"Yazıçıların
ünsiyyət ehtiyacı daha çoxdur"
Azərbaycan
Yazıçılar Birliyinin yaranmasından 90 il ötür. Bu günlərdə
yubiley tədbirlərinə hazırlaşan Birlik sədri Xalq
yazıçısı Anar "Qobustan" dərgisinin AYB-90
özəl sayına, baş redaktor Pərvinə
video-müsahibə verib. Söhbəti "Ədəbiyyat qəzeti"
oxucularına təqdim edirik.
- "Qobustan" dərgisinin Yay sayı Azərbaycan
Yazıçılar Birliyinin 90 illik yubileyinə həsr olunub. Və elə
bu yubiley ərəfəsində sayımızı çapa
hazırlayanda anladıq ki, bu 90 illik tarixin böyük bir hissəsi
Azərbaycanın Xalq yazıçısı Anarın taleyindən
keçib. Ona görə xahiş etdik ki,
bu dəfə "Baş redaktor təqdim edir"
rubrikasında Anar müəllim 90 illiklə bağlı
düşüncələrini bölüşsün.
Anar müəllim, doğulandan bu mühitin içərisindəsiniz. Ümumiyyətlə,
Yazıçılar Birliyinin yaranmasını və bunun təkcə
siyasi və ideoloji tərəflərini yox, həm də
yaradıcı tərəflərini necə dəyərləndirərdiniz?
-
Bilirsiniz, bu yazıçılıq peşəsi, o biri sənətlərdən
fərqli olaraq tənhalıq peşəsidir. Tutalım,
musiqiçilər orkestrlə işləyirlər, kinoya
aktyorlar birlikdə çəkilirlər, tamaşada birgə
iştirak edirlər. Yazıçı isə
evdə tək oturub əsərini yazır. Ona görə yazıçılarda öz
işdaşlarıyla, kolleqalarıyla görüşmək,
bölüşmək, ünsiyyətdə olmaq ehtiyacı
daha çoxdur. Və yəqin elə buna
görə də yazıçılar hələ qədim
dövrlərdən müxtəlif şəkillərdə
birliklər, məclislər təşkil edirdilər. Bilirsən ki, 19-cu əsrdə Natəvanın, Nəvvabın,
Seyid Əzim Şirvaninin və başqalarının ədəbi
məclisləri olub, XX əsrdə isə
yazıçılar, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti
dövründə, "Yaşıl qələmlər" cəmiyyətini
yaratdılar. Sonra sovet dövrü
başlanıb və həmin dövrdə də
"Qızıl qələm" fəaliyyətinə
başlayıb. Nəhayət, 1934-cü
ildə Yazıçılar İttifaqı yaradılıb.
Yəni hər addımda, hər mərhələdə
yazıçıların belə bir ədəbi ocağa
ehtiyacı olub. Amma ən
uzunömürlü təşkilat bizim Yazıçılar
Birliyidir ki, onun 90 illiyini qeyd edirik. Təbii
ki, söhbət məhz Azərbaycan Yazıçılar
Birliyindən gedir. Yəni eyni ildə Sovet
Yazıçılar Birliyi də yaranmışdı. Təbii ki, Sovet İttifaqı dağılanda o da
dağıldı. Moskva və Rusiya
yazıçıları neçə-neçə kiçik
birliklərə bölündülər. Həm
də onlar çox vaxt bir-birilə əmlak üstündə,
nəşriyyatlar üstündə dava edirdilər. Bir çox respublikalarda ümumiyyətlə
Yazıçılar Birliyi ləğv olundu,
dağıdıldı. Bizdə isə
xoşbəxtlikdən bu birlik qaldı, saxlanıldı.
İndi Yazıçılar Birliyinin özü
də, ədəbi orqanları da fəaliyyət göstərir.
Hətta ədəbi orqanların sayı da
artıb. Məsələn, o dövrdə
"Qobustan" jurnalı, eləcə də "Ədəbiyyat
qəzeti" Mədəniyyət Nazirliyi ilə
Yazıçılar Birliyinin ortaq nəşri idi, keçdilər
Yazıçılar Birliyinə. Sonralar "Mir
literatura" qəzetini buraxdıq.
- AYB-dən
öncə Azərbaycan Proletar Yazıçılar
Assosiasiyası yaradılmışdı, onların tarixçəsini
bir az araşdıranda, çox maraqlı,
hətta adamı təəccübləndirən faktlar ortaya
çıxdı. Bu, çox nüfuzlu bir təşkilat
idi və hətta özləri qurultay keçirirdilər, bu
qurultayda öz nizamnamələri və istiqamətlərini
müəyyənləşdirirdilər. Və
bildiyim qədərilə Rəsul Rza o təşkilatın rəhbərlərindən
biri olub.
- Bəli,
katiblərindən, rəhbərlərindən biri olub. Atam danışırdı ki, "Azap" o zaman
çox nüfuzlu bir təşkilat idi. Hətta
deyirdi ki, məsələn, teatr tamaşalarında həmişə
ictimai baxış olurdu və "Azap"ın nümayəndəsi
gəlmədən pərdələri açmırdılar.
Gözləyirdilər ki, "Azap"ın
nümayəndəsi gəlsin, sonra açsınlar. Hər bir hərəkatda səhvlər olduğu
kimi, "Azap"ın fəaliyyətində də çoxlu
səhvlər olub. Amma müsbət cəhətlərindən
biri odur ki, o vaxt Cəfər Cabbarlıya hücumlar olanda,
"Azap"ın katibləri, atam, Mehdi Hüseyn onu müdafiə
eləyiblər. "Azap"ın tarixində
işıqlı səhifələr olduğu kimi, qaranlıq
səhifələr də olub. Klassiklərə
qarşı münasibətlərdə bəzən ifrata
varıblar. Cəlil Məmmədquluzadəyə, Cavidə
münasibətdə... Amma həyatdır da... Həyatda
heç bir şey birtərəfli olmur.
-
Çünki onların ideyaları bu idi - köhnəliyə
qarşı çıxırdılar və bəzən də
bu "köhnəlik" yanlış
anlaşılırdı. Rusiyada da "Rapp"
var idi, Moskvada yaratmışdılar, amma Leninqradda da
onların kiçik bir təşkilatı var idi. Və
32-ci ildə, hələ Sovet Yazıçılar
İttifaqı qurulmamışdan əvvəl müasir dillə
desək - test rejimində Qorkinin fəxri sədr seçildiyi
kiçik bir təşkilat yaratmışdılar və Stalin
onların üzvləri ilə görüşəndə
özü bunu irad tutmuşdu ki, siz özünüzdən
olmayanları dışladınız, uzaq saldınız
mühitdən, ona görə də daha ciddi bir təşkilat
yaratmağa ehtiyac var. Bunu necə dəyərləndirirsiz? Bu bir idarəçilik üsulu idi, yoxsa, həqiqətən
də, bunun ədəbiyyata faydası dəyəcəkdi?
