Aktotı

(Hekayə)

Aktotı maşından düşərkən, onu evinə qədər gətirən adama yolboyu dəfələrlə dediyi sözləri yenə təkrarladı:

- Abbas qardaş, bax ha, unutma, yaxşımı? Ya Kösəkənə, ya da Ərcan qardaşa de. Birdən özüm qarşılaya bilmərəm.

- Yaxşı, yaxşı, narahat olma. Gözün arxada qalmasın, rahat get, - deyib öskürdü. O, adətən hörmət bəslədiyi adamlarla danışarkən, belə öskürüb nədənsə utanan insan kimi yerə baxardı. Bu dəfə də elə edib atın cilovunu çəkərək cəld uzaqlaşdı.

Aktotının Almatıya getməsindən təqribən on gün keçmişdi. Bu günlərdə kolxozda yeniliklərin olmasından danışılırdı. Əgər Abbas doğru deyirdisə, bu gün bir iclas olacaq və həmin iclasda da bağça və meşə sahələrinin yaradılması barədə məsələlərə toxunulacaqdı. Darxan da orada iştirak etməli idi.

Darxanı düşündüyü an Aktotının ürəyi daha da sürətlə döyünməyə başladı. Duyğularına özü də təəccüblənən qız bayaq yerə qoyduğu çamadanını götürərək evə tərəf yönəldi. Gedə-gedə də "Əşşi, nə olacaqsa, olsun. Bəlkə də, qrupun başçısı seçilib? Ah, nə edəcəyəm? Orduda 5 illik xidmətdən qayıtdığın beşcə cümlə ilə belə ifadə edə bilməyən insanı yox edə bilər?" - deyə düşündü.

Bütün bunları fikirləşən Aktotı ağır çamadanını yenidən yerə qoyaraq sevgilisini gözləyənlərtək ətrafa ümidlə boylandı. Darxan gəlməyib. Onda niyə axı bu qədər tələsdim? Gecədən xeyli keçmişdi. Hər tərəf üzücü səssizlik içində idi. Hətta, bayaq uzaqlaşan arabanın səsi belə eşidilmirdi. Göy üzündə saysız-hesabsız ulduz parıldayırdı. Kəndə isə dilsiz bir sükut hakim idi.

Aktotının ağlından xeyli düşüncə keçdi. Bəzən Darxana nifrət edib üzünü belə görmək istəmirdi, bəzən isə ona qovuşmaq üçün tələsirdi. Bu dəmdə Abbasın dediklərini xatırladı.

- Onsuz da bu işdən nəsə çıxan deyil. Heç bilmirəm, Darxan niyə belə çətin işin qulpundan tutub. Axı israfdır. Ona görə də Kösəbəyin qarşı çıxması normaldır. Düz demirəm, Totıcan?

Abbasın cansıxıcı sözlərini eşidən Aktotı kədərləndi.

- Atalarımızın etmədiyi, ənənəsi olmayan hər şeydən gen gəzsək, nə olacaq? Bu məntiqlə kolxozun da mənası yoxdur! Hansı atamız kəndliləri, belə bir texnologiyanı dəstəkləyərdi ki?

- Eh, nə edim, axı mən? Şəxsən Kösəkənin bilmədən danışdığını zənn eləmirəm. O başıbatmışın gözü açıqdır, qanunların maddələrini şeir kimi əzbər bilir. Həm Cüldəbək, həm də dəyərli ağsaqqalımız Baymurad onun tərəfindədir. Onlar da ağac əkənlərə qarşıdırlar.

Aktotı şəxsən iştirak etməsə də, bugünkü iclasda nələr baş verdiyini xatırladığı bu kiçik epizoddan, Abbasın sözlərindən az-çox təxmin edirdi. Birdən gözünün qarşısına Darxanın xəyalı gəldi. Sanki Darxanın xəyalı "mən gələndə sən hara getdin, Aktotı?" deyə ondan soruşurdu.

Qız indi güclü təsir altında, bəlkə də, iclasın bitmədiyini, getməkçün gec olmadığını düşündü.

Aktotı irəliyə bir addım atsa da, uzun çəkmədi. Gecənin sükutunu pozan bir səsə qulaq verdi. Uzaqdan kimlərinsə qəhqəhə səsi, itlərin hürüşməsi eşidilirdi. Danışanlardan ikisi sağa tərəf dönüb getsə də, ikisi Aktotıya tərəf irəliləyirdi. Aktotı bu dəfə də iclasın nəticəsini eşidəcək deyə həyəcanlandı.

