Yük ağır, yol da yoxuş - Abbas Səhhət olmaq
XX əsrin əvvəlində
yaranmış ədəbiyyat
mənəviyyata milli kimlik,
milli mənlik ovqatının
aşılanması baxımından
xüsusi önəm kəsb edir və bütün dövrlər üçün
görk edilə biləcək səviyyədə
ona üz tutulmasına layiqdir. Mənəvi səfərbərlik
ruhunun dirçəldilməsində,
ümumxalq ruhunun hürriyyət məramı
ətrafında birləşdirilməsində
XX əsrin əvvəllərinin
milli özünüdərk, milli istiqlal idealı ilə yoğrulmuş poeziyasının xidməti
əvəzsiz olmuşdur.
Bu dövrdə poeziyada
və nəsrdə tərənnüm və
milli özünüdərkdən doğan milli ləyaqət
və şərəfin
vəsfi digər mövzu və problemləri kölgədə
qoymuşdur. Milli triadamızın
banisi Əli bəy Hüseynzadənin böyük yurd sevgisinin təzahürü
kimi gerçəkləşən
və ədəbiyyatımıza
ilk vətən şeiri
kimi daxil olan "Hali-vətən"
nümunəsindən tutmuş
"Ey vətən, ey pəriyi-vicdanım/ Səni sevmək deyilmi imanım" kimi - Hadinin vətəni sevməyin düsturunu yaradan misralarına qədər ucsuz-bucaqsız sevgi, sonsuzluq işarəsi...
Vətənə bəslənən müqəddəs
sevginin memarları arasında dayanmağa bir şairin də haqqı çatır: Abbas Səhhətin!
"Vətənin neməti
nisyan olmaz/ Naxələflər ona qurban olmaz". Bu şeirin 115 yaşı
var və 115 ildir ki, yetişən yeni nəsillərin
vətənlə bağlı
ən munis duyğularının formalaşmasında
arbitr rolunu oynamaqdadır. "Azərbaycanda
hər kəsin təkcə ruhunda deyil, həm də qanında bir parça "Vətən" şeiri vardır. "Südüdür,
kim dolanıb qanım olub...". "Vətən" şeiri
ilk dəfə Mahmudbəyovla
Səhhətin bir yerdə hazırladıqları
"Yeni məktəb" ("Üçünci il") dərsliyində
çap olunub. Kitab üçüncü sinif
şagirdlərinin dərs
kitabı idi. Bir az əvvəl, "İkinci il" kitabında
dərc olunmuş uşaq şeirlərinə
görə Əli bəy Hüseynzadə
Abbas Səhhətin dilini
tənqid etmişdi.
"Üçüncü il" kitabında isə artıq Səhhət təshih olunmuş, işlənmiş bir dillə "Vətən"
şeirini yazırdı.
Azərbaycanı həm
də Səhhətin
"Vətən" şeiri
yaratdı" (Azər
Turan).
***
Abbas Səhhət haqqında
ilk mötəbər fikri
ötən əsrin əvvəllərində Hüseyn
Minasazovdan oxuyuruq, fəqət ilk konseptual, monoqrafik tədqiqat kontekstində qiyməti
Kamal Talıbzadə verib.
Alimin yazdığı
"Abbas Səhhət" monoqrafiyasını "Romantizmin
Abbas Səhhət yaddaşı"nın
bərpası naminə
atılan ilk addım hesab etmək olar. Tədqiqat əsərinin fundamentallığı,
pozitiv xarakteri və özəlliyi də məhz bu cür yanaşma
metodunun dominantlığı
ilə şərtlənir.
Abbas Səhhətin həyat
və yaradıcılıq
yolunu, onun məram-məslək çalışmalarını
kompleks şəkildə
tədqiqata cəlb edən müəllif bir gerçəkliyi qətiyyətlə və
birmənalı şəkildə
bəyan edə bilmişdir: "...şairin
yaradıcılıq metodu
hər şeydən əvvəl romantizmin ideya-bədii xüsusiyyətləri
ilə səsləşir".
