İraq-Türkman şairləri silsiləsindən: Əbdüllətif Bəndəroğlu

Azərbaycanda çox tanınan və sevilən Əbdüllətif Bəndəroğlu haqqında məlumat Dr.Şəmsəddin Kuzəçinin ikicildlik "Kərkük şairləri" (İraq Türkman şairləri) kitabı əsasında bir çox əlavələr və düzəlişlərlə tərtib etdiyim, akademik İsa Həbibbəylinin redaktəsi ilə çap etdirdiyim "İraq türkman poeziya antologiyası"ndan götürülmüşdür (Bakı, "CBS PP", 2021, s.96-112).

Türkman ədəbiyyatının öndə gələn ziyalılarından olmuş araşdırmaçı, şair, yazar və jurnalist Əbdüllətif Omran Bəndəroğlu Tuzxurmatuda doğulub. İbtidai və natamam orta təhsilini Tuzxurmatu və Kərkükdə başa vurub. Kərkük Petrol şirkətinə aid Texniki məktəbdə oxuyarkən siyasi səbəblərdən məktəbdən xaric edilib (1956). Bundan sonrakı həyatını bəzi şirkətlərdə işləyərək davam etdirib. Artan siyasi təqiblər nəticəsində ölkədən getmək məcburiyyətində qalan Bəndəroğlu 1964-cü ildə Livan, Bolqarıstan, və Yunanıstanda olub. O vaxtlar Sofiyada türk dilində yayımlanan qəzet və jurnallarda yazdığı məqalə və şeirləri dolanışığına kömək olmuşdur.

1965-ci ildə yenidən Vətənə qayıdıb. 24 yanvar 1970-ci ildə türkmanların mədəni haqlarının qismən tanınmasından sonra Bəndəroğlu Kərkükdə İrşad müdiri vəzifəsinə təyin olunub. Bir müddət sonra isə Bağdada - Mədəniyyət Nazirliyinə bağlı Türkman Mədəniyyət müdiri və hər həftə çıxan "Yurd" qəzetində baş yazar vəzifəsinə gətirilib. Bu vəzifədə olarkən yazar və alimlərin 400-dən artıq kitabını çap etdirib. Bu, ölçüyəgəlməz xidmət idi.

1997-2000-ci illər arasında Türkiyənin "Anadolu" Xəbər Agentliyinin İraq müxbiri vəzifəsinda çalışıb. 1999-cu ildə Türkman Mədəniyyət müdiri və "Yurd" qəzetindəki vəzifələrindən ayrılaraq təqaüdə çıxıb. 2002-ci ildə yenidən "Yurd" qəzetinin baş yazarı vəzifəsinə gətirilib. 2003-cü ilin dekabr ayında öz istəyi ilə vəzifədən gedib.

"Yurd" qəzetinin türkman ictimaiyyətinə göstərdiyi xidmət tarixə qızıl hərflərlə yazılacaq qədər dəyərlidir. "Yurd" qəzetində yayımlanan hər bir yazıda gənc nəslin başa düşəcəyi bir dil və üslub işlədilməsi gənc nəslin önünü açmış və təsirini bütün ictimaiyyətə göstərmişdir. Doğma dilin yaşadılmasında "Yurd" qəzetinin böyük xidmətləri olmuşdur. Bəndəroğlunun və onun iş yoldaşlarının bu xidmətini qiymətləndirmək hər bir ziyalının vəfa borcudur.

Azərbaycan mədəniyyət aləmində İraq-Türkman tarixinə, mədəniyyətinə və İraq türkmanlarına duyulan böyük maraqda Bəndəroğlunun payı böyükdür. Azərbaycanlı elm və ədəbiyyat xadimlərindən biri olan Qəzənfər Paşayev ilə şəxsi dostluqları sayəsində gördükləri işlər heç vaxt unudulmaz. Onların əlaqələri bir çox araşdırma və ədəbi əsərin meydana çıxmasına zəmin yaratmışdır. Bəndəroğlu Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu Elmi Şurasının fəxri üzvü seçilmişdi. Eyni zamanda Bakı Dövlət Universiteti Filologiya fakültəsində 20 il boyunca tələbələrə verdiyi mühazirə və seminarlara görə 1992-ci ildə ona universitetin Fəxri doktoru adı verilmişdir. Səddam rejimindən sonra İraq-Türkman mədəniyyət işlərinə baxan Prezident köməkçisi vəzifəsinə gətirilib. Daha sonra, Quzey İraqda - Ərbildə qurulan Federal Kürd Bölgəsi Hökumətində nazir olub.

2 fevral 2008-ci ildə İordaniyada keçirdiyi ağır ürək əməliyyatı nəticəsində həyata gözlərini yumub və Nəcəfdə torpağa tapşırılıb.

Tərtibçidən: Əbdüllətif Bəndəroğlu Azərbaycanı çox sevirdi. 1968-ci ildən ömrünün sonuna qədər, demək olar, hər il ölkəmizə gələrdi. Azərbaycan sevgisini şairin aşağıdakı bayatısından da görmək olur:

Yaşar könlüm;

qəm içər, yaşar könlüm.

