Sitayiş

Gözüm su içmir dünyadan,

nə ehtiyac var ki, gözüm su içə.

Üzümün suyu getdi -

nə ehtiyac var ki, sözüm su içə.

Qarağac su içir arxın dibində?

Qarağat su içir hamar zəmidə -

arpa tarlasında - tərxun içində?

Çapır dəli şimşək qarğı atını -

buludu gizlədir qarğıdalıdan,

dəyir yarasanın qırğı, dalından...

Qəhərdən gah dilim-ağzım quruyur,

gah rüsvay oluram xalxın içində.

Sərsəng su, Araz su, Tərtər su, Kür su,

sifət şoranımı qan-yaş isladar...

Şeytanın qıçını sındırar gür su,

dumansa yamacda dönər aslana.

Şabaş yağışının damlası iri,

görürsən, can çəkir diz çökməyə də.

Həyatda məramda yavanın biri

yaramır əlinə su tökməyə də.

Suya danışmışam yuxumu gedib,

bulanıq çayları sevindirmişəm.

Bir tərəf od olub, yanğın törədib,

su olub əks qütbü ta söndürmüşəm.

Tanrı göydə biçib, yerdə su əkib,

gen cahan təşnədi güya, İlahi.

Hər gün ovuc-ovuc üzümə çəkib,

sitayiş edirəm suya, İlahi,

sifariş edirəm suyu, İlahi!

Susuz aparıram kimisə çaya,

susuz gətirirəm, pərvərdigara!

Düymə

Allahın izniylə,

köynəyimin reziniylə,

qələmimin varaqdakı iziylə

açıram sabahları.

Azadlığıma doğru uçuram,

kəfən düyməsizdir deyəsən, axı.

Həftənin düymələrini açıram;

günlər bir-bir gəlir.

Vaxtın saçıdır qara gecə,

dalınca bərbər gəlir -

yəni gündüz...

Hərdən olur -

bir zülmət qıfıllanır: -

qarşısını piyada yuxu kəsir,

darvaza bağlanır, qapı açılmır.

Onda gözləyirsən gözüyumulu,

sonda izləyirsən göyü yumulu.

Yanında nə carçı, nə radio var,

pişik cırmaqlayır cəftəni çöldən -

və yalnız dilində "miyo-miyo" var.

Götürə bilmirsən dəftəri yerdən,

əsir-yesir düşmüş həftəni yerdən...

Vaxt qandaldı günlərin əynində,

boz pencəyinin çiynində.

Gerçəkdi qondarma dünyada varlığım -

məzar darlığım!

"Axtaran tapar" deyirlər,

mən axtardığımı tapmıram heç vaxt.

Özgənin atına minən tez düşər,

özgənin atını çapmıram heç vaxt.

Məni yol saxlamır gözümçıxdıda,

yol qaralamır...

Özümdən-özümə şüşətək yol var.

Düymə-düymə daşlar yaxalığımda.

Düyün-düyün dərdim içib kefiri.

Mülayim qəlbimin yuxalığından

ağımı oxuyub özgə efiri.

Vaxtdır kişiyanə etiraf edən,

kişnəyə-kişnəyə etiraz edən.

Görmədən sözümü qoyub ağzımda,

mənim sifətimdə, mənim ağlımda...

Mən ki öz ağlımla rəftar etmədim,

bir işdi-şayətdi, əgər etsəydim...

onunla beş qarış yol gedəcəkdim.

Güzəşt edəcəkdim özüm-özümə,

utanıb dəyməzdim o vaxt gözümə.

Yəqin sümüyümə düşmüş həyatı

muradım yenicə düymələyirdi.

Anam da iynə-sap etmişdi vaxtı,

köynəyimə öncə düymə qoyurdu.

Şans

Haram yeyə bilmirəm -

güllər yuxuma haram qatır,

qoxusundan həzz alıram.

İtirirəm özümü ilim-ilim.

Bölgə-bölgə, iqlim-iqlim.

Harda girləyim başımı,

nə bilim?

Kölə canım

vücudumu gəzdirə-gəzdirə

iz azdırır.

