İyulun 9-u Azərbaycanın
Xalq şairi, şeirləri ilə çağdaş
poeziyamıza böyük töhfələr bəxş edən
Nigar xanım Rəfibəylinin anım günüdür. "Nigaran ömür"
adlı yazımı çağdaş poeziyamızın təravətli
şairi, yenilikçi düşüncə sahibi Nigar
xanıma ithaf edərkən, həm də bu sətirlərimi
"Ədəbiyyat qəzeti"nin
sayğıdəyər oxucuları ilə bölüşmək
istədim. Əslində, Nigar xanımın
yaradıcılığı və şəxsiyyyəti ilə
ilk tanış olduğum mənbələr
Anarın "Sizsiz" xatirə-romanı və akademik Rafael
Hüseynovun "Rəfibəylilər" kitabları olub. "Nigaran ömür" adı da məhz Nigar
xanımın böyük mənada nigaranlıq dolu
ömür yaşaması ilə bağlıdır. Ərz edim ki, hər iki əsərdə Nigar Rəfibəyli
şəxsiyyətinə böyük mənzərələr
açılır. Bu mənzərələrə
birgə boylanmağa varsızmı?
"Dağları
duman alanda, gül yanağın solmasaydı, sənə Nigar
deyərdim mən, narın çiçəklər solanda,
gözün yaşla dolmasaydı, sənə Nigar deyərdim
mən, 23 il doğma Gəncənə həsrət qalanda, könlün
xarab olmasaydı, sənə Nigar deyərdim mən. Baxışından, yerişindən Nigara bənzədirəm,
qərib, səni".
- Bənzəməzmi?
23 il sonra, 1954-cü ildə Gəncəyə
qovuşanda çox güman ki, bu sətirlərlə
qarşılayıb Kəpəz onu. O yerlərdən Gəncədən
başlayıb Nigar xanımın ilk hüsranı, ilk
acısı. Nigaran sətirlərinin ilk
abzası gözəlim, əzəlim Gəncədən
başlayıb.
Çıxdım
Kəpəz dağına,
Baxdım cənnət bağına.
Bənövşə
calaq olub,
Qızılgül yarpağına.
Çıxaram
dağlara mən,
Yerim yoxdu qaçam mən.
Ürək
ki, süfrə deyil,
Hər gələnə açam mən.
Gəncənin
gədikləri,
Şəkərdir yedikləri.
Yadıma
bir-bir düşür
Yarımın dedikləri.
Ulu nəslin, mötəbər şəcərənin
övladı idi Nigar Rəfibəyli. Bu soyadı
daşıyanların bir amalı olmuş tariximizdə -
xeyirxahlıq etmək. Ona görə də
Gəncənin hər küçəsində, hər
cığırında bu nəslin nəcib əməllərinin
nişanələrini görmək mümkündür.
Hacıbəylilər, Bədəlbəylilər,
Şeyxzamanovlar, Rüstəmbəylilər, Bakıxanovlar,
Ziyadxanovlar kimi Rəfibəylilər də bu millətin pənah
yeri, güman yeri olmuş tarix boyu. Nə
yaxşı ki, bu cür soyadlar təkcə mübarək
soylarını yox, həm də üstün əməllərini
həkk ediblər ömrümüzə. Rəfibəylilər
də olsun onlardan biri. Azman bir el
ağsaqqalı Ələkbər bəyin nəvəsi, doktor
Xudadat bəyin qızı idi Nigar xanım. Gəncəbasar
üçün, ümumən Azərbaycan üçün
"Xudadat bəy Xudanın bir sovqatı idi
" - desək, yanılmarıq. Amma nəsibində
Cümhuriyyət dönəminin ilk şəhidi olmaq da
vardı. Nəslinin etdiyi savab işlərin
təkcə şahidi yox, həm də müəlliflərindən
idi. Zatən, bu nəslin boyuna
xeyirxahlıq, yaxşılıq kimi, həm də məlalı
günlər, acınacaqlı, mənhus illər
biçilmişdi. "Ayrılıq"
sözü Nigar xanım üçün ümumişlək
sözə çevrilmişdi. Nanəcib
çərxi-fələk bu zəhləmgetmiş, eybəcər,
kifirsifət sözü ona elə əzbərlətmişdi
ki, gecənin ortasında yuxudan qaldırsaydılar da,
gözüyumulu əzbər söyləyərdi. Ah,
üzüdönük tale, bircə acı vermək şakərin
olmasaydı, sənə "sağol!" deyərdim mən,
belə mələkxislət insanlarla uğraşmasaydın, sənə
"var ol!" deyərdim mən...