Bir anda qız qapının qarşısında quruyub qaldı. Qaranlıqdakı adam yaxınlaşdıqca qızın üzü alışıb-yanır, ürəyi yerindən çıxacaq kimi çırpınırdı. Gələn Darxan idi, heç dəyişilməyən Darxan. Birdən Darxana bəslədiyi bütün kini, nifrəti uçub getdi. Aktotının gözləri yaşla doldu.

Bəs evinin qarşısından gəlib keçən, qapının önündəki qıza gözucu belə baxmayan adam kim idi? Qız tanıya bilmirdi. Darxandan başqa hər kəsi unudan Aktotının ağlına gəlmədi ki, bu uzunboylu adam Ərcandır.

Kefi pozulmuş Aktotı uzun müddət baxışlarını yerdən qaldırmadı. Tez-tez dərindən ah çəkdiyinin fərqində belə deyildi. Göy üzünü bulud almış, Ay qeybə çəkilmişdi. Qızcığaz yalnız indi gecənin gözəlliyinin pozulduğunun, qışın gəlib çatdığının fərqinə vardı.

Anası gecə yatmayıb gözləyirmiş kimi qızının səsini eşidən kimi qapını açdı.

- Şükür, sağ-salamat gəldin!

Uşaq və ana, sanki illərdir bir-birindən uzaq düşmüş kimi qucaqlaşdılar. Aktotı anasına heç nə hiss etdirməməyə çalışdı. Talbikənin suallarına da gülərək cavab verdi.

- Canım, xəbərsiz niyə? Bəs bura qədər nə ilə gəldin?

- Abbasla qarşılaşdım. Kösəbəyin hansısa qohumunu qatara mindirmək üçün gəlibmiş.

- Bəxtin açıq olsun. O da çox yaxşı oğlandır. Gör, bir necə rast gəlmisiniz. Belə səssiz-sədasız gələrlər heç, a bala? Heç kimlə qarşılaşmasaydın, nə olacaqdı?

Söhbətin ardından ana Darxanın gəldiyini dedi. Aktotı isə onsuz da xəbərdar olduğu məsələ haqda daha çox söz dinləmək istəmədi.

- Ana, çıraq hardadır? - deyə söhbətin mövzusunu dəyişdi.

- Bu dəqiqə gətirərəm, bu dəqiqə.

Talbikə parlaq işıqlı qaz lampasını yandırdı. Yoxluğunda kənddə baş verən hər şeyi bir-bir Aktotıya danışırdı. Söhbətin Darxana yönəldiyini anlayan Aktotı yenə anasının sözünü kəsdi.

- Deyəsən, yatmamısan, get yat. "Qapını necə tez açdın", - deyib şəfqətlə anasının boynunu qucaqladı.

Talbikə qızının bu uşaq kimi davranışından ötrü çox darıxmışdı. Aktotının saçlarını sığallayaraq danışmağa başladı.

- İndi düşünürsən ki, necə həssas yatıram, adi səsə oyandım, amma elə deyil, qızım. Bu gecə qapıya kim gəlsəydi, lap səs salsaydı da, oyanmazdım. Səni qoxundan tanıdım, qızım, qundaqdakı qoxun hələ də burnumdadır...

Talbikə 60 yaşı olmasına baxmayaraq, çox çevik qadın idi. Həyatı boyunca yorulmaq bilməmiş, yaşı çox olsa da, özündən balacaların minnətini götürməmişdi. Əri öləndə gənc yaşda dul qalmış, bir oğlunu, bir qızını kimsəyə möhtac olmadan böyütmüşdü. "Mən nə yaşadımsa, yaşadım, bu iki balamı yetimlik nədir, bildirmədən böyüdəcəyəm" - deyə özünə söz vermişdi. Elə də etdi. İki övladına da düzgün tərbiyə verərək boya-başa çatdırdı. Əlbəttə, asan olmadı. Əvvəlcə sovxozda işlədi. Pambıq fabrikində pambıq təmizlədi. Sonra pambıqlar üçün heybə tikdi. İşləri bitəndə fabrikdəkilər üçün yemək də bişirirdi. Ancaq harda işləməyindən asılı olmayaraq, uşaqların təhsilinə diqqət ayırdı. Oğlu Bəytemir yeddi il oxuyandan sonra birillik zootexnik kursunu bitirdi. Müharibə başlayan il Şolpan kolxozunun at fermasını idarə etdi. Əsgər getdi. Moskva yaxınlığındakı döyüşlərdə şəhid oldu. Çox böyük iztirablar yaşayan ana indi sadəcə, Aktotı ilə nəfəs alırdı. Qoca qadın bu gün gənc yaşda ölən oğlu üçün göz yaşı tökür, uzaqda olan qızı üçün dualar edirdi. Düzdür, ana bunları gizlətməyə çalışırdı, amma qızarmış gözləri hər şeyi onun əvəzinə danışırdı. Anasının kədərli siması Aktotını da kədərləndirdi. Ana-bala uzun müddət bir-birlərinə baxaraq ağladılar. Göz yaşları yerini amansız bir sükuta verdi.