- "Rapp"dan söz düşmüşkən,
maraqlı bir əhvalatı danışım. Məlumdur ki,
"Rapp"ın bir neçə rəhbəri var idi. Amma əsas rəhbərləri - Fadeyev və Averbax
idi. Fadeyev də bilirsiniz ki, məşhur
sovet yazıçısıdır, "Gənc
qvardiya"nın, "Tarmar" əsərinin müəllifidir.
Sonra o, uzun illər SSRİ Yazıçılar
İttifaqının sədri olub. Averbax isə
tənqidçi idi. Və bu ikisinin
arasında ədəbiyyatla bağlı çox
qızğın mübahisələr olub. Hətta bəzən
iş o yerə gəlib çatırdı ki, onlar bir-birilə
danışmırdılar, küsülü qalırdılar. Bunu Tendryakov adlı bir rus yazıçısı
yazıb, mən də ona istinadən deyirəm. Bir dəfə Stalinlə bunlar görüşəndə,
Stalin deyib ki, bəsdir küsülü qaldınız.
Barışın! Fadeyev Averbaxa əlini
uzadıb. Averbax isə ona əlini
uzatmayıb. Stalin deyib ki, yoldaş Fadeyev,
Averbax sizdən prinsipial adammış. O, sizinlə sona qədər
mübahisə edir, amma siz ona güzəştə gedirsiz. İkisi də susurlar. Bir müddətdən
sonra Averbaxı tutub güllələyirlər, Fadeyev isə sədr
olur. Görünür, Stalinə elə adam
lazımmış...
- Yəni
asan idarə olunsun. Sonra bu
Averbaxçılıq bir damğa kimi, ittiham kimi də
qaldı.
- Bəli,
averbaxçılığı trotskiçiliklə eyniləşdirdilər.
Çünki Averbax da, Trotski də yəhudi
idi. Doğrudur, yəhudiçilik
damğası adı yox idi, amma məlum idi ki, Trotskist deyəndə,
nəyi nəzərdə tuturlar. Averbaxı
da Trotskiçi kimi ifşa elədilər, güllələdilər.
Ümumiyyətlə, Moskvada nə olurdusa, əks-sədası
bura da gəlirdi. O saat burda da başladılar
Averbaxçılıqla mübarizə eləməyə,
filan.
- Və
axtarırdılar, köhnə
"Azap"çıların içərisindən tapırdılar.
- Elədir,
onların bəziləri etiraf edirdilər. O cümlədən,
mənim atamın da etirafı var idi; "bəli, mənim də
"Averbaxçı" səhvlərim olub", filan. Amma o dövr hələ nisbətən yumşaq
dövr idi. Repressiyalar 36-37-də
başladı. Moskvada isə 35-36-da
başlamışdı. 37-ci ildə ədəbiyyatın
qaymaqları, böyük şəxsiyyətlər
hamısı qurban getdilər Stalin rejiminin repressiya siyasətinə.
- Azərbaycan
Yazıçılar Birliyinin sədrlərindən ikisi də
repressiya qurbanı oldu...
- Bəli,
birinci sədr Məmmədkazım Ələkbərli olub. Moskvada SSRİ yazıçılarının I
qurultayında çıxış edib. Onun
çıxışında mənim diqqətimi belə bir
söz çəkdi. Doğrudur, sonralar mən
neçə alimdən soruşdum, heç biri bunu təsdiq
eləmədi. O, orda deyir ki, Harun Ər-Rəşidin
arvadlarından biri Zibeydə xatun olub. Onun türkcə
şeirləri var. Amma mən sonralar Həmid müəllimdən
soruşdum, dedi yox, mən bilmirəm o hardan götürüb
bunu. Ümumiyyətlə, orda o da, Cəfər
Cabbarlı da çıxış edib.
- Bu onun
proqram çıxışı idi. Prinsipial məsələləri
demişdi orda...
- Elədir,
Cabbarlının çıxışında belə bir fikri
var idi ki, ədəbiyyat sifarişlə yarana bilməz. O vaxt
üçün bu çox cəsarətli
çıxış idi. Qurultayda Mikayıl Rəfili,
Səməd Vurğun, Salman Mümtaz iştirak edib. Amma atam orda numayəndə olmayıb, eləcə də
Cavid. O vaxt anam danışırdı ki, (o zaman anam cavan
qız idi) Moskvada idim. Bilet almışdım
ki, qurultaya gedim. Nümayəndə
deyildim, amma qonaq bileti ilə gedirdim. Küçədə
deyir, (Qori küçəsiydi o vaxt) Cavidə rast gəldim,
görüşdük, mənimlə birlikdə gəldik o
sütunlu salonun qabağına. Orda dedim ki, Cavid əfəndi,
gəlin, keçək içəri. Dedi ki, qızım, mən
dəvət olunmamış yerə heç vaxt getmərəm.
Çıxıb getdi, mənsə, getdim ora.
Anam danışırdı ki, adamlar orda
toplaşmışdılar. Qorki gələndə
elə bil onları qılıncla iki yerə böldülər.
Adamlar iki sıraya bölündülər, Qorki
gəlib onların arasından keçdi.
- Anar
müəllim, nəylə bağlı idi Qorkinin nüfuzu? Onun həyatını, taleyini araşdıranda o fakt
məni dəhşətə gətirdi ki, onun Avropada çox
rahat, qlamur bir həyatı olub.
- Biz
Kapriyə getdik, gördük onun evini. Adam istəyərdi
elə özü orda qalsın.
- Bəli,
kifayət qədər dəbdəbəli, gözəl, bamond
həyatı olub.
- Stalin
aldatdı onu. Dəvət elədi ki, gəl,
burada sənə hər cür şərait yaradım, həm
də yazıçı öz vətənində, öz
mühitinin içində olmalıdı. Bunini
də, Kuprini də çağırdı. Kuprin də, Qorki də gəldi, amma Bunin gəlmədi.
Qorki gələndən az sonra artıq
başa düşdü ki, səhv eləyib.
- Amma orda
bir maraqlı fakt da odur ki, Yazıçılar Birliyinin
1934-cü ildə yaranmasının bir səbəbi də
Qorkinin oğlunun dünyasını dəyişməyi idi. Hətta
belə bir fikir də var ki, Stalin üçün o qədər
prinsipial məsələ idi ki, Sovet Yazıçılar Birliyinin
sədri Maksim Qorki olsun...
- Qorki o
vaxt SSRİ ərazisində olan ən nüfuzlu
yazıçı idi. Dünya şöhrətli
yazıçı idi, bu faktdır. Bunu heç kim dana bilməz. Dünya onu
tanıyırdı - Romen Rolan, Bernard Şou onu
tanıyırdı, başqaları onu tanıyırdı... Bəlkə,
Bunin gəlsəydi, o da sədr ola bilərdi.
Amma Qorki daha çox kommunist partiyasına yaxın bir adam kimi, proletar yazıçısı kimi
tanınırdı. Halbuki, o vaxtlar onun
bolşeviklər haqqında çox tənqidi yazıları
da var idi. Amma məsələ bunda deyil.
O, Leninlə yaxın olub... Və Stalin ancaq onu
görürdü ki, o, olmalıdı.
- Bir
yazıçı əzabı da var idi onun...