Baxma, qılığma girir,

ağıllı sözü qulağıma girir...

Məgər ağıllı söz eşidənəm?

Nə qədər yaşa dolsam da,

ağlım yenə uşaq ağlıdı.

Məsələn, o gün mərhum anamın

kölgəsinin dalınca ağladım.

Əzrayılı gülmək tutdu...

Əlini alnıma qoydu:

"yüngülcə qızdırması var" - dedi,

ilk dəfə qabağından yedi.

Əli aşından da oldu,

vəli aşından da.

Kor-peşman arxaya döndü.

Bəxt ulduzu söndü.

İşıq sürətiylə vurur nəbzim.

Uşaq cürətiylə nəfsimə

qalib gəlirəm.

Təcili ovcuma yazıram:

"Xədicəm,

dünyaya gələcək kötücəm,

məndən xatircəm ol.

Quru ösgürək ardıcı boğanda,

ala-bula keçi ardıcıl doğanda,

Günəş çevriləndə üfüq yorğanda -

qayıtmaq şansım var,

it ilində!"

Yarpaq balladası

Payızda

hər ağacın altı bir məzarlıqdı,

tabut kimi düşür budaqdan yarpaq.

Ta büt kimi,

dəlil-sübut kimi,

süqut kimi...

Ağac təsirlənir gül körpəsindən,

kim pıçıldamışdı köçməzsən, yarpaq?

Saplağından nazik Qıl körpüsündən

axirət anında keçməzsən, yarpaq.

Qulağına girmir:

ölüm ayağına düşmək -

ölümün ayağına düşməyi deyil,

ölüm gözünün düşməni deyil.

Kor olsun o göz,

haram olsun, o yarpağın əmdiyi süd.

Qədir ağacına verdiyi öyüd.

Yerimək qismət deyilmiş -

məsləhət bilmirmiş Tanrı ağaca.

Üzündə-gözündə təbəssümü var,

yəqin yükləyirmiş Günəş sayğaca.

Günəşsiz qalarmış başqa bitkilər,

yabanı meşələr, başqan bitkilər.

"Ölüm, ayağının altda", and içmiş,

içdiyi andından sonra vaz keçmiş,

üzülmüş, yıxılmış budaqdan yarpaq,

həzin nəğmə kimi dodaqdan yarpaq.

Payızın hər yarpağa təpkisi,

Adəmin cənnətdən qovulmasıdı.

Həvvanın minnətdə qovrulmasıdı.

Diş necə kəsməsin bağırsağını,

göydə uçurtmasın yarpaq sarğını.

Qoltuğunda qarpız sakit durasan,

yarpız bitirəsən bulaq başında.

İlanın qoxudan zəhləsi getsin,

qorxudan axtarsın siçan deşiyi.

Paltar

Xatirələr geyilmiş paltardı:

pencəyinin yaxalığı uzun,

şalvarının balağı dar.

Soyunub dəyişmək istəyirəm

hər bahar.

Üstündəki yamaq səbəbini danır,

yanıq davamıdı.

Ciblər - yurd-yuvamdı...

Astarında kürüşnə,

lərgə qoxusu.

Pişik cırmağının qorxusu.

Məktəb çağları müsibət idi -

qiymətlərim müsbət idi.

Beş kitabım qarpız idi,

zəmanə vermişdi qoltuğuma.

Mürəkkəbə batmış köynəyim -

göynəyim.

Günəş - təkgözlü eynəyim.

Vay oldu, yay oldu -

isti biçənəkdə

bükürdü abrını ətəyinə.

Tökürdü o yolacan,

əsəbi arının pətəyinəcən...

şələ basırdı lələni,

belinin ağrısı sağalmırdı.

Və ya payız yağışı

vücudumu ağ yuyub, qara sərirdi.

Hardansa qış gözünü ağardırdı,

cismimi qara basıb, qara sərirdi.

Xatirələr - geyilmiş paltar,

yeyilmiş paltar.

Ütüsüz günlərimə baxaram,

keçmişim bal dadar.