Sükutu birinci Aktotı pozdu:

- Bilirəm, ana, mən olmayan vaxtlar çox əzab çəkmisən. Xeyli arıqlamısan...

Talbikə yaşlı gözlərini qıyaraq gülümsədi. Əliylə qırışmış üzündən aşağı süzülən göz yaşını sildi.

- Niyə arıqlayım, qızım? Heç nə olmayıb. Sadəcə, səndən ötrü darıxmışdım.

Aktotı anasının xasiyyətinə bələd idi. Onun uzun, sarışın, doğma üzündəki gülümsəmə heç itməzdi. Nə qədər sıxılsa da, bildirməyəcəyinə Aktotı uşaqlıqdan bələd idi. Anası həm də bir parça belə çörəyini əsirgəməyən, bölüşən, qonaqpərvər qadın idi. Qıtlıq günlərində belə mərdliyini itirməmişdi. Evə kimsə gələndə, sanki qapıdan onunla birgə bərəkət gəlirmiş kimi xoşbəxt olardı. Varlığı, yoxluğu bildirmədən uca səslə danışar, gülərdi. Camaat Talbikəni yaxşı tanıyırdı. "Özü arıq, ürəyi nəhəng, ac belə olsa, tox görünən gülərüz qadın" deyirdilər haqqında. Bu xarakterini heç dəyişmədi. Birindən yaxşı, birindən pis, hamı kimi yaşayıb getdi. Bəytemir də anası kimi xarakterə sahib idi.

Ana qanayan yarasına baxmayaraq, Aktotıya heç nə hiss etdirmirdi. Onun qarşısında həmişə deyib-gülürdü. Ana indi də elə görünmək istəyirdi. Bu, Aktotının gözündən yayınmadı. O, son zamanlarda çox məşğul idi. Boyu balacalaşmış, qaməti əyilmişdi. Barmaqlarının qırışları artmış, gücü azalmışdı. Hərdən səbəbsizcə titrəyən ananın saçları çox ağarmışdı. Uzun yoldan kədərli düşüncələrlə qayıdan qızcığaza anasının bu halı Darxan haqqında eşitdiklərindən sonra ikinci zərbə oldu. Ona görə də göz yaşlarına hakim ola bilmədi.

Aktotı anasını xoşbəxt etmək istəyirdi.

- Ana, yaxşı da, qız uşağıyam deyə, yanında olmağımı istəyirsəm. Bəs evlənib getsəm, nə olacaq?

- Bu da sözdü? Bəxtin açıq olsun, qızım. Əsas sənin kefin yerində olsun.

Aktotı anasını qucaqlayıb öpdü. Hətta gülməyə başladı. Birdən gözü kənarda heybələrə yığılan yunlara sataşdı.

- Anacan, yunu çoxlatmısan, deyəsən?

- Buna çox deyirsən? Hələ nə qədər yuna ehtiyac var.

Aktotı detalları soruşmadı, Almatıdan anası üçün aldığı hədiyyəni göstərdi. Talbikə hədiyyəni sevinclə qəbul elədi. Aktotının aldığı başqa şeyləri də gördükcə "bunu filankəsə verək, bunu Aybalaya hədiyyə edək", - dedi. Aktotı Talbikənin, hətta düşməninə belə nəsə hədiyyə etmə istəyinə qarşı gəlmədi, maraqla sona qədər dinlədi.

Beləcə vaxt ötdü. Pəncərədən içəri ay işığı süzülürdü. Aktotı isə sabah nə edəcəyini düşünürdü. Səhər açılan kimi fabrikə gedəcəkdi. Əlinə qələm alıb Aybalaya yazmağa başladı: Gəldim. Narahat olma. Cavab vermədim... Yazdığım teleqrafı o niyə vermədi? Məmləkətə də bircə kəlmə danışmadan gəldi.