- İndi onu bəyənmək də, bəyənməmək
də olar. O
vaxtkı kimi şişirdilmiş qiymət vermək lazım
deyil, amma hər halda o, böyük yazıçıdır. Pyesləri də, hekayələri də maraqlıdır.
Özü də vicdanlı adam idi. Əlbəttə, yazıçı idi, rus
yazıçısı. Gəlib çox
şeyi gördü və göz yummalı oldu. Ona görə, hətta belə bir versiya var ki, onu zəhərləyib
öldürdülər.
-
Qayıdıb gəlməsindən ötrü hər gün zəhmətkeşlərdən
yüzlərlə məktub gedirmiş bu ölkəyə. Təbii ki, hökumətin, rejimin təşkil elədiyi
məktublar idi.
-
Adına şəhər də salmışdılar.
- O məşhur
kadrlar var, onun qatarla gəlişi. Qatardan enməmiş zəhmətkeşlərin
gəlib onu qarşılamağı, qabağına
qaçmağı... Bəs Azərbaycanda belə bir adam, rejimin seçdiyi adam Səməd
Vurğun hesab oluna bilərdimi?
- Yox,
1934-cü ildə Səməd Vurğun o şöhrətə
sahib deyildi. Əgər olsaydı, o vaxt elə
onu sədr seçərdilər. 34-cü
ildə ora daha çox partiya nəzarəti lazım idi.
Mirkazım Ələkbərli
yazıçı deyildi, heç tənqidçi də
deyildi. Düzdür, tənqidi məqalələri
var idi, amma əsasən, Marksist filosof idi. Onu
təyin elədilər. Amma az sonra,
repressiya başlayanda günahları onun boynuna qoydular. Ondan sonra Seyfulla Şamilov oldu. O da repressiya
qurbanı oldu. Amma o, qayıtdı xoşbəxtlikdən.
Bunu sən də bilirsən, yəqin. Mən Yazıçılar Birliyinə gələndə
onun oğluna - Elcan Şamilova, (rəhmətlik avtomobil qəzasında
həlak oldu) sifariş verdim, o, 37-də qurban gedənlərə
bir lövhə düzəltdi. Lövhəni
Yazıçılar Birliyindən asmışıq. 37-ci
ildə gedənlər, elə bil heçliyə gedirlər...
Məncə, Sovet İttifaqının heç
yerində belə bir lövhə yoxdur. Seyfulla
Şamilovdan sonra, sədr qısa müddət Əli Məmmədov
adında bir partiya işçisi oldu. O, heç
Yazıçılar Birliyinin üzvu də deyildi. Yazıçı da deyildi. Amma
partiya nəzarətçisi kimi göndərdilər. Ondan sonra isə atam olub Yazıçılar
Birliyinin sədri, 1938-ci ildə.
- Bəli,
həm də ən çətin zamanda. Siz
neçənci ildə Yazıçılar Birliyinin
üzvü oldunuz?
- Qoy
yadıma salım, 1964-cü il idi, məncə.
Mehdi Hüseynin vaxtında üzv olmuşam.
Mənə zəmanəti o vaxt İsa
Hüseynov, Sabit Rəhman və Yusif Səmədoğlu
vermişdi.
- Məşhur
çıxışınız var ki, mənim yer
üzündə ən çox qorxduğum yer bu Natəvan
klubudur. Nə idi ki, burda müşahidə elədiyiniz?
- Mən
elə gənclikdən gedirdim ora. Görürdüm
ki, yazıçılar bir-birinə nə cür insafsız,
haqsız, kəskin sözlər deyirlər. Ona görə də məndə bir xof var idi. Əmim Ənvər Məmmədxanlı
danışırdı ki, Soltan Məcid Qənizadəyə
deyirmişlər ki, ver biletini. Yaşlı adam idi, rusca deyirdi ki, "mne Qorki eto
podpisal". Yəni, Qorki buna imza atıb... Deyirdilər
ki, Qorki-zad tanımırıq, biletini ver bura. Biletini əlindən aldılar. Bir azdan sonra da
onu tutdular: 70-80 yaşında kişini. Yəni
elə dəhşətli səhnələr də olub. İndi Yazıçılar Birliyini sevməyən
adamlar deyirlər ki, ora qanlı binadı. Amma
o hadisələrin heç biri bu binada olmayıb. Yazıçılar bura 39-cu ildə
köçüblər. Onlar ayrı yerdə
olub. Doğrudur, burda da çox mübahisəli
iclaslar olub, bir-birlərinə, necə deyərlər,
ağır sözlər deyiblər. Amma repressiyaya
səbəb olan iclaslar bu binada keçirilməyib.
- Anar
müəllim, sizin 1981-ci ildə, Yazıçılar
Birliyinin qurultayında çıxışınız oldu. O
məşhur çıxış və Heydər Əliyevlə
polemika.
- Bu, IX
qurultay idi. Onda mən heç idarə heyətinin
üzvü də deyildim. Mən ancaq
nümayəndə kimi iştirak edirdim qurultayda. Mən
onda dedim ki, cavanların səhv etmək səlahiyyəti var.
Heydər Əliyev dedi yox, vacib deyil ki, səhv eləsinlər.
Dedim, siz dediniz ki, cavanlara qayğı ilə yanaşmaq
lazımdı. Dedi ki, o düzdü, amma demək olmaz ki, siz
mütləq səhv edə bilərsiniz. Soruşdu: -
Razısız mənimlə? Dedim: - Razıyam. Bununla
da qurtardı bu mübahisə.
- 1981-ci
ildən artıq bu mövzu gedirdi, yəni gənclərlə
yeniləşmə mövzusu. Yazıçılar
Birliyinin idarə heyətində də bu yeniləşmə
mövzusu var idi.
- O vaxt
"Molla Nəsrəddin - 66"da bu haqda zarafatlar var idi. O
zarafatlardan biri belə idi ki, Uşaq Muşaqov gözəl
işçidir, işgüzar adamdır, amma bir nöqsanı
var ki, cavandı. Bu haqlı tənqiddən sonra Uşaq
Muşaqov 10 gün ərzində 10 il
qocaldı. İndi yazsaydım, yazardım ki,
filankəs yaxşı adamdı, yaxşı işçidi,
amma bir nöqsanı var ki, qocadı. İndi
deyirlər ki, qocalmısan, gərək gedib evdə oturasan.
- İndi
siz danışdıqca mənim yadıma düşdü ki,
Mikayıl Rəfili, Cəfər Cəfərov haqqında, eləcə
də ayrı-ayrı yazılarınızda həmin o Natəvan
klubunda və ümumiyyətlə Yazıçılar
Birliyinin ətrafında gedən söz-söhbətləri də
yazmısız.
- Elədir,
Soltan Məcid Qənizadə haqqında mənə
danışmışdılar, Ənvər
danışmışdı. Amma Cəfər Cəfərova
olan hücumlar, atama olan hücumlar... Bunlar
hamısı mənim gözümün qabağında olan
şeylərdi.
- Sizin
üçün bütün bunlar sədr seçiləndə
bir narahatlıq doğururdumu, işinizin
ardıcıllığını, sonrasını necə
düşünürdünüz?