Bu o zaman idi ki, romantizm
haqqında baş alıb gedən mübahisələrdə "həqiqət"
daha çox yad ideologiyaya işləyir, şəxsiyyətlər və
onların təmsil olunduqları cərəyan
və üslublar deformasiyaya məruz qalaraq xalis, təbii naturasından məhrum formada təqdim olunurdu. Kamal Talıbzadənin monoqrafiyası
isə artıq ortodoks marksist təlimlərinin davamı
olmayıb, nisbətən
sərbəst sənət
hadisəsi kimi təzahür etmişdir. Ümumiyyətlə, Abbas Səhhət
Kamal Talıbzadənin bütün
yaradıcılığında iştirak edib. "Qorki və Azərbaycan"
monoqrafiyasında Qorki
- Abbas Səhhət ədəbi
təsir qarşılığı
baxımından, "XX əsr
Azərbaycan tənqidi"
monoqrafiyasında isə
"yeni şeir" konsepsiyasının
ideoloqlarından biri kimi.
Bəli,
Abbas Səhhət də
həmkarı Sabir kimi
XX əsrin əvvəllərində
"yeni şeir"i yaradanlardan
idi. 1905-ci ildə
"Yeni şeir necə
olmalıdır" adlı
məqaləsində bunu
həm konsepsiya olaraq irəli sürür, həm də şeirləri timsalında əyaniləşdirirdi:
"Şeirin, sənətin
qarşısında böyük
ictimai vəzifələr
durur. Odur ki, biz daha rindanə yazmamalıyıq, xalqın
dərdlərinə, ehtiyaclarına
biganə qalmamalıyıq.
Zəhmətə qatlaşmalı,
çətinliklərdən çəkinməməliyik".
Səhhət imzasını qoyduğu
hər şeydə tərəqqiyə, yeniliyə
imza atmağa çalışırdı, "dəyişməkdir tərəqqinin
əsası", - deyirdi.
O, şeirlərində gərdişə,
taleyə, həyata, dünyaya, cəmiyyətə,
insana münasibətdə
fərqli yaradıcılıq
imkanları meydana qoyaraq özündən sonrakı bütün prosesə təsir göstərirdi. A.Səhhətin
Sabir haqqında söylədiyi
məşhur fikir var:
"Sabir köhnə şeirləri
ilə yeni şeirləri
arasında bir əsrlik qədər uçurum açdı
ki, bir daha geri dönüb o uçurumdan atılmağa
kimsədə cürət
qalmadı". Bu fikri
müəyyən mənada
elə onun özünə də aidləmək olar. Xüsusilə, poemaları,
uşaqlar üçün
yazdığı şeirləri
ilə Abbas Səhhət
də XX əsrin birinci yarısının şeir havasına yeni nəfəslə daxil oldu, bütün estetik iqlimi dəyişdi, poeziyanın
ritmini, ahəngini, bədii mənzərəsini,
ovqatını başqa
səmtə yönəltməyə
müvəffəq oldu.
***
XX əsrin əvvəllərində
milli uşaq ədəbiyyatımızın
və ictimai-bədii fikrin inkişafında əlverişli tarixi-mədəni
mühit, maarifçilik,
o cümlədən cədidizm
hərəkatı, xalqların
oyanıb öz varlıqlarını ifadə
etmək əzmi ilə ortaya çıxması və
s. mühüm rol oynamışdır. Milli uşaq
ədəbiyyatının və
dərsliklərin formalaşdırılıb
inkişaf etdirilməsi
uğrunda başlanan hərəkat, ziyalılarımızın
qarşılaşdıqları bütün maneələrə
baxmayaraq, XIX əsrin sonları, XX əsrin əvvəllərində getdikcə
canlanmağa başladı.
Bu işdə bir çox ədib, pedaqoq, maarif və mədəniyyət
xadimləri ilə yanaşı, Abbas Səhhətin
də müstəsna xidməti olmuşdur. Həmin dövrdə Azərbaycan uşaq ədəbiyyatına dair bədii tərcümələr
ən çox Krılov təmsillərindən
olmuşdur. Bu böyük
sənətkarın təmsillərini
dilimizə tərcümə
edənlər arasında
Səhhət də vardı. Diqqətəlayiq
haldır ki, milli uşaq
ədəbiyyatımız, əsasən, bədii tərcümələrdən ibarət
olmadı; bu sahədə kifayət qədər istedadlı, həm də pedaqoji mühitə və uşaq dünyasına yaxından
bələd olan S.M.Qənizadə, A.Səhhət, A.Şaiq, M.Ə.Sabir, S.S.Axundov və digər müəlliflər fəallıq
göstərdilər. Onların
sayəsində klassik
milli uşaq ədəbiyyatımız
formalaşıb inkişaf
etdi.