İztirablı günlərin səngiyən məqamları
Bakıya təsadüf edir. 1928- ci ildə
Nigar Rəfibəylinin "Dan ulduzu" jurnalında
"Çadra" şeirini nəşr etdirməsi
poeziyamız üzərindən siyah örpəklərin
qaldırılması idi. Bu, böyük Cəfər
Cabbarlıyla bir səfdə dayanıb "Arvad nədir,
oturub saman çuvalı kimi evin bir küncündə, nə
ölüyə hay verir, nə diriyə pay" - deyənlərə
qarşı mücadilə idi.O mücadilədə Nigarın
yanında Rəsul, Rəsulun yanında Nigar vardı. Nigar Gəncə
qovağıydı, Rəsul Göyçay çinarı... Tənha
günlərdə, məşəqqətli illərdə bir Gəncə
qovağının munisi bir Göyçay çinarı
olmazmı, əcəba?!.
Rəsul üçün Nigar gözəl yardı. Bunu mən demirəm ki! "Məktublar" şeir toplusu deyir. 30-cu
illərdə 5 il müddətinə ərsəyə
gəlmişdi bu şeirlər. Bu məktubları
"Səndən sənə" də adlandıra bilərik.
Burada 21 yaşlı bir gəncin 18 yaşlı
başqa bir gəncə lətif duyğuları
görünür.Təkcə görünmür ki, həm də
sevən bir qəlblə etiraf olunur. "Tanış
olaq" müraciətinin qarşılığını
"bir misra nöqtə işarəsi" bəzəyəndə
yəqin ki, Rəsul müəllimin nələr
keçirdiyini anlamaq olar. Amma o nöqtə dolu sətirlərdən
sonra da Rəsulun Nigara olan kövrək hissləri öləzimədi , vaxt gəldi, 1976-cı ildə
"Sevinəndə sevincim" şeirini nəşr etdirdi.
Bir
gün səni görməsəm, könlümdə tufan olur,
Səni qəmli görəndə ürəyim
şan-şan olur.
Məhəbbətin
yolunda qəm olur, hicran olur,
Sən məni
bu sevdanın yollarına salansan,
Sevinəndə sevincim, ağlayanda nalamsan.
Gözlərini
yumanda könlüm toranlıq olur,
Gülüşün, xoş baxışın nədən
bir anlıq olur?
Həsrətindən gözümdə dünya
qaranlıq olur.
Elə Nigarın da sevinəndə sevinci Rəsul müəllim,
övladları, nəvələri idi. Onlara məhəbbəti az olmadı, azalmadı. Doğmalarına olan
sevgisi bütöv oldu, bir an da olsa
bölünmədi. Rəfibəylilərin
zamanımıza qədər olan bir yaxşılıq
körpüsünün adı Nigardı. O körpüdən
düz keçdi şair xanım, məğrur keçdi. Keçərkən, sevənlərindən xəbər
gətirən əsən yellərin salamını
almağı da unutmadı.
Rəsul Rzaya nöqtələrlə ünvanlanan
"sevirəm" anlamına gələn nöqtələrdən
bəhs etdim bir qədər öncə. Bu nöqtələr
nəyinsə sonu deyil. Bu nöqtələr
Nigar xanımın ruhu üçün bir sevgi etirafıdır.
Oxucu sevgisinin sonu yox, başlanğıcı, davamıdır
bu nöqtələr, Nigar xanım... Sizə çoxlu
nöqtələr diləyi ilə...
Aha, əziz
oxucu, nöqtələr səddini
aşdığınızı görürəm, Nigar
xanım haqqında yazdığım sətirləri necə
oxuduğunuza, sanki tanıqlıq edirəm. Aha, elə indicə
oxumağa başlayırsız, düz tapdımmı?
- Nigaran
ömür - Nigar Rəfibəyli...
- Düz
yoldasız, davam edin!
-
Dağları duman alanda...Gül yanağın solmasaydı...
Sənə Nigar deyərdim mən...
- Aha, yenə
davam edirsiz...
-
Narın çiçəklər solanda...Gözün
yaşla dolmasaydı... Sənə Nigar deyərdim mən...
O zaman
Nigaran ömrün sahibi Nigar Rəfibəyliyə sevgi və
sayğılarla!
Turan Uğur
Ədəbiyyat qəzeti 2024.- 6 iyul, №25.- S.6.