- Mən
düşünürdüm ki, burada bir barış
yaratmalıyam. O vaxt yazıçılar öz aralarında
bölünürdülər ki, bunlar sərbəstçilərdilər,
bunlar nə bilim, hecaçılardılar, bunlar novatordular,
bunlar ənənəçidilər, filan. Bunların
arasında çoxlu mübahisələr olurdu. Sonra yerliçilik də var idi, bunu da gizlətməyək.
Yazıçılar Birliyində bir qarabağlı,
bakılı, qazaxlı qrupları vardı, nə bilim, daha nələr...
Mən çalışdım ki, bunları
aradan qaldırım. Müxtəlif ədəbi
növlərdə yazan adamlar bir-birinə düşmən
kimi yox, ədəbiyyatın müxtəlif yollarını
inkişaf etdirən adamlar kimi bir araya gəlsinlər. İkinci də, yerliçilikdən əsər-əlamət
qalmasın. Ondan başqa artıq müstəqillik
dövründə, müstəqillik ərəfəsində təzə
bir bölgü də başladı ki, bəs bunlar müxalifətdədi,
bunlar iqtidarda. Mən heç bir müxalifətçini
müxalifətdə olduğuna görə
Yazıçılar İttifaqından
uzaşqlaşdırmamışam. Əksinə,
çalışmışam ki, onlar da Yazıçılar
Birliyinə gəlsin. Çünki
Yazıçılar Birliyində insanlar siyasi
baxışlarına görə deyil, ədəbi
yaradıcılıqlarına görə birləşirlər.
Məhz buna görə də biz heç kəsi itirmədik:
nə Ramiz Rövşəni itirdik, nə Musa Yaqubu, nə
Sabir Rüstəmxanlını. Hələ
Yusiflə Vaqifi demirəm. Onlar da əvvəldən
müxalifətdə idilər, sonra getdikcə dəyişdilər.
İndi mənə elə gəlir ki,
bütün sağlam qüvvələr artıq
Yazıçılar Birliyindədir. Mən
demirəm ki, Yazıçılar Birliyindən kənarda olan
adamlar qeyri-sağlamdır. Hər halda,
sağlam qüvvələrin 90 faizi Yazıçılar
Birliyindədir.
- Həm
87-ci ildə ilk dəfə sədr seçiləndə, həm
də müstəqillik illərində, 91-ci ildə sizin bir
proqram çıxışınız var idi, sonralar məqalə
kimi də çap elətdirmişdiniz. Orada ədəbiyyata
baxışınız, ümumiyyətlə "bu birlik necə
var olmalıdır?" kimi planlarınız yer
almışdı. Onların neçə faizinə nail ola bildiniz? Bu dedikləriniz təbii
ki, onların tərkibi idi. Amma başqa
ideyalarınız da var idi.
- Onda
bizim cəmisi 4 filialımız var idi, Azərbaycanın əhatə
elədiyi filiallar. İndi isə onların
sayı 11-dən çoxdur. Qeyd etdiyim
kimi, jurnallar da artıbdır. Gənclər
Şurasını yaratdıq, mükafatlar təsis elədik.
Ən son ildə, sonuncu qurultayda dedim ki, mən
axırıncı dəfədir seçilirəm. Doğrudan da, belədir ki, 2027-ci ildə növbəti
qurultay olacaq, mən onda namizədliyimi verməyəcəm.
Dedim ki, hələlik mən qalıram. Bu müddətdə
üç mühüm iş var ki, mən onları tamamlamaq
istəyirəm. Birincisi, Şabranda
yaradıcılıq evinin tikilməsiydi. Çünki
onun yaradılmasının təşəbbüskarlarından
biri də mən idim. İkincisi, yazıçılar
üçün ev tikilməyə
başlanmışdı, o da tikildi. Üçüncüsü,
mən Yazıçılar Birliyinə gələndə
Şüvəlanda yaradıcılıq evi fəaliyyət
göstərirdi. Sonra elə oldu ki, Qara Yanvar hadisələri
baş verdi, sovet əsgərləri orda
yerləşdi, sonra məcburi köçkünləri biz
özümüz orda yerləşdirdik... Bir də
oranı bərpa etmək məsələsi qalırdı.
Təbii ki, bu üç məsələnin
üçü də hörmətli prezidentimizin dəstəyi
ilə həyata keçdi. Mən ona
müraciət elədim. Onun dəstəyi,
qayğısı ilə bu işlər həllini tapdı.
Amma hər halda mən istəyirdim ki, bu üç iş
tamamlansın. İndi bunun ikisi tamamlanıb.
Üçüncüsü də, bu il
tamamlanacaq. Demək olar ki, mən boyun olduğum
şeylərin hamısını etdim. Əlbəttə,
bu işlər çətin idi. Çünki
aralığa Qarabağ məsələsi düşdü.
Uzun zaman Yazıçılar Birliyi siyasətlə
məşğul olmalıydı. Mən
siyasətçi deyiləm, amma siyasətlə məşğul
olmalı oldu. Mən bura gələndə
87, 88, 89-cu illərdə, artıq partiyaya inam yoxuydu. Bizim dostumuz Fərhad, həmişə deyir ki, mən
o zaman Yazıçılar Birliyinə gələndə
görürdüm ki, hamı ora gəlir. Niyə
Mərkəzi Komitəyə getmirdilər? Heç kəs artıq ora inanmırdı. O
zaman Yazıçılar Birliyinə
qaçqınlar-köçkünlər gəlirdi. Məişət məsələləri
üçün, nə bilim, cürbəcür məsələlər
üçün gəlirdilər. Biz
bacardıqca kömək edirdik. Kiminsə
işinə yarayırdıq, kiməsə maddi yardım
göstərirdik, qaçqınları yerləşdirirdik.
Yəni, bacardığımızı edirdik.
Ondan başqa da. Qorbaçova
dəfələrlə müraciətlərin çoxunu mən
yazırdım. İki il mən
Moskvada deputat oldum, üç dəfə Qorbaçovla, eləcə
də Yeltsinlə, Yakovlevlə görüşdüm. Hamısına vəziyyəti başa salmağa
çalışdım. Tək mən yox, təbii ki...
O vaxt bizim ən aktiv deputatlarımız Tofiq İsmayılov,
Vəli Məmmədov, Arif Məlikov idi. Təəssüf
ki, indi onların hamısı rəhmətə gedib. Amma onların sırasında mənim də fəaliyyətim
olub. Çünki o biri deputatlar cavan
qızlar idi, heç rus dilini də bilmirdilər.
Qarabağ adını eşidən kimi deyirdilər, gedin, Anar
müəllimə deyin. Gör, hələ bunlar nə deyirdilər?.. Biri gəlib deyirdi ki, erməni
deputatlarının ağzını bağlamışam.
Elə deputatlarımız da vardı bizim.
-
Deputatların dilini-ağzını bağlamaq məsələsi
deyiləndə, lap M.F.Axundzadə yada düşür, yenə
aktualdı. Çətin 90-cı illərdən
danışdınız. O zaman bir ruh
düşkünlüyü yaranırdı: yəni xalqın
yazıçısı və onun millətinin başına gətirilmiş
faciələr. Amma eyni zamanda da ayaqda
olmalısan, hətta bu dediyiniz məişət məsələlərini
də həll eləməlisən. Yazıçı
kimi bunun öhdəsindən necə gəlirdiniz?