XX əsrin əvvəllərində
Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının inkişafında
1906 və 1907-ci illərdə
Bakıda keçirilən
I və II müəllimlər
qurultayları, onların
qəbul etdikləri qərarlar və milli uşaq mətbuatımızın
yaranması da mühüm
rol oynadı. Həmin hadisələr uşaq ədəbiyyatı
sahəsinə gənc
və yeni istedadlı
nümayəndələrin gəlməsinə səbəb
oldu. Belələrindən
biri də görkəmli şair-pedaqoq
Abbas Səhhət idi.
İlk milli uşaq jurnalı
olan "Dəbistan"ın
nəşrini digər
həmkarları: M.Ə.Sabir, S.S.Axundov, H.Zərdabi, S.M.Qənizadə,
R.Əfəndizadə, F.Köçərli,
N.Nərimanov, A.Şaiq,
M.Mahmudbəyov, F.Ağazadə
və b. kimi hərarətlə qarşılayan
A.Səhhət burada
"Fədayi-intibah, yaxud
amali-vətənpərvəranə",
"Qəzet nədir?"
"Firdovsül-ətfal, yaxud
çocuqlar bağçası",
"Ana və oğul",
"İt və kölgəsi",
"Sərçə və
Qırğı" və
s. şeirlərini çap
etdirmişdir.
"Dəbistan"dan sonra nəşrə başlayan
ikinci uşaq jurnalımız "Rəhbər"də
də A.Səhhət
fəal çıxış
etmişdir. O, "Dəvət",
"Nidayi-millət, yaxud
amali-vətənpərvəranə",
"Təbliğ, yaxud
kütahbeyinlərə cavab",
"Naleyi-təhəyyür, yaxud millətə xitab" şeirlərini bu jurnalın səhifələrində oxucuların
mühakiməsinə vermişdir.
A.Səhhətin "Rəhbər"
jurnalında fəal iştirakı onun öz həmyerlisi, görkəmli müəllim
və pedaqoq, "Rəhbər"in naşir
və redaktoru Mahmud bəy Mahmudbəyovla yaradıcılıq əməkdaşlığında
yeni mərhələ açır.
O, M.Mahmudbəyovla birgə 1909-cu ildə III sinif şagirdləri üçün nəzərdə
tutulan "Yeni məktəb"
dərsliyini, 1914-cü ildə
isə yenə M.Mahmudbəyovla birgə
Ali ibtidai və edadi məktəblərin şagirdlərinə məxsus
"Türk ədəbiyyatına
ilk qədəm" adlı
müntəxəbat hazırlayıb
çap etdirir. Bu o
zaman idi ki, həmin illərdə Bakıda Əhməd Kamalın
"Füyuzati-qiraət" (1909), Fərhad Ağazadənin
"Ədəbiyyat məcmuəsi"(1912),
R.Əfəndizadənin
"Türk qiraəti"
(1918), Abdulla Şaiqin "Gülzar"
(1912), "Milli qiraət kitabı"
(1919) və s. dərsliklərdə
çoxlu şeir və nəsr nümunələri çap
olunmuşdur. Belə dərsliklərin hazırlanmasında,
rəyləşdirilməsində, oxu materiallarının seçilməsində və
yerləşdirilməsində, onların məzmunca zənginləşdirilməsində, məktəblərə ayaq
açmasında və
istifadəsində Abbas Səhhətin
özü də yaxından iştirak edirdi. 1906-cı ildə Bakıda keçirilən
müəllimlərin birinci
qurultayında tədris
proqramı yazmaq üçün yaradılan
komissiyanın tərkibində
olan S.S.Axundov
yazırdı: "Biz səs
üsulu ilə əlifba tərtibinə başladıq. Bu vaxt ərəb əlifbasının
səs üsuluna uyğun gəlmədiyi bəlli oldu. Biz cəsarətlə bu əlifbanın islahına
başladıq və bu əsasda əlifba kitabı düzəltdik. İslahımızı
və əlifba kitabımızı 1907-ci ildə
çağırılan ikinci
müəllimlər qurultayında
təqdim etdik. Qurultay prinsip etibarilə guya bizim islahatımızla razılaşdı, lakin
formal cəhətdən bunun
üçün ümumi
müsəlman qurultayının
razılığı lazımdır,
bəhanəsi ilə
islahı rədd etdi". Buna baxmayaraq, onların hazırladıqları
tədris proqramları
əsasında bir neçə yeni dərslik
hazırlandı: M.Mahmudbəyovun "Birinci
il" (1907), onun başqa
müəlliflərlə birlikdə
yazdığı "İkinci
il" (1908), Abbas Səhhətlə yazdığı "Yeni məktəb",
Abdulla Şaiqin "Uşaq
gözlüyü", "Gülzar" (1912), Fərhad
Ağazadənin "Ədəbiyyat
məcmuəsi" (1912) və
s.
