"Şuşaya salam!"
şeirlər toplusu Səlim Babullaoğlunun təfsirində
Yazı
masamın üstündə
bir kitab var - "Şuşaya
salam!" adlanır. Qədim tarixi, təkrarolunmaz, füsunkar
təbiəti, can dərmanı
havası, büllur bulaqları və mədəni ənənələri
ilə diqqəti özünə çəkən
Şuşamız. Dünya
mədəniyyətinə, ədəbiyyatına ünlü
isimlər, dahi sənətkarlar bəxş
edən Qarabağımızın
baş tacı! Xain, bədnam düşmənin işğalına
məruz qalsa da, haqq-ədalət bərqərar
olmuş, otuz illik həsrət və intizardan sonra artıq Şuşamız yenidən
öz kökünə
qayıdıb çiçəklənmə
dövrünü yaşayır.
Haqqında söz açdığım
kitab Şuşamızın indiki inkişaf dövrünün, bugünkü
mənzərəsinin tərcümanı,
ifadəçisi kimi yaranıb, ərsəyə
gəlib. "Şuşaya
salam!" bir ədəbiyyat layihəsi
olaraq möhtərəm
Prezidentimizin elan etdiyi
2022-ci il "Şuşa ili"
çərçivəsində Azərbaycan Yazıçılar
Birliyinin (AYB) təşəbbüsü,
Birliyin beynəlxalq məsələlər üzrə
katibi, şair-publisist,
tərcüməçi Səlim
Babullaoğlunun müəllifliyi,
Mədəniyyət Nazirliyinin
dəstəyi və
"Space" TV-nin tərəfdaşlığı
ilə gerçəkləşib.
Azərbaycan da daxil olmaqla,
30-dək ölkədən 44 tanınmış şair
canlı TV bağlantısı
ilə ecazkar Şuşamız barədə
fikirlərini söyləyib.
Məxsusi olaraq Şuşaya həsr etdikləri, yaxud Şuşaya ithafən yazılmış Vətən
şeirlərini səsləndiriblər.
44 gün müddətində
hər gün bir şair öz
şeiri ilə Şuşamızı salamlayıb.
Həmin
şairlərin çoxu
Şuşanı heç
vaxt görməyib.
Buna baxmayaraq, müxtəlif
xalqların ədiblərinin
bu şəhərin tarixi keçmişi, dünyaca məşhur sənətkarları, musiqiçiləri,
şairləri barədə
bilgilərinin əks olunduğu poeziya nümunələri maraqla
oxunur. Kitabda yer alan şeirlərin
böyük əksəriyyətini
dilimizə Səlim Babullaoğlu çevirib.
Kitab dünya şöhrətli
yazıçımız, ustad
Anarın təqdimatında
mərhum Xalq şairimiz, unudulmaz Rəsul Rzanın "Şuşam mənim" şeiri ilə açılır:
Sinəsi
qabarıq,
nağıllardan gəlmiş
pəhləvandır
Şuşam mənim.
Mərdliklə, gözəlliklə
qoşam
mənim...
Sənin
doğma torpağında
neçələrin gözü qalıb.
Vətən adlı doğma
yurddan
püşk olarmı?
Pay olarmı?
Yüz bir şəhər adı çəkim,
gözəllikdə biri sənə tay olarmı?
Özbəkistanın Xalq şairi Xurşud Davron təqdim etdiyi şeirində qədim Azərbaycan şəhəri Şuşanın
təkcə gözəlliklər
məskəni deyil, həm də mərdlik, yenilməzlik rəmzi olduğunu söyləyir, bu ecazkar torpağın qoynunda neçə-neçə
ünlü sənətkarın
yetişdiyini, Şuşanın
zəngin mədəniyyətimizin
ayrılmaz bir parçası olduğunu
yada salır:
Hər çiçəyin yarpağında
Mir Nəvvabın boyağı
var.
Hər guşəndə Nizaminin,
Nəsiminin, Füzulinin
yandırdığı çırağı
var.
Mənəm, bu gün sənin balan
Şad günündə danışıram:
Sən qəlbisən Qarabağın,
Salam, Şuşa, salam, Şuşa!
Səlim
Babullaoğlunun şövqlə
dilimizə çevirdiyi
həmin şeiri oxuyanda özünü Şuşada hiss edirsən.