- Nə
deyim, vallah. Allaha inanıram, ona görə də
Allahın köməkliyiylə öhdəsindən gəlirdim.
Azərbaycanda o vaxt dərəbəylik idi.
Mən heç kəsin arxasınca
danışmaq istəmirəm, amma göz
qabağındaydı da hər şey. O hadisələrin
nəticəsində biz 8 rayonu itirdik, iyirmi faiz
torpaqlarımız işğal olundu və Şuşa
kimi alınmaz qala əldən getdi. İndi
deyirlər ki, onda demokratiya var idi. Görünür,
elə demokratiya zərərli imiş Azərbaycana. Ancaq Heydər Əliyev hakimiyyətə
qayıtdıqdan sonra bütün bunlar yavaş-yavaş
çözüldü. Heydər Əliyev
rəhmətliyin ömrü çatmadı ki,
Qarabağın azad olunmasını görsün. Bunu da
onun oğlu elədi və dedi ki, ata vəsiyyətini yerinə
yetirdim. Sanki bir möcüzə baş verdi,
mən həmişə bunu deyirəm. Mən
bilirdim ki, Qarabağ gec-tez azad olunacaq. Amma
bilmirdim ki, onu görə biləcəyəm, yoxsa, yox. Və görməyimə görə çox
xoşbəxtəm. Şuşaya
beşinci-altıncı dəfədir gedirəm.
- Bəli,
növbəti dəfə "Xarı Bülbül"
festivalında iştirak etdiniz. 1991-ci ildə, Azərbaycanın
müstəqillik aktı hələ qəbul olunmamışdan
da əvvəl, iyun ayında Yazıçılar Birliyinin
müstəqillik illərində ilk qurultayı oldu və o
qurultay, hətta bir film ssenarisinə çevrilə biləcək
səviyyədə maraqlı hadisələrlə doluydu.
Heydər Əliyevi də dəvət
etmişdiniz həmin qurultaya.
- Deməli,
o qurultayda Sabir Rüstəmxanlı məruzə elədi,
siyasi vəziyyət haqqında. Siyasi məruzəydi
o vaxt, çünki o, müxalifətdəydi o zaman. Sonra İsa Qəmbər çıxış elədi.
Düzdür, onun çıxışı
yazıçılara tövsiyə xarakterliydi, amma hər
halda çıxış elədi. Əsas
odur ki, Heydər Əliyevi biz dəvət elədik.
Partiya funksionerləri bir az təəccüblü
qalmışdı ki, birdən o, çıxış eləyər.
Dedim, yox, çıxış etməyəcək, amma onu dəvət
eləmək bizim borcumuzdur. Çünki indiyə
qədər bizim bütün qurultaylarımızda iştirak
edib. Beləliklə, biz dəvət elədik, sağ
olsun, o da dəvətimizi qəbul edib gəldi. Bu,
IX qurultayda idi. Ən qəribəsi də
odur ki, orda çıxış edənlərin hamısı
deyirdi ki, biz SSRİ-dən çıxmalıyıq, SSRİ
Yazıçılar Birliyindən də
çıxmalıyıq. Biz də
razılaşırdıq, deyirdik, çox yaxşı. Amma sonra Moskvada qurultay olmalıydı, axı o vaxt,
bu qurultaya nümayəndə seçiləndə bir dava
qalxdı ki, gəl, görəsən. Bəs
mən niyə yoxam orda? Deyirdik, bəs
deyirdiniz əlaqəni kəsək? İndi
niyə "o, var, niyə mən yoxam" davası edirsiz?
-
Bilirsiniz, sizin hansı əsəriniz yadıma
düşdü? "İlin fəsilləri və yaxud
qovluğun içindəkilər"...
- Kim ki,
seçilmədi, başladı ki, yox, niyə mən
seçilmədim? Sonra nə qurultay oldu, nə
də biz getmədik qurultaya. Moskvada
"Literaturnaya qazeta"da məqalə
çıxmışdı ki, bəziləri gəldilər,
bəziləri gəlmədilər. Azərbaycan
yazıçıları isə ümumiyyətlə iqnor
etdilər, gəlmirik də demədilər, ümumiyyətlə
isə gəlmədilər. Ondan bir il
sonra da İttifaq dağıldı.
- Anar
müəllim, o illərə nəzər salanda, hətta dərgilərin
tarixçəsinə baxanda görürük ki, o çətin
90-cı illərdə elə vaxtlar olub ki, dərgilərimiz
ildə bir nömrə ilə çıxa biliblər. Elə illər də olub ki, heç çıxa
bilməyiblər. Çıxan dərgilər
də sizin şəxsi nüfuzunuz, əlaqələriniz
hesabına işıq üzü görürdü. O
dövrdə dərgilərin çıxmaması çox
böyük bir problem idi və siz özünüz də onu dəfələrlə
demisiniz ki, məhz Heydər Əliyevin sayəsində dərgilər,
eləcə də Yazıçılar Birliyi dövlət
büdcəsinə salındı. Heydər
Əliyevin yazıçılara və Yazıçılar
Birliyinə münasibətindən, 91-ci ildəki qurultayda
iştirakından danışdınız. 6 ildən sonra, 97-ci ildə də o, artıq ölkə
prezidenti kimi gəlib qurultayda iştirak elədi və
bütün o sovet dövründəki maraqlı faktları da
dilə gətirdi. Necə qurulmuşdu Heydər
Əliyevlə Yazıçılar Birliyinin münasibətləri?
-
Açığı, mən heç bilmirəm başqa bir
dövlət xadimi varmı ki, bu qədər ədəbiyyata
marağı olsun, bu qədər ədəbiyyatla
yaşasın, bu qədər ədəbiyyata yaxın olsun. Təbii
ki, dövlət başçıları siyasət naminə gərək,
məsələn, din adamlarıyla da, yazıçılarla
da dil tapsınlar. Ulu öndərin isə
yazıçılara münasibəti ürəkdən gəlirdi.
Çünki cavanlıqdan teatrla bağlı
olub, cavanlıqdan Azərbaycan ədəbiyyatını oxuyub,
dərin mütaliəsi olub.
- Hətta
səhnədə aktyor kimi də təcrübəsi
olmuşdu.
- Bəli,
aktyor kimi də çıxış edib. Həm
də çox oxuyub, əksər yazıçıların əsərlərini
mütaliə etmişdi. Hamısını
bilirdi, tanıyırdı. Bilirdi ki,
yazıçılar nüfuzlu adamlardı, söz deyə bilərlər,
camaata təsir edə bilərlər. Siyasətçi
kimi də bunu bilirdi, amma siyasətçidən də
çox, insan kimi Yazıçılar Birliyinə
bağlı idi. Və təbii ki, o, ikinci
dəfə hakimiyyətə gələndə birinci
görüşündə elə ən çox mən
danışdım orda. Hətta dedi ki, sən məruzə
elədin burda, çıxış eləmədin. Çox prinsipial məsələlər vardı.