1908-ci ildə Bakıda nəşr edilmiş
"İkinci il" dərsliyi
ictimaiyyət arasında
güclü əks-səda
doğurdu. Ədəbiyyatşünas
alim Nadir Vəlixanov yazır:
"Bu dərslik Azərbaycan
pedaqoji fikir tarixində yeni mütərəqqi
hadisə olmuşdur.
"İkinci il"in
müəllifləri yenicə
oxuyub yazmağa başlayan azərbaycanlı
balaların təlim-tərbiyəsinə
aid fikirləri sadə,
aydın dillə qələmə almağı
qarşıya əsas
məqsəd qoymuşdular.
Məhz buna görə
dərsliyin müəllifləri
böyük şairimiz
M.Ə.Sabirin, A.Səhhətin, A.Şaiqin
uşaq təfəkkürünün
asan qavraya bilməsinə uyğun, uşaq yaddaşında nəqş sala bilən, balaca oxucunun zövqünü oxşayan şeirlərindən
də nümunə verirdilər".
A.Səhhət XX əsrin
əvvəllərində uşaq
ədəbiyyatının inkişafında
müstəsna rolu olan "Məktəb"
jurnalında da fəal
iştirak etmiş,
1911-ci ildən 1915-ci ilədək
bu jurnalın səhifələrində özünün
orijinal və bədii-poetik tərcümə
əsərlərini çap
etdirmişdir. Bu sıraya
şairin "İlk bahar",
"İki uşaq",
"Köç", "Ana və bala", "Bir məktəbdə imtahan",
"Vətən" şeirləri,
"Cəhalət səmərəsi,
yaxud bir yetimin xoşbəxtliyi",
"Cərrahlıq" adlı
uşaq pyesləri, həmçinin rus şairləri Nikitindən
tərcümə etdiyi
"Uşaqlıq xatiratı",
Puşkindən tərcümə
etdiyi "Qış"
şeirləri daxildir.
Bütün əməl dostları
kimi, Abbas Səhhətin
də nigaran olduğu əsas məsələ cəhalət
idi. Yazırdı ki,
"bir xalqı çökdürmək üçün
onu silahla, top-tüfənglə qırmağa
ehtiyac yoxdur. Daha rahat yol
var - savadsızlıq. Bütün
addımlar cəmiyyətin
savadsız olması üçün atılarsa,
təhsil pula çevrilərsə
savadsızlıq çoxalar,
mütaliə azalar. Zəkalı, ziyalı insanlara hörmət və rəğbət azalar. Lazımsız və yersiz zarafatlara gülüş çoxalar və ehtiyac artar".
Səhhət həm də həkim idi. Amma yalnız insanların deyil, bütün millətin dərdinin adını bilmək onun üçün çətin deyildi. Ona görə əlini ən ağrıyan yerə qoyurdu və çarəsini məktəbə diqqət,
maarifin inkişafı,
müəllim fədakarlığında
görürdü: "Burada
zənni-acizanəmə görə
vəzifənin ən
ağırı, ən
zəhmətli hissəsi
el müəllimlərinin
öhdəsinə düşür.