Qoç igidlərin nərəsi eşidilən
bu torpaqda ərənlərin yay çəkib
ox atması, qarı düşmənin bağrını
dəlməsi göz önünə gəlir. Özbək şairin bu şeirində Şuşamız həm zərifliyin, həm də poladtək əyilməzliyin rəmzi
kimi təsvir edilib:
Əsrlərdən hikmət söylər
hər çiçəyin, hər
bir daşın.
Ürəklərə qüvvət verir
polad əzmin, səbrin, yaşın.
Belarus poeziyasının sevilən
şairlərindən olan
Lariya Kobestin Şuşaya həsr etdiyi şeiri də Səlim Babullaoğlunun haqqında
bəhs etdiyim bu tərcümə kitabındakı kövrək,
duyğulu nəzm nümunələrindən biridir.
Bir xanım yazarın
qəlbinin həzin pıçıltılarıdır bu misralar:
Qoca Qarabağın üzəriylə
əsən
azad küləkdə
nəfəsini hiss edirəm, Şuşa.
Dağların başındakı
hüdudsuz dumanların susqunluğunda...
Ümidini, sevincini
hiss edirəm, Şuşa,
eşidirəm daşların altından,
yenə
necə cücərir,
boy atır Xarıbülbül...
Tərcümə işi çox
maraqlı bir ədəbi prosesdir. Bədii söz sənətinin tərcüməsi
də bu qəbildəndir. Təbiidir
ki, tərcümə sənətini
sevmədən və bununla bağlı bilgilərin olmadan hər hansı bir bədii parçanı bacarıqla,
səlis tərcümə
etmək mümkünsüzdür.
Azərbaycanda tərcüməşünaslıq
elmi, bədii tərcümə sənəti
zaman-zaman təşəkkül tapıb. Səlim Babullaoğlunun təfsirində
də dünya poeziyasının dilimizdə
canlandırılmış gözəl nümunələri
var. Tərcümə sənətinin
bilicilərindən olan
Səlim müəllim
haqqında bəhs etdiyimiz şeir toplusundakı poetik nümunələri bizim türkcəmizə çevirərkən
müəlliflərin lirik
duyğularına, zərif
hisslərinə sayğı
ilə yanaşıb.
Qarabağımıza ithaf
edilmiş şeirlərin
əksəriyyəti o qədər
ürəkaçan və
pozitivdir ki, tərcüməçi
də sövq-təbii
bu nikbin ovqata köklənir. Səlim müəllimin türkcəmizə uyğunlaşdırdığı
daha bir nümunədə - İraq-Kərkük
ədəbiyyatının ünlü
isimlərindən olan
Şəmsəddin Kuzəçinin
şeirində olduğu
kimi:
Kərkükün qalasından,
öz türkmən balasından,
mor sünbül talasından
məhəbbət gətirmişəm.
Kərkük, Təbriz, Marağa,
Xudam, salma irağa,
vətənim Qarabağa
mən övlad gətirmişəm.
Monteneqrolu şair, tərcüməçi
Bojidar Proroçiçin
təqdim olunan şeirində məhəbbətlə,
böyük rəğbətlə
qələmə alınmış
bir əzəmətli
Şuşa obrazı
var:
Ey Şuşa, sən azadlıq sözündən
yoğrulan,
Dağlarda gizlənmiş bir
incisən...
Damarlarında azadlıq ruhu axan
ləyaqətli övladların səni
qaytardı.
Gözləri yolda qalmış
əziz Şuşa,
Sən həmişəlik azadsan!
Qazaxıstan şairi, publisist
Sayat Kamsıger bütün türk xalqlarının mənəvi
paytaxtı Şuşaya
həsr etdiyi şeirində Şuşanı
"Qarabağın qəlbi,
canı və dünyanın həyəcanı"
adlandırır, "indi
dövran sənin dövranındır" söyləyir:
Türk
elləri bir oldu, zaman gəldi,
Hə, bir baxın, o böyük Turan gəldi.
Şüşə qəlbim dirçəldi,
oldu Şuşa.
Dəmir
yumruq, biləkdi, qoldu, Şuşa.