Hələ prezident seçilməmişdi,
birinci görüşü akademiyanın binasında
ziyalılarla oldu. Elə orda dedim o büdcə məsələsini,
filan... Dərhal, hakimiyyətə gələn
kimi Yazıçılar Birliyinin özünü də,
dörd jurnalı və bir qəzeti də büdcəyə
daxil elədi. Bununla da Birliyi xilas elədi.
Mən sözgəlişi demirəm. Deyirəm ki, bizim jurnallar olmasa, ədəbiyyat
olmayacaq. Çünki elə bir dövrdə
yaşayırıq ki, kimin pulu var, gedib kitabını
çap elətdirə bilər. Baxaq,
görək o, yazıçıdırmı?
Düzdür, onların da arasında yazıçılar var.
Ancaq bu da var ki, hər pullu adam gedib öz
cızmaqarasını çap elətdirə bilər. Amma yazıçılar jurnallarda, qəzetlərdə
ədəbi meyarlarla çap olunur, ədəbi meyarlar orda
qorunur. Ona görə də
Yazıçılar Birliyi olmasa, onun ədəbi orqanları
olmasa, ədəbiyyat da olmayacaq. Ədəbiyyat
olmasa, dil də olmayacaq. Çünki dili əsasən,
ədəbiyyat yaşadır. İndi
deyirlər ki, Yazıçılar Birliyi lazım deyil,
özü də bu söhbətlərin arxasında bilirsən,
nə durur? Mən sənə
açığını deyirəm, o binanı ələ
keçirtmək istəyirlər. Şəhərin
yaxşı yerindədir axı... Lap
Yazıçılar Birliyi təşkilat kimi qalsa da, bəzilərinin
imkanları olsa, deyərlər ki, gedin, Badamdarda iki otaq verək
və yaxud Dərnəgüldə, filan. Burda isə biz
mehmanxana, dükan, ya bank düzəldəcəyik.
-
Çox maraqlı bir məqama gəlib çatdıq, mən
onu dəfələrlə sizdən soruşmaq istəmişəm.
Bəlkə, elə fürsət indidir. İndi "Qobustan" dərgisində də ən
müxtəlif peşə sahiblərinin, yəni öz sənətində
söz sahibi olan müxtəlif insanların sizə təbrikləri
yayımlanıb. Və o təbriklərin
böyük əksəriyyətində əsas vurğu bunun
üzərindədi ki, Anar müəllim Yazıçılar
Birliyini qorudu, saxladı. Mən istəyirəm
ki, bunun bir özəyini, əsasını deyəsiniz. Nədən ibarət idi Yazıçılar
Birliyini qoruyub saxlamaq?
-
Yazıçılar İttifaqını qorumaq ondan ibarət
idi ki, ona qarşı təhlükə vardı. Mən yenə deyirəm ki, Heydər Əliyev
hakimiyyətə gələndən və İlham Əliyev
prezident olandan sonra, artıq Yazıçılar Birliyinə
qarşı elə bir təhlükə yoxdu. Düzdür, yenə də danışırlar ki, nəyə
lazımdı, filan. Onlar hamısı boş söhbətdi...
Amma onlar hakimiyyətə gələnə qədər bu, real
ola bilərdi. Bəzi idarələrə
avtomatla girirdilər ki, sən çıx get burdan! Hətta indi bir yazıçımız rəhmətliyin
xatirələri var, orda deyir ki, məni devirmək istəyənlər
deyirlərmiş ki, avtomatla gəlib Anarı devirəcəyik.
Gəlmədilər, avtomatla, ona cəsarət
eləmədilər. Amma belə bir fikirləri
vardı.
- Avtomatla
üstünüzə gəlmək istəyənlər bir də
ermənilər idi?
- Ermənilər
yazırdılar ki, Anarı öldürəcəyik. Amma pisi odur ki, bizimkilərin bəziləri, necə
deyərlər, onlarla səs-səsə verirlər. Bilavasitə əlaqələri olmasa da, ruhən
yaxındılar bir-birinə. Yəni
Yazıçılar Birliyinə olan nifrətdə
yaxındırlar. Bax, o dövrdə
Yazıçılar Birliyi doğrudan da, ləğv oluna bilərdi,
hələ o sovet vaxtlarıydı, müstəqillik təzə-təzə
yaranırdı. Yox, heç sovet vaxtı da deyildi... Artıq müstəqil idik. Çünki səfirlik
vaxtı idi... Bakının bir meri ingilis səfirini
gətirmişdi Yazıçılar Birliyinə. Düzdü, o vaxt mən orda olmamışam, mən
ya Bakıda deyildim, ya da o gün işdə deyildim. İngilis səfirini gətirib ki, bəyənirsiz
buranı? Deyirdilər, buranı biz səfirliyə
verəcəyik. Sonra Yusiflə mən
İsa Qəmbərin vaxtında sərt şəkildə, qəti
etiraz elədik. Dedilər, yox, elə bir
fikrimiz yoxdu. Yəni belə şeylər də
vardı. Əsas dediyim kimi, gözlərini
binaya dikmişdilər ədəbiyyatdan kənar olan adamlar.
Ədəbiyyatın içində olan adamlar isə,
təbii ki, vəzifə davası edirdilər. "Niyə
mən olmayım?" davası...
- Bəs,
bunlar sizə mövzu verdimi? Ümumiyyətlə,
Yazıçılar Birliyindəki bütün bu fəaliyyətiniz
sizə bədii əsərlər üçün mövzu
verdimi?
- Mənim
bir yaxşı tədqiqatçım var: Pərvin xanım! O
bilir ki, mənim bu mövzuda bir çox əsərim var.
(gülür)
- Məsələn,
birini indi siz danışanda mən dedim ki, "İlin fəsilləri,
yaxud, qovluğun içindəkilər" əsərinizin əsas
qəhrəmanları elə o dağılmış Sovet
İttifaqının insanlarıdır. Sonra "Yay gecəsinin
röyası" əsərindəki xarakterlər... Amma burda bir kədərli tarixçə də var.
Qarabağdan məcburi köçkün düşənlərin
yanınıza gəlmələri və o dəhşətli
hadisələr, Xocalı faciəsini danışmaqları ki,
onlar da sizin əsərlərinizdə öz əksini
tapıb. Bir müsahibəniz də yadımdadır: 50
illiyinizdə müsahibə vermişdiniz və demişdiniz
ki, məni bədii yaradıcılığımdan ayrı
salıb bu sədr vəzifəsi. İndi necə
fikirləşirsiniz ötən illərə baxanda?
- Müəyyən
mənada yenə də elədir. Çünki mən bu
işə o qədər vaxt sərf eləyirəm ki,
yaradıcılığa ayırmalı vaxtım az qalır. Amma sən mənim
yaradıcılığıma yaxşı bələdsən.
Bilirsən ki, mən yazıram, yenə də
yazıram, həm də müxtəlif janrlarda yazıram.