Oyanış

Allah çörəyini kəsmədi quşların,

girələdilər birtəhər başlarını.

Gün doğdu bəxtinə yoxsul daşların -

mərmər parıltılı ovsun daşların,

bərəkəti artdı gur yağışların.

Kəpənəklər xallarını axtarırdılar,

kenqurular xarallarını.

Buynuzları şaxələndi maralların,

kirpilərin tikanları mişar ağzıdır -

maşallah, bəd nəzəri kəsir.

Allah üzünə baxdı şah tutun,

tufanlardan salamat çıxdı...

Yaşıl yarpaqlarını gizlədir palazqulaq tutun,

sir-sifətindən zəhər yağır -

hirsindən dişlərini sıxdı.

Qarğa qırıldadı, göy guruldadı,

daşdı yamacların ilham çeşməsi.

Alnının tərini dağ quruladı,

çıxartdı gözündən duman çeşməyi.

Havada son nadir dəyişkənliyi

qəbul eləmədim soyuq duş kimi.

Həmişə sevirəm döyüşkənliyi,

ruhum Cəngəsərdə uçur quş kimi.

Çölə güzgü tutub su çiçəkləri,

gərnəşə-gərnəşə üfüq qızarır.

Yuxusu qarışır daha təklərin -

oyanan çağıdır ərgən qızların...

Məzarı gəmi kimi

yan almışdı limana

Böyük Hüseyn Cavidə

Zəmanə Stalinin cod sifətindən dönük,

rus qışı dinləyirdi öz Sibir nağılını.

Bu ölkə başçısının cəllad gözləri sönük -

gəmirirdi bığını, itirmişdi ağlını...

Asıb-kəsirdi zalım, tutmuşdu qanlı yolu,

hamı heyrət edirdi insanın saxtasına.

Köçürdü Hüsyen Cavid - millətin şanlı oğlu

cənubun istisindən Şimalın şaxtasına.

Ləngər vururdu qatar, relslər qoşa qanaddı,

aparırdı şairi naməlum ünvanına.

İdeya qurucusu, nəhəng Turan fanatı

soyuğu doldurmuşdu üşütməli canına.

Başqa çıxışmı vardı? Məcburi çarəsizlik

əbədi sərnişinin alnına yazılmışdı.

Ərtoğrolun, Turanın gah aşikar, gah gizlin

təbəssümü fanartək könlündən asılmışdı...

İblissayağı idi tutuquşu zabitlər

zəmanə məmləkətin ağzına tüpürmüşdü.

Robota çevrilmişdi bircə fərmanla kütlə,

nəfəsi kirpiyinin tozunu süpürmüşdü.

O ədibin ruhuna Tanrı ocaq çatmışdı,

şöləsi cəlladları gətirmişdi imana.

Ürəklərdə qranit abidə ucaltmışdı,

məzarı gəmi kimi yan almşdı limana.

Ya Mevlana, kömək ol!..

Görkəmli dilçi-alim dostum

Kamil Vəli Nərimanoğluna ərməğan

Mən Bakıdan çıxanda vəd vermişdim özümə,

uyuduğun torpaqda tez görünüm gözünə.

Məzarının üstündə dilim baxmır sözümə -

ağlım kəsmir ki, bura inayətə gəlmişəm,

ya Mevlana, kömək ol, ziyarətə gəlmişəm!

Nə qədər maneələr, məsafələr aşmışam,

indiyəcən kövşəndə yəqin çopur daşmışam.

Ya qəfildən köpmüşəm, ya da azca daşmışam,

əqidə yolçusuyam, hidayətə gəlmişəm.

Ya Mevlana, kömək ol, ziyarətə gəlmişəm.

Fələk apara bilmir bircə tük də qaşımdan,

dərvişan mürşüdüyəm, utanıram yaşımdan.

Qapında dayanmışam, cin hürkür üst-başımdan,

gör mən hansı görkəmdə, qiyafədə gəlmişəm,

Ya Mevlana, kömək ol, ziyarətə gəlmişəm.

Səni sərgərdan qoyub, atan Şəmsi ayıltdım,

qayğı dəryaçasında batan şəxsi ayıltdım.