Dostların arzusuyla

Çırpınar, yaşar könlüm.

Bağdadda bir ah çəkər,

Bakıda yaşar könlüm.

Ə.Bəndəroğlu Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin fəxri üzvü (1994), Bakı Dövlət Universitetinin fəxri doktoru (1992) seçilib. O, heca vəznində və sərbəst şeirlər yazırdı. Şairin Azərbaycanda "Qərənfil" (1977), "Göylər unutmuşdu yağacağını" (1991), "Yolun sonunadək" (2001) şeir kitabları və prof. Qəzənfər Paşayevlə birgə "Azərbaycan folkloru antologiyası" (İraq-Türkman cildi, 1999, 2009) və "Çağdaş İraq şeirindən seçmələr" (2001) çap olunmuşdur. "Qərənfil" poemasına Bəxtiyar Vahabzadə, yerdə qalanlarına mən Ön söz yazmışam. Bağdadda Azərbaycanla bağlı "Ərəb ölkələrində Azərbaycan şeiri" (1971, ərəb dilinə çevirən: Sinan Səid), "Çağdaş Azərbaycan poeziyasından seçmələr" (1974), "Azərbaycan şairləri" (1987), Bəxtiyar Vahabzadə. "Seçilmiş əsərləri" (1989), Nəbi Xəzri. "Seçilmiş əsərləri" (1989), "Azərbaycan hekayələri" (1991), Kamil Vəli Nərimanoğlu. "Xalqın sözü" (1991), Qəzənfər Paşayev. "İraq Türkman folkloru" (1995), Elçin. "On ildən sonra. Hekayələr" (1996), Qəzənfər Paşayev. "Altı il Dəclə-Fərat sahillərində" (1996, Ərəb dilinə çevirən: Ə.Bəndəroğlu), Rəsul Rza. "Ağlayan çox, gülən hanı?" (Kərkük, 2007), Elçin. "Mahmud və Məryəm" (Kərkük, 2007) və s. kitabları çap etdirmişdir.

Onu da deyim ki, Rəsul Rzanın "Ağlayan çox, gülən hanı?" kitabına Bəndəroğlu ilə birgə doqquz səhifəlik Ön söz yazmışıq.

Elçinin "Mahmud və Məryəm" əsərinə isə mən, "Elçinin sənət dünyası" adlı səkkiz səhifəlik Ön söz yazmışam.

Xüsusi qeyd etməyə dəyər ki, 2000-ci ildə Bakıda "Kitabi-Dədə Qorqud"un 1300 illiyinə həsr olunmuş Beynəlxalq Konfransda Ə.Bəndəroğlu söz vermişdi ki, abidənin ərəb dilinə tərcüməsini və çapını təşkil edəcək. O, ulu öndərin qarşısında çıxışı zamanı verdiyi sözü yerinə yetirdi. Abidə kürəkəni Cəlal Poladın tərcüməsində, Bəndəroğlunun Ön sözü ilə ərəbcə "Hekayət Dədə Qorqut" adıyla (Bağdad, 2007, 264 səh.) çap olundu.

Bütün bunlara görədir ki, Əbdüllətif Bəndəroğlu Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasına (bax: IV cild, s.126) daxil edilmişdir. Məlumdur ki, ensiklopediyada böyük xidmətləri olan şəxsiyyətlər yer alır.

Ə.Bəndəroğlu haqqında, eləcə də möhtəşəm "Azərbaycan yazıçıları XX-XXI yüzillikdə" Ensiklopedik məlumat kitabında (Bax: Bakı, "Nurlar", 2011, səh.217) oçerk verilmişdir. Azərbaycanda yaradıcılığına universitetlərdə diplom işləri yazılır və mənim rəhbərliyimlə Səkinə Qaybalıyeva 2011-ci ildə "Əbdüllətif Bəndəroğlunun elmi-bədii fəaliyyəti" mövzusunda dissertasiya müdafiə edib.

Şair və tədqiqatçı Ə.Bəndəroğlunun Azərbaycanda, Türkiyədə, İraqda ərəbcə çıxan əsərlərilə birlikdə 36 kitabı nəşr olunub. Elmi araşdırma xarakterli kitablarını burada qeyd edirik:

- "İraq Türkman ədəbiyyatı yolunda bir addım". Araşdırma və Şeirlər. Bağdad, 1962.

- "Türkman şairi Füzuli Bayatlı". Araşdırma. Bağdad, 1971.

- "İmadəddin Nəsimi Əl-Bağdadi". Araşdırma. Bağdad, 1973.

- "İraq Türkman dili". Araşdırma. Bağdad, 1977.

- "Atalar sözlərimiz". Araşdırma, İncələmə və Qarşılaşdırma. 2 cilddə. Bağdad,1988.

- "İraq Türkman ədəbiyyatına bir nəzər". 2 cilddə. Bağdad, 1989.

Qəzənfər PAŞAYEV

Ədəbiyyat qəzeti. – 2024. – 3 fevral, № 4. – S. 14.