Bədii əsərlər də, publisist əsərlər
də qələmə alıram. Düzdü,
son illər daha çox publisist əsərlər yazıram,
amma yenə də son illərdə pyeslərim, ssenarilərim,
nəsr əsərlərim də var. Yəni heç bir zaman
bədii ədəbiyyatdan ayrılmamışam.
-
Böyük qələbəmizdən, 44 günlük zəfərimizdən
sonrakı dövr iki böyük kitab çap olundu, Heydər
Əliyevin yüz illiyinə "Əbədi ömrün
yüz ili", bir də zəfərə həsr olunmuş
"Qarabağ dastanı - 30 ilin həsrəti, 44 günün
zəfəri". Bu kitabın bilavasitə ideya
müəllifi də, onun toplayanı da, müəyyən
konsepsiyasını quran da siz oldunuz. Bu
cür kitabların əhəmiyyəti nədir, Anar müəllim?
Ümumiyyətlə, necə
yazılmalıdır zəfərimiz?
-
İndiki dövrdə bəzən tələb edirlər ki, zəfərimiz
haqqında gərək böyük romanlar çıxsın,
geniş həcmli poemalar yazılsın... Bunlar da olacaq, amma
bir az sonra olacaq. Amma indi,
xüsusilə, mən üzümü cavanlara tutub deyirəm,
indi faktologiya lazımdı. Hələ ki,
Allah onlara ömür versin, qazilərimiz, müharibə
iştirakçılarımız sağdı, özü də
çoxu cavandı. Hələ onlar uzun
illər yaşayacaqlar. Amma sonralar yaddaş bir az korşala bilər. On ildən
sonra hadisələri ayrı cür xatırlayacaqlar. Amma indi, isti-isti bu adamlarla, bu qaçqınlarla ki, nə
şəraitdə qaçıblar, görüşlər
keçirmək, bunların dilindən yazmaq lazımdı.
Ermənilər yalan-gerçək, hər
şeyi faktlaşdırırlar. Biz bu
işdə geri qalırıq. Ona görə,
məsələn, bədii film bəlkə gələcəkdə
çəkiləcək, amma indi sənədli filmlər
çəkilməlidi. O kadrlar ki, hələ durur, rəhmətlik
Çingiz Mustafayevin çəkdiyi kadrlar, başqa kadrlar,
filan... Bunları toplayıb xüsusilə, film
vasitəsilə dünyaya daha asan çatdırmaq olar. Məsələn, Leninqrad blokadası haqqında
çox illər sonra yazıldı, amma çox illər sonra
yazıldığı üçün nə qədər əziyyət
çəkdilər. Gedib o adamları tapmaq, axtarmaq ki, kim qalıb o dövrdən... Vaxtında bunu eləsəydilər,
daha da təsirli ola bilərdi.
- Siz janr
olaraq kinonu dediniz, Anar müəllim. Kino daha tez
dünyaya çıxmaq üçün bir üsuldu, daha tez
tanına bilən janrdı. Bəs
yazılı mətn olaraq, sizcə, hansı janrda daha
çox yazılmalıdı əsərlər?
- Məncə,
publisist janrda. Oçerklər, esselər, faktiki
şeylər, sənədli əsərlər. Bax, bunlar daha vacibdi. Bunlara daha
çox inanıram mən. Doğrudur, bədii
təxəyyül də olmalıdır, əsərlərdə,
poemalarda, şeirlərdə, filan. Amma ilk
etapda mənə elə gəlir ki, sənədli əsərlərin
əhəmiyyəti daha böyükdü.
- Elə
Yazıçılar Birliyinin nəşri olan "Qarabağ
dastanı" kitabı xeyli dərəcədə bir salnamə
oldu...
- Mən
orda dedim ki, işğal olunmuş rayonlardan olan
yazıçılar hərəsi öz rayonundan yazsın,
çünki o yerləri daha yaxşı bilirlər. Təxminən elə ona əməl elədik, kitab
elə tərtib olunub. Təbii ki, mən qarabağlı
deyiləm, amma mənim də Şuşa
haqqında yazılarım var orda.
- Sizin
80-ci illərdə yazdığınız "Qarabağ
şikəstəsi" əslində irihəcmli bir esse idi. Yəni ona publisistik məqalə də demək
olmaz, yarı bədii, yarı sənədli bir yol qeydləri
kimi idi. Amma o illərdə artıq bir təhlükə
var idi və bu sizin üsyanınız idi.
- Mən
bu şeyi dedim, 23 saatlıq antiterror əməliyyatından
sonra mənim birinci reaksiyam bu oldu ki, 44 günlük müharibədə
biz 30 il işğal altında olan rayonlarımızı xilas
elədik, amma 23 saatlıq antiterror əməliyyatında 200
ilin problemini həll elədik. Daha doğrusu,
prezidentimiz həll elədi. Nə cür elədi bunu, nə
cür möcüzə baş verdi ki,
xaricdə bu qədər düşmən qüvvələri
ola-ola bunu edə bildi. Doğrudan da, bu bir
möcüzədi. Görünür, iradəsiylə,
ağlıyla, təşəbbüsüylə bunu
bacardı. Niyə deyirəm 200 il? Çünki Türkmənçay və
Gülüstan müqavilələrindən sonra erməniləri
ora köçürtdülər. Düzdür,
əvvəldən də ermənilər yaşayıb orda.
Elə demək olmaz ki, heç vaxt
olmayıblar. Olublar onlar. Amma bu qədər olmayıblar. Özləri
də Marağadan köçürülən ermənilərə
abidə qoymuşdular. Doğrudur, sonralar
qorxub sökdülər.
Türkiyədən,
əsasən də, İrandan gələndən sonra onlar
başladılar özlərini qonaq kimi yox, ev
yiyəsi kimi aparmağa, azərbaycanlıları
sıxışdırmağa. O faktı bilirsən. Atamın şeiri də var o barədə. 3 nəfər azərbaycanlıya Stepanakertdə
hökm kəsmişdilər. Həbsə
aparanda maşını yandırmışdılar, onlar
diri-diri yanmışdılar maşının içində.
Elə faktlar da olurdu. Sonra
yazırdılar ki, Babək haqqında niyə film çəkirsiz,
Qaçaq Nəbi haqqında niyə çəkirsiz? Moskvaya danoslar yazırdılar. Həmin
o Sero Xanzadyan atamdan nə qədər danoslar yazıb Moskvaya.
Yəni hər şeyə onlar qulp qoyurdular.
İstəyirdilər ki, tariximizi onların istədiyi
kimi yazaq. Yazaq ki, bizim qəhrəmanımız
guya Şaumyan olub, türklər isə bura
işğalçı kimi gəliblər. Nuru Paşa bizim düşmənimizdi, Şaumyan
dostumuzdur. Təəssüf ki, bizim
tarixçilər də yazırdılar da bunu.
- Hətta
dərsliklərə salırdılar.
- İndi də heç kəs boynuna almır ki,
vaxtıyla səhv eləmişəm. Əksinə,
yazıçıları axtarırlar ki, bu partiyadan yazıb,
bu Stalindən yazıb, bu Lenindən yazıb. Yazıblar, təhrif eləməyiblər ki, tarixi?