Hamıdan artıq gərək onlar ciddi surətdə işə girişsinlər,
əzm göstərsinlər,
təpərli olsunlar.
Qonşu millətlərin
müəllimləri necə
ciddi-cəhd ilə çalışırlarsa, necə
qeyrət göstərirlərsə,
biz də onlardan ibrət dərsi alalım".
Özü də müəllim
olaraq ən çətin dövrdə
gerçəkləşdirirdi bu müqəddəs missiyanı. Dərslikləri,
anadilli oxu kitablarını, tərcümə
mətnlərini hasilə
gətirməsinin - bu
çoxyönlü yaradıcılığının
əsas qayəsində
elə bu amal dururdu: "Əfradi-millətdən hər
kəs gərək öz öhdəsinə düşən vəzifəni
ifa etməkdə qeyrət göstərsin...
bu əsri-hazırda, millətlərin çarpışdığı
bu zamanda boş oturub quru bir istimdad
ilə vaxt keçirmək məsiyətdir.
Yaşamaq istəyirsən,
gərək çalışalım...
cəmiyyətlər təşkil
edəlim; avam kütlənin başını
bir yerə toplamağa, ümumi ruhu yeniləşdirməyə
çalışalım".
***
Abbas Səhhətin uşaq şeirləri təbiiliyi,
zərifliyi, dil və fikir aydınlığı,
təsvir, təhkiyə
baxımından oxunaqlığı
və asan başa düşülüb
tez əzbərlənməsi
ilə diqqəti cəlb edir. "Ata və oğul" şeiri uşağın atasına müraciəti üstə qurulmuşdur. Şeirdə oxuyuruq:
Ay dədə, dur mənə
çox şeylər
al!
Bir dənə çanta, bir iki dəftər
al.
Şeirin
sonrakı misralarından
məlum olur ki, bu uşaq dayısı
oğlu oxuduğu məktəbin yanından keçərkən maraq onu pəncərədən
bir sinfin dərsinə qulaq asmağa çəkib və dərs çox xoşuna gəlib. Sonrakı prosesi uşaq atasına belə nəql edir:
Çöldə
məni gördü müəllimləri,
Tutdu, apardı özü lap içəri.
Xeyli danışdırdı məni,
dinlədi,
Sonra nəvazişlə mənə
söylədi:
- De, səni göndərsin atan məktəbə,
Elm oxuyub ta yetəsən mətləbə.
Bu zəkalı və oxumağa həvəsli uşaqları təqdir edən şair, "Tənbəl" şeirində
tənbəlləri ata
nəvazişi ilə
məktəbə belə
səsləyir:
Çox
yatma, dur, a tənbəl,
Yatsan olar iş əngəl.
Gün dağlara yayılır,
Hər bir yatan ayılır
Yar-yoldaşın səhərlər
Tez məktəbə gedərlər.
Getsin çalışqan olsun.
...Hər kim dillər
şad olsun.
"İki uşaq" şeirində
də şair dərsə məsuliyyətlə
yanaşmağı təlqin
etmiş, onun bütün əyləncə
və oyunlardan vacib olduğunu vurğulamışdır:
Sübhə bugünkü işi
Qoymaz ağıllı kişi.
Dərsimi hazırlaram,
Sonra gedib oynaram.
Abbas Səhhət təbiət
hadisələrinə, ilin
fəsillərinə də
maraqlı şeirlər
həsr etmişdir. Ədəbiyyatşünas-alim Əziz
Mirəhmədov yazır
ki, "XX əsr Azərbaycan
ədəbiyyatında tək-tək
yazıçı olar
ki, təbiəti Şaiq
qədər sevsin, Şaiq qədər təsvir etsin. Bu cəhətdən ancaq Səhhət və Süleyman Sani ona yaxınlaşırlar". Məsələn,
"Yaz" şeirində
oxuyuruq:
O gün ki, fəsli-yaz olur,
Gecə-gündüz taraz olur.
Havanın artar istisi,
Daha soyuqlar az olur.