Qırx arşınlıq quyuda yatan Şəmsi ayıltdım,

nə suçun yiyəsiyəm, qiyamətə gəlmişəm? -

Ya Mevlana, kömək ol, ziyarətə gəlmişəm.

Ürəyim sakitləşmir, qayıtmışam ölümdən,

neyləyim, xalqım heç vaxt xilas olmur bölümdən.

Yüz illərdir "Məsnəvi" bitib mənim dilimdə -

oxuduğum "Quran"dır, qiraətə gəlmişəm,

Ya Mevlana, kömək ol, ziyarətə gəlmişəm.

Səyahət himni

Volqa çayı boyunca düşüncələr

Qazan kimi qaynayırdı Qazan,

dalğalanırdı Kama,

çatsın arzuya, kama.

Ordan İtil yüyürürdü

Həştərxan çölləri boyunca.

Sarıtau meşələri gülümsəyirdi,

sarı gülüm səyirdi -

küknar, şam ağacları yun əyirdi,

ovunmağa vaxt qazan...

Qıcıqlanır səyyah ruh,

Allaha pənah ruh.

Qıyya çəkir Çingiz xan,

Dəli Domrul, Atilla,

yuxu bişirir Mete.

Türkə düşür at ili,

gorun yansın, Salur Qazan

Səmərqənddən kənarda

Əmir Teymur röyadadır.

Uyuyur, qapı açmır.

Məmləkətdən qıraqda -

yasaqlıqda, qoruqda

bir otun burnu qanamır,

qanı qaçmır.

Çar çarəsiz, car naçar,

zəngin səsi car - naçar.

Tapılmır boz sükuta -

süquta qızıl açar.

Sultan Bəyazid peşman,

bəyaz atı pərişan -

hanı əski şöhrət-şan?

İtil yaman qıvraqdı -

bütün ətraf qovaqdı.

İpək yoldan Çinəcən,

Qərbdən Saxalinəcən,

Türkistandan Şərqəcən,

aradaki fərqəcən -

torpağın üstü meşə:

uzunu su, eni su...

Yazı - Orxon-Yenisey,

razı dibsiz Yenisey.

Yakutiya yaqutdu -

Qızıl elə qızıldı.

Yerin qatı, donu su,

təzə mənbə, yeni su...

Qan gölüdü Böyük Çöl,

Altay, Saxa, İsti göl.

Orda Dunay, burda Don,

kömür yatağında don.

Sibir xarabalığından

Ural abadlığına dön.

Lena, Amur, Ob, Kutil

əlinin altındaydı şahənşahın...

Bir də uca Allahın.

Saxlamadı, qıymadı,

Günəş gözünü qıymadı,

əti qıyma-qıymadı.

Talançılıq, vəhşilik

abır-həya qoymadı.

Nə sirmiş... daş qoyanda

qurşağacan vadi qan.

Batı xan baş qoyanda,

baş qaldırıb Vatikan.

Roma, Paris, Afina,

yüksəlib gənc Avropa.

Afrikada üz axtarır,

Hindistanda dəfinə.

...Elə bil ki, çay axmır,

su aparır İtili.

Yan-yörədə, ətrafda

yorğanının mitili.

Qıyıq gözündən itil,

oyaq sözündən ayıl,

nəzərlərindən yayın...

Bu çılpaq düzdə İtil -

qərinələrdir yayın,

payızın qonağıdı.

Bir kədərli dastanın,

avazın qonağıdır,

çay deyil ki, ağıdır.

Sərt suları gəmiçi,

qamışlar gəmirici,

balıqçı qınağıdır.

Ləpələr yığnağıdır -

mərəkənin, şənliyin.

Həştərxan bir xanlığın

möhtəşəm paytaxtıdır.

Bərəkətli torpağı -

xan taxtı, pay taxtıdır.

Ot ilan dili çıxarır -

dodağını gəmirir.

Dəvədabanı kökünü,

səhragülü yarpağını gəmirir.

Xəzərə sarı can atır,

ehtiyat su, ehtiyac su.