Siz isə təhrif eləmisiz. Boynunuza alın bunu, etiraf eləyin. İndi o nəslin tarixçiləri gedib, gənc nəslin
tarixçiləri daha obyektiv qiymət veirirlər. Bütün Sovet Respublikalarında millətçilik
təqib olunur. Bircə Ermənistandan
başqa. Ermənistanda millətçilik
türklərə qarşıdı. Bu da
Sovet İttifaqının xeyrinə idi. Bu
rus-türk düşmənçiliyi gəlib sovet
dövrünə də çıxmışdı. Nə qədər beynəlmiləlçilikdən,
dünya xalqlarının proletar birliyindən danışsalar
da, türk nifrəti həmişə sovet siyasətinin mərkəzində
olub. Bu nifrətin də ən yaxşı
ifadəçisi erməni millətçiləri idi. Ona görə onlara meydan verilirdi. Bu 23 saatlıq antiterror əməliyyatında məsələ
həll olundu. Çıxıb getdilər,
özü də necə çıxıb getdilər? Birinin də burnu qanamadı. Əgər orda on
nəfər ölsəydi, 100 il
yazacaqdılar ki, soyqırımı oldu, milyon adam
qırıldı. Görürsüz də,
İsrail kimi hazırlıqlı bir dövlət nə qədər
mülki əhalini qırır orda. Ermənilər
özləri, Sarkisyanın da boynuna aldığı kimi,
Xocalı faciəsini törətdi. Deyir,
biz sübut elədik ki, biz dinc əhaliyə də divan tuta
bilərik. Amma biz heç kəsə divan
tutmadıq.
- Yeni bir
"Qarabağ şikəstəsi" yazmaq istəyirsiniz? Qeyd etdiniz ki, artıq zəfərimizdən sonra
beşinci dəfə getmisiniz Şuşaya. Yeni bir məqalənin, yazının əslində
vaxtı çatıb.
- Şuşa haqqında əslində qısa bir
yazım da çıxıb, şeirim də var. Gələcəkdə
baxarıq. Qarabağ mövzusu Azərbaycanın
çox mühüm mövzusudur. Qarabağın
tarixindən, bax, elə o Qarabağın Pənah xanından
tutmuş, İbrahim xana qədər yazmaq lazımdır.
Məsələn, Şekspirin xronikaları var: IV Genrix, V
Genrix, Riçard, filan. Hətta bizdə o biri
xanları da qataraq, yaratmaq olar. Amma bunun
üçün Şekspir lazımdı. Şekspir
Yazıçılar Birliyində yoxdu. (gülür)
- Bəzi
məsələləri dediniz artıq. Amma hər
halda ümumiləşdirmək istəyirəm bu mövzunu
ki, Yazıçılar Birliyinin yaxın üç ilə
aid hansı planları var?
- Ən yaxın plan 90 illiyimizi qeyd eləməkdi. Bayramdı da 90 illik... Amma bu bayram bizim üçün müsibətdir.
Çünki bu bayramla əlaqədar hamı gəlir
ki, mənə bir şey ver. Hamıya da fəxri ad vermək
mümkün deyil, axı. İki min
Yazıçılar Birliyi üzvünün hamısı Xalq
yazıçısı ola bilməz,
hamısı Xalq şairi ola bilməz. Hamısı Əməkdar
İncəsənət xadimi olmaq, orden, medal almaq istəyir. Bu, mümkün deyil. Beşinə
verirsən, on beşi inciyir. On beşi
alır, əllisi inciyir. Ona görə də
bu bayram bizim üçün məşəqqətdi. Həm bayramdı, həm də əziyyətdir.
Bilmirsən ki, bu işin içindən necə
çıxasan? Amma hər halda, qeyd eləməliyik.
90 il balaca rəqəm deyil. Yəqin
mənim bayram edəcəyim sonuncu bayramdı. Yazıçılar Birliyinin 100 illiyinə mən
çətin qalım. Amma 90 illiyini qeyd edəcəyik.
- Allah sizə
ömür versin, Anar müəllim.
-
Görülməli xeyli isə cari işlər var. Yenə də
çalışacağıq ki, yeni əsərlərin
müzakirələrini keçirək,
yazıçıların yubileylərini qeyd edək. Dəyirmi masalar təşkil edək. Birini elədik, Seyran Səxavətin dil haqqında məruzəsi
oldu. Birini də indi sən eləyəcəksən,
dərsliklər haqqında. Belə cari
işlər olacaq və davam edəcək.
- Bəs
sizin yaradıcılığınızdan nə gözləsin
oxucularınız? Hal-hazırda bir neçə
kitabınız çapa hazırlanır...
- Mənim
demək olar ki, hazır 5-6 kitabım var. İndi onları
çap eləmək lazımdır. Söhbət
ancaq onların çapından gedə bilər.
- Anar
müəllim, təbrik edirəm sizi. 90
yaşlı Yazıçılar Birliyinin son illərdə var
olması, bu qədər nüfuzlu qalması, bu qədər
söz sahibi olması əlbəttə ki, xeyli dərəcədə
sizin adınızla, sizin zəhmətinizlə
bağlıdı. Birliyin yükü sizin
çiyninizdədir. Arzu edirəm ki,
uzun-uzun illər yaşayasız, Yazıçılar Birliyinin
100 illiyini də qeyd eləyəsiz, inşallah. Və əlbəttə ki, ən böyük arzumuz
odur ki, yeni-yeni əsərlərinizlə sevindirəsiz bizləri.
-
Çox sağ olun. Mənim
də ümidim sizin kimi gənclərədir ki, gələcəkdə
Yazıçılar Birliyini yaşadacaqsınız.
P.S.
"Qobustan" - 55
Bu yaxınlarda "Qobustan"ın 55 yaşı tamam
olur. Mənim vaxtımda "Qobustan" da cavan idi, mən
də. O yarananda mənim 29 yaşım var idi. 17 il mən "Qobustan"ın baş redaktoru
olmuşam. "Qobustan" mənim gəncliyimdi,
"Qobustan" mənim balamdı, çünki dərginin əsasını
mən qoydum, oranın ilk baş redaktoru mən idim və
çalışdıq ki, bu dərgi digərlərindən fərqlənsin,
bir az başqa cür olsun. Geniş
dünyaya daha çox açılsın, dünyanı daha
çox görsün. Məndən sonra da
bu dərgi eyni səviyyədə davam edib. Məndən sonra Fikrət Qoca, sonra Ələkbər
Salahzadə, sonra isə Vaqif Əlixanlı. Bunların hamısının "Qobustan"da
böyük xidmətləri olub. Son
zamanlar isə bizim gənc, çox istedadlı Pərvin xanım
bu dərgini demək olar ki, təzədən dirçəldir,
onu tamam yeni, maraqlı bir şəkildə təqdim edir.
Məncə, "Qobustan" yenidən
cavanlaşır. "Qobustan"a əbədi
cavanlıq, əbədi gənclik arzu edirəm.
Anar
Müsahibəni
apardı: Pərvin
Ədəbiyyat qəzeti 2024.- 29 iyun, №23-24.- S.4-7.