...Qaranquş ol zaman gələr,
Yenə
tikər yuvasını,
Qonar yaşıl ağaclara
Oxur gözəl havasını.
Bu misralardan aydın olur ki, A.Səhhətin
uşaqlar üçün
yazdığı əsərlər
poetik məziyyətləri,
üslub aydınlığı,
mövzu dairəsi və dilinin rəvanlığı baxımından
maraqlı sənət
nümunələridir. Dil
amili ümumiyyətlə,
Abbas Səhhətin mətndə
önəm verdiyi ən ali məqam
idi. "Bu dünyanı
biz lisanımız vasitəsilə
öyrəndik, dilimiz
vasitəsilə tərbiyə
tapdıq. Onu sevməmək olarmı?...", - deyirdi. Amma əsərlərində xalqın
milli kimliyini yalnız
dillə deyil, həm də onun zəngin poetik yadddaşının,
milli keyfiyyətlərinin qorunması
ilə əlaqələndirirdi.
Məqalələrinin birində
ədib yazırdı:
"İş yalnız
dil bilməklə, müəllimləri fəallaşdırmaqla
bitmir. Bununla yanaşı, xalqın mənəviyyatını, hissiyyatını
tərbiyə etmək,
adətlərini öyrənmək,
bir sözlə, onu milli zəmində inkişaf etdirmək lazımdır. Başqa millətlərə aludə
olmaq yox, onlardan öyrənmək lazımdır. Öz qədrini bilməyənin
qədrini özgə
heç vaxt bilməz".
M.Füzulinin "Söhbətül-əsmar"ında,
M.Ə.Sabirin "Ağacların bəhsi"ndə
olduğu kimi, A.Səhhətin "Güllərin
bəhsi" şeirləri
də lovğalığın,
yersiz iftixarın tənqidinə həsr edilmişdir. Bu şeirlərin
ikisində də insan xasiyyətindəki eroizm, lovğalıq pislənir. M. Füzuli və M.Ə. Sabirin şeirlərindən fərqli
olaraq, A.Səhhətin
"Güllərin bəhsi"
şeiri başqa üslubdadır. "Söhbətül-əsmar"
və "Ağacların
bəhsi"ndə tənqidi
pafos vardır və bu pafos
çox aydın duyulur. A.Səhhətin
şeirində isə
tənqidi pafos yoxdur, yaxud romantik
tülə büründüyündən
çox zəif görünür. Bu şeirdə
tərənnüm üsulu
aparıcı mövqedədir.
Qızılgül, Ağ
zanbaq və Şəbbu arasında gedən söhbətdə
bu güllərin hər biri öz
məziyyətlərindən danışsa da, başqasını
pisləmir. Onların
nitqində özündənrazılıq
əlaməti yoxdur. Əksinə, yaxşı
xüsusiyyətlərini şişirtmədən
sadalayarkən öz çatışmazlıqlarını, eyiblərini səmimiyyətlə
etiraf edirlər. Məsələn, Ağ zanbaq deyir:
Əldə mənim ağ qədəhim vardır,
Ağzınadək ətr ilə sərşardır.
Gərçi uzundursa mənim
yarpağım,
Yoxdu yenə lovğalığım,
azmağım.
Haf, kəpənək, xırda
qarışqa yenə,
Gündə gələrlər, sığınarlar
mənə.
Həm Füzulinin, həm də Sabir və Səhhətin şeirlərində
alleqoriyadan sənətkarlıqla
istifadə edilmiş,
onların üçü
də cəmiyyətdə,
insanlar arasında gördükləri münasibətləri,
xüsusilə mənəvi-əxlaqi
neqativləri təbiətdəki
predmetlərin: bağdakı
ağacların, güllərin,
bostandakı bitkilərin
üzərinə köçürməklə
bir tərəfdən
uşaqlara həmin
bitki və meyvələr,
güllər haqqında
məlumat vermiş, digər tərəfdən
bu ağacların və meyvələrin təmsil etdikləri ictimai subyektlərin daxili - mənəvi aləmini əks etdirmiş, bu yolla öz müasirlərinə,
xüsusilə yeniyetmə
və gənclərə
gözəl sifətlər
aşılamışlar. "Mədəni millətlərdə
gördüyümüz böyük
fədakarlıqlar bütün
uşaqlarda öyrədilmiş
bu kimi nəğmələrin,
şərqilərin nəticəsidir",
- yazırdı məqalələrinin
birində. Uşaq yazarı kimi nə dediyinin fərqində idi. Nə yazdığının
fərqində olduğu
kimi...