Məktubu yazıb qurtarandan sonra Aktotı heç nə etmədən oturdu. Sanki ilk dəfə görürmüş kimi evə baxdı. Yaşlı anasının ürəyində Aktotının gələcəyi ilə bağlı ümidli olduğu aşkar idi. Qızını gəlin köçürüb analıq vəzifəsini yerinə yetirmək istəyirdi. Bu yükün ağırlığı hər keçən gün daha da artırdı. Ana cehizləri bircə-bircə, öz əliylə, min bir ümidlə hazırlamışdı.

Aktotı indi kənarda cehizlik üçün olan qab-qacağa, paltarlara, parçalara baxdı. Aktotı anasına gülümsəyirdi, amma anası bunu görmürdü, çünki çoxdan yerinə girib yatmışdı. Aktotı da yatmağa hazırlaşdı.

Talbikə yerinə girər-girməz yatsa da, Aktotı yuxuya gedə bilmədi. Sanki kimisə gözləyirdi. Həyatının son 5 ili gözünün qarşısından nağıl kimi keçib getdi. O da belə düşünürdü? Kimi gözləyirdi? Gələcəyini xəbər verməsə də, olardı, Aybalanın ünvanını öyrənib gəldiyini deyə bilməzdi? Mən axı bu anı nə qədər gözləmişdim. İnandığım, dostum, yoldaşım, sirdaşım deyəcəkdim ona...

Bu an çöldən səslər eşidildi. Aktotı başını yastıqdan qaldırıb pəncərədən çölə baxdı. Qaranlıqda heç nə görünmürdü. Əgər Darxan olsa, belə sakit qalardımı? Yox, yox, bu, insan səsi deyildi. Aktotı ürkdü. Külək idi? Aktotı yorğanı başına qədər çəkib çöldən gələn səsi düşünərək yatıb qaldı.

O axşamdan sonra Aktotının eşitdiyi, bildiyi şeylər əsla xəyalından belə keçməzdi. O, dünən gecə gördüyü qara buludu xatırladı. Demişdim, demişdim, qış gəlib. Tələsik geyindi, çayını içib evdən çıxdı. Kolxozdakı atını minib Aybalanın yanına getdi. Bir-biri üçün darıxsalar da, az danışdılar. Sirrini ürəyində saxlayan və dostuna belə heç nə hiss etdirməyən Aktotı:

- Bu gün gedəcəyini desə belə, özü bilər.

- Səni çox tənqid edirəm. Deyirlər, uzaqdan gələn uşağa böyük də salam verir. Gedib dəysən, nolar?

- Məsələləri bir-birinə qatıb-qarışdırma!

- Bəsdir, axmaq olma. Taleyin mənim əlimdədir. Bertay səni görmək üçün tələsir deyə də yaza bilərəm.

- Doğrudan a, Bertay! Onun yanına gedim. Amma orada nə var ki? Mən onu istəyirəm ki? Əgər könlü məndədirsə, günah məndədir. Lazımlı cavabı verdim, "həyatımda başqa bir adam var" - dedim. Hətta bu məsələni bir də açmamaq barədə sözləşdik. Bunu özü də anladı. Aktotı xeyli güldü.

- Niyə bu qədər xoşbəxt oldun ki? - deyə şübhəli-şübhəli Aybala soruşdu.

- Nə edim, ağlayım? Bertay başıma bəla oldu. Əvvəl eşidəndə pis olurdum, indi qoxmuram. Nə deyirlər, desinlər.

- Getdiyin gün niyə arxanca gəlmişdi? Boş-boş danışacaq qədər axmaqdır Bertay? Yox, o, dəyərini bilir.

- Arxamca gəlmişdi? Kim deyir?

- Karğabəy görüb.

Aktotı atını sürüb getdi. Qulağında "getdiyin gün niyə arxanca gəlmişdi? Yox, o, dəyərini bilir" sözləri eşidilirdi. Bunlar, doğrudan, danışılırsa, Darxanın niyə gəlmədiyi bəlli oldu. Hətta evə belə gəlmədi. Bunların hamısı bir işarədir. Onsuz da Aybala o sözləri dedikdən sonra daha nə ümid qalacaq? Çox heyif! Çox heyif!

Aktotı küləyi hiss etmirdi. At üstündə yuxulayan insan kimi düşüncələrə dalaraq irəliləyirdi. Anidən qar yağmağa başladı, amma yenə də tələsmədi. Qız üzgün şəkildə ah çəkərək: "Eh, eh, belə olacağını qəti güman eləməzdim" - dedi.

Rahmetulla Raimkulov

Tərcümə: Aytac Quliyeva

Ədəbiyyat qəzeti. - 2024.- 20 iyul, №27.- S. 24-25.