Kitabı
oxuduqca tərcüməçi
ilə şeirlərin
müəllifləri arasında
maraqlı bir təmas duyulur: sanki ortada bir
isti anlaşma, qarşılıqlı fikir
mübadiləsi var. Bu isə
bədii mətni çevirən şəxsə,
sözün əsl mənasında, stimul verir. Əlbəttə, şeirləri yüksək
zövqlə tərcümə
etmiş Səlim Babullaoğlunun zəngin dünyagörüşü, peşəkarlığı
da göz önündədir.Tərcüməçi
oxucuya, ədəbi cameəyə müəllifin
ötürmək istədiyi
əhval-ruhiyyəni, məramı,
bədii-estetik informasiyanı
mükəmməl çatdırıb.
Ən əsası isə, şeirin təsir gücünü,
bədii mətnlərdəki
fraqmentləri, realiləri
izahıyla saxlaya bilib. Həm də tərcümə zamanı Səlim müəllim üçün
dilimizin gözəlliklərinə,
poetikasına sədaqət
birinci dərəcəlidir.
Dost ölkələrin ünlü
şairlərinin Qarabağımızı
vəsf edən şeirləri S. Babullaoğlunun
təfsirində bir qədər də cilalanıb, arınıb-durulub.Tərcüməçinin şeir dilinin belə şirin və axıcı olmasının da fərqindəyəm.
Axı, Səlim Babullaoğlunun öz şeirlərinin dili də gözəl, səlis və rəvandır:
Müqəddəs ol, sən uca ol daima,
Qoy bayrağın çevrilsin
göz dağına.
Yağıların qarşısın kəs,
hey yaşa,
Sən Zəfərin vətənisən,
ay Şuşa!
S.Babullaoğlunun şeirləri,
geniş nəfəsli
lirikası hər gün təkrarlanan həyatın saflığından, təbiiliyindən
doğur və çağdaş poeziyamızda
bədii-estetik məziyyətləri
ilə diqqəti çəkən qələm
nümunələridir. O, artıq
90-cı illərdən Azərbaycan
ədəbi mühitində
öz sözünü
demiş simalardandır.
Şair, esseist, tərcüməçi və
ədəbiyyatşünas Səlim Babullaoğlunun müstəqillik dövrü
ədəbiyyatımızın inkişafında, xüsusilə
də şeirimizin
yeni ideya-məzmun keyfiyyətləri
və fərqli üslubi imkanlar qazanaraq daha da yüksəlməsində mühüm
rolu inkaredilməzdir. Eyni zamanda, bir-birindən
fərqli nümunələr
olan esseləri, ədəbiyyatşünaslığa dair məqalələri, uğurlu təşəbbüskarlıq
və təşkilatçılıqla
həyata keçirdiyi
söz-sənət layihələri
S.Babullaoğlunun Azərbaycan ədəbiyyatına,
bütövlükdə mədəniyyətimizə
əvəzsiz töhfələridir.
Bədii
tərcümə prosesinin
ağır və bəzən üzücü
olduğunu nəzərə
alsaq, "Şuşaya
salam!" kitabının
işıq üzü
görməsi üçün
böyük əmək
sərf edildiyi bir daha göz
önünə gəlir
və Səlim müəllimin tükənməz
enerjisi, peşəkar
çalışmaları qibtə
hissi doğurur. Yeri gəlmişkən, deyim ki, sözügedən
bu ədəbiyyat layihəsində ölkəmizi
görkəmli söz
adamları - Xalq yazıçısı Anar,
Xalq şairləri -
Ramiz Rövşən, Sabir Rüstəmxanlı, Vahid Əziz,
həmçinin İmir
Məmmədli, İlqar
Fəhmi, Sayman Aruz, Əkbər Qoşalı, Fərid Hüseyn və Səlim Babullaoğlu kimi tanınmış ədiblərimiz təmsil
etmişlər.
"Şuşaya salam"la bağlı mülahizələrimi
dəyərli qələm
dostumuz S.Babullaoğlunun
həmin kitabda yer almış, dərin mətləbləri
açan, düşündürən
şeirindən bir parça ilə tamamlamaq istəyirəm:
Namərd yağı göz diksə də yurduma,
evimizə düz gəlmədi
dirəyi,
elimizə düz gəlmədi
ürəyi,
qolumuza tən gəlmədi biləyi...
Xatirələr bizimlədir - qol-boyun:
hamı
sağdır, hamı
şaddır, anacan.
Çal-çağırdı el-obada, toy-düyün,
bu ev bizim evimizdi
binadan.
Zemfira Məhərrəmli
Ədəbiyyat qəzeti. - 2024.- 20 iyul, ¹27.- S. 10.