A.Səhhət uşaq
nəsri sahəsində
də çalışmış,
"Bədbəxt ailə",
"Qaragünlü Həlimə"
hekayələrini qələmə
almış, "Nəğmə
və musiqinin məktəblərdə əhəmiyyəti",
"Sovqat" və
s. məqalələrini çap
etdirmişdir. Onun şeir, hekayə, pyes, məqalə və bədii tərcümələrində, xüsusən İ.A.Krılovdan etdiyi
"Sazandalar", "Zəhmətkeş
ayı", "Qurd və Quzu" və s. təmsillərdə,
habelə "Cücələr",
"Quşlar", "Yay səhəri", "Vətənim",
"Yaz" və s. orijinal uşaq şeirlərində balaca
oxucular ana dilinin gözəlliyi, şirinliyi
və incəlikləri
ilə tanış olur, vətənin müqəddəsliyi, əməyin,
zəhmətkeşliyin səmərəsi, ağlın, fərasətin
gücü haqda təsəvvürlər alır,
vətənpərvərlik və əxlaqi saflıq ruhunda tərbiyə olunurlar. Ümumiyyətlə, A.Səhhətin yazdığı
şeirlər uşaq
ədəbiyyatımızın ən parlaq incilərindən sayılır.
"Onun əsərləri
uşaqlarda nəcib əxlaqi sifətər aşılamaqla yanaşı,
onları təbiət,
cəmiyyət haqqında
hərtərəfli biliklər
sistemi ilə silahlandırır, elmi dünyagörüşünün təşəkkülünə, bədii zövqün və təxəyyülün
inkişafına müsbət
təsir göstərir.
A.Səhhət uşaq ədəbiyyatının
yüksək ideyalı,
dərin məzmunlu olmasını, uşaq
hiss və həyəcanlarını,
meyl və marağını əks etdirməsini, onun təxəyyül və fantaziyasına uyğun olmasını, sadə, aydın və şirin dildə yazılmasını tələb
etmiş, bunun üçün uşaq psixologiyasını bilməyi
vacib saymışdır"
(İ.İsayev). Həmin
cəhətləri bu
və başqa şəkildə A.Səhhətin uşaqlar
üçün yazdığı
hekayə, pyes, tərcümə və dərsliklərə, həmçinin
maarif və təlim-tərbiyə məsələlərinə
dair qələmə aldığı mənzum
məktublarına və
məqalələrinə də
aid etmək olar.
***
Görkəmli ədəbiyyatşünas alim Abbas
Zamanov 1958-ci ildə yazdığı "Abbas Səhhət"
məqaləsində bildirirdi
ki, "Abbas Səhhət vətənlə
qırılmaz tellərlə
bağlı şairdir.
Heç bir qüvvə onu varlığı ilə sevdiyi vətənindən
ayıra bilməz. O, həyatının ən ağır dəqiqələrində
belə vətən eşqi ilə yaşayır".
Ən ağır dəqiqələrin
aydını, ən çətin dövrün
ziyalısı olmaq! Başqa yol vardımı?
"İstərəm qaçmaq,
lakin yük ağır, yol da yoxuş,
Nasıl
uçsun qanadı sınmış, əzilmiş
bir quş?"
Yox idi!.. O,
çətin yolun yolçusu idi və bu yolu
özü seçmişdi.
Əzilsə, sındırılsa
belə tutduğu yolun doğruluğuna, bacaracağına inanırdı.
Sonralar əminliklə
və uca səslə bəyan etmək üçün:
"Məsləkim tərcümeyi-halımdır"...
Bundan gözəl tale ola bilərmi?!.
Elnarə AKİMOVA
Ədəbiyyat qəzeti. - 2024.- 20 iyul, ¹27.- S.6-7.