Saç ağartmış, yorulmuş -

İtil çayı ac-susuz.

"Volqa" avtomobilini

geridə qoyur sürətdə çay.

Turan çalır təbilini -

Tanrıya bənzəyir curətdə çay.

Lakin Tanrı dağından axmır -

damar-damar qolları şaxələnir.

Heç kəsə şər-böhtan atmır,

hamar qolları şaxələnir.

Uçur çölün qarğa-quzğunu,

qaçır çölün dovşanı,

at yalıydı yovşanı -

it yalıydı nohuru.

Bataqlıqdan kəsilmir

cırcıramanın xoru.

Su nəhrində, hövzədə -

qurbağaların goru.

Səxavətdə təksən, Volqa -

Mamay təpəliyinin nağılısan.

Çayların ağıllısısan,

yatağına sığmırsan.

Dənizə çataçatda

dörd yana dağılırsan!

Çökmüş imperiyanın qalıqları

kurqan-kurqan dirçəlir,

məzar-məzar dincəlir,

Dərbəndin dar bəndi incəlir.

Narınqalada narın-narın yağış yağır,

fərqi yoxdur bahar yağır, qış yağır.

Gərnəşdim doyunca,

ağzımı yumdum -

ağlımı itirdim.

Elə bildim Xəzər dənizinə

pərakəndə şəkildə axan İtildim...

Off... aydın su -

mənə qaranlıq tarixi oxutdun,

məni oxa tutdun!

***

Kirpiyimdən daş asılıb, yata bilmədim gecəni,

Kimə indi nəql eyləyim, axı hər olub-keçəni.

Can şirindir, bada gedir, adam ta əldən-ayaqdan,

Nə qopar susuz dodaqdan,

nə çıxar tamam oyaqdan.

Başına at təpib vaxtın, buraxdım başlı-başına,

"doşab aldım, bal çıxmadı",

soğan doğradı aşıma.

Astagəllik etdi zülmət, asta çaldı balabanı,

əzraili axtarmadım, fürsət verməz, alar canı.

Bədən - ağrı xəritəsi,

barmaq qoymağa yer hanı? -

diri ruhum, rahat kiri,

dostu düşmənindən tanı.

Hafizəndə xam xəyallar

yorğa-yorğa çapır atın,

ta özünü unudursan,

hətta, yaddan çıxır adın.

"Gecə qara, cücə qara",

qopub getsin necə məndən,

saqqız kimi yapışmışam:

mən gecədən, gecə məndən.

Allah yatıb asimanda,

üstünü buludla örtüb,

Günəş batıb, Ay öz qalın qaşın dartıb,

üzün pörtüb.

Quraqlıq

Ağaclar bizi ayaq üstə qarşıladı,

qayalar oturan yerdə.

Çoban qoyun otaran yerdə,

it hürən yerdə.

Oğrun-oğrun sürünürdü oğru duman

biçənəyin yalından bərk-bərk tutmuşdu,

yalandan boz kürkünə bürünərək, tutmuşdu.

Sürətlə özünü ötmüşdü,

bərələrdə üzünü örtmüşdü.

Sısqa bulaqdan dəstəmaz almışdı keşikçi dağ,

görkəmi rəsmiydi,

qoltuğuna vurduğu məktəbli rəsmiydi.

Belindəki təpə - şagird çantasıydı,

mürəkkəb dağılmışdı bənövşənin üstünə -

dərs bilməyən uşaq kimi başını aşağı dikmişdi.

Hörümçək kəpənəyin ağzını tikmişdi,

iynəsiylə səsini çıxarmağa qoymurdu.

Yaz yağışı imtahandan kəsilmişdi,

dərələrin dilləri lal olmuşdu -

qarınlarına girmişdi...

Bapbalacaydı gülxətmi,

istəmirdi gül xətrimi.

Boy atmırdı, adamın gözünə girmirdi.

Nohurda alabaxta bəxtəvər idi,

biz-biz tüklərini tökmüşdü.

Quraqlıq Nuhun tufanından sonra ilk dəfə

kirimiş suların anasının əmcəyