlı.
Qüllənin başında
bir cüt qırqovul -
uşaq
yarasıtək qürub
da qanlı.
Göydə
qaranquşun kölgəsi qalmaz
şərab kahasında səni
görüncə.
Yerdə
bulud izi, göy izi
qalmaz -
çayın sularına sən
gömülüncə.
Batdı
sel-suyunda
güllər, köpəklər
dağların başında əriyən
qarın.
Uyu bu sahildə,
sən ey buz mələk
-
uyu kölgəsində ovuclarımın.
VI. Acı kök
haqqında qəzəl
Dünyada bir acı kök var
və minlərlə ayıq-sayıq
pəncərə.
Ən ufacıq əllər belə
qırmaz
suyun qapısını
heç cürə.
Acı kök.
Acıdan
acı.
Hara gedirsən axı?
Arıların bir-birini qırdığı
min qatlı, min pəncərəli
açıq göy,
bir də kök var -
həmin
kökdür, həmin
kök.
Acı kök.
Acıdan
acı.
Ağrıların göynərtisi
asta-asta
axır üzdən dabana;
inildəyir, sızıldayır gecənin
isti-isti
kəsilmiş ağacında.
Çeynə, öz acı kökünü
eşqim
mənim -
sən ey qanlı düşmənim!
VII. Anlaşılmaz ölümə
qəzəl
Mən bir güz almasının
yuxusuyla uyumaq,
qəbristan bolluğundan yayınmaq
istəyirəm.
Ürəyini dənizə ismarlayan
çocuğun
röyasına bələnib bayılmaq
istəyirəm.
Demə
qanı diridir cansız meyitlərin də,
guya suya təşnədir çürümüş dodaqları.
Danışma ot olmağın
sonsuz əziyyətindən,
hilal necə andırır qorxunc ilan ağzını.
Kaş qəfildən bayılım,
yatım
bir göz qırpımı, yatım
yüz illər boyu!
Amma hamı da mənim
ölmədiyimi bilsin,
bilsin
ki, qızıl axur bax, bu dodaqlardı
var,
məğrib küləklərinin mənəm dostu, munisi,
yepyekə kölgəsiyəm bir
damcı göz yaşımın.
Sübh
çağı örtərsiniz
üzümü yaxşı-yaxşı,
qapqara qarışqalar gözümə
doluşmasın.
Su vurub isladarsız ayağımın altını,
əqrəblərin neştəri sürüşüb boşa
çıxsın.
Qoy payız almasının
yuxusuyla
yatıb da
yer üzünü yuyacaq bir ağını öyrənim.
Çünki açıq dənizdə
elə
hey can atıb da
ürəyini köksündən qoparmağa
çalışan
o dəcəl uşaqdaca qalmaqdı arzum mənim.
VIII. Qənirsiz sevgiyə
qəzəl
Bu amansız səhranın
odu, közü, atəşi -
sən mənim ürəyimdə
bir jasmin jaləsiydin.
Bu amansız göylərin
göz deşən parıltısı
-
sən mənim ürəyimdə
qarın xışıltısıydın.
Bu göy üzü, bu səhra
qolumu qandalladı.
Bu cəhənnəm atəşi
yarama duz bağladı.
IX. Sevgi xatirəsinə
qəzəl
Qal mənim yaddaşımda
gözəl bir kölgə
kimi,
amma bağışla mənə
sevgi xatirəsini.
Bağışla o qaranlıq,
soyuq yanvar axşamı
gilasın gözündəki titrək
yalvarışları.
Yuxusuz gecələrim
keçir sayıqlamada,
qalmışam ölülərlə eləcə bir dam altda.
Sarmaşığın hasara
dırmaşan gülləritək
acı göz yaşlarını
soldurur bu gips ürək.
İtə dönüb gözlərim,
daha mənimki deyil,
gəzirlər, dolaşırlar bağçada
veyil-veyil.
Bəzən bütün gecəni
sülənirlər hardasa,
zəhərli meyvələrin, kolların
arasında.
Ara vermədən əsən
bu çovğun yellərinin
nəfəsindən vahimə tülpan kimi yellənir.
Erkən
qış səhərinin
qaranlığı, zülməti
solğun
ətirşahların qarğışından
betərdi.
Yuxusuz gecələrim
keçir sayıqlamada,
qalmışam ölülərlə eləcə bir dam altda.
Sayıqlayan gecənin
qapısı arxasında
ölülər sübh çağını
gözləyir intizarla.
Lal bədənin dərəsi
ağ tüstüyə
bələndi,
duman tutdu hər yanı.
Bizim görüşdüyümüz tağın altında indi
matəm
şamları yanır.
Yox ol, gözəl kölgətək,
Dağıl, ağ duman kimi -
amma bağışla mənə
sevgi xatirəsini.
X. Qaçış haqqında
qəzəl
Neçə dəfə dənizdə
itirmişəm özümü -
yaddaşımda işıqlı, çiçəkli
xatirələr;
dilim ağrılarımla, sevgilərimlə
dolu.
Neçə dəfə dənizdə
itirmişəm özümü -
uşaqların qəlbində yoxa
çıxdığım kimi.
Elə bir kəs yoxdu
ki,
öpüşərkən duymasın
üzü olmayanların xəfif
təbəssümünü;
beşikdəki körpəyə toxunarkən
anmasın,
düşünməsin bir anlıq atların kəlləsini.
Çünki sərt görünüşlü
alın
sümüklərində
çiçəklər soraqlanır, qızılgüllər aranır;
çünki bizim əlimiz torpağın altındakı
köklərə bənzəməkdən özgə işə yaramır.
Neçə dəfə özümü
itirmişəm dənizdə -
uşaqların qəlbində hərdən
itdiyim kimi.
İndi kor dənizçitək axtarıram, gəzirəm
məni
məhv eləyəcək
gur işıqlı ölümü.
XI. Səhər bazarına
qəzəl
Mən Elvira qapısında
sübhdən durub gözləyəcəm;
Adını öyrənib, sonra
ağlayıb çıxıb gedəcəm.
Yanağında donub-qalan
hansı
Ayın şöləsidir?
Qar üstdəki bu tonqalın
kim yığacaq zərrəsini?
Bülluru məhv edən
tikan,
görəsən, hansı qanqalın,
ya kaktusun iynəsidir?
Adını öyrənmək üçün,
ağlayıb hönkürmək üçün
gözləyəcəm səhər tezdən
Elvira qapısında mən.
Bazarın bu hay-küyündə
zilə
qalxdı səsin, qəfil!
Buğda
qalağı içində
sən ey sevimli qərənfil!
Nə qədər uzağam sənə
lap yanında bitsəm belə;
nə qədər yaxınsan mənə
uzaqlaşıb getsən belə!
Mən
Elvira qapısında
sübhdən durub gözləyəcəm;
Adını öyrənib, sonra
ağlayıb çıxıb gedəcəm.
XII. Yüziilik sevgiyə
qəzəl
Küçənin o başında
göründü dörd kavaler.
Ay, ay, ay, ayy.
Gedir üzüaşağı
küçəylə üç kavaler.
Ay, ay, ayy.
Əli belində, şəstlə
gəzir
iki kavaler.
Ay, ayy.
O dönüb gedənə bax -
necə
gözəldir, Allah!
Ayy.
Mərsinlərin
altında
bir kimsə gəzmir daha.
Federiko Qarsiya
LORKA
Çevirəni: Mahir N.Qarayev
(ispancadan sətri tərcümə əsasında)
Ədəbiyyat qəzeti. - 2024.- 24 avqust, ¹32.- S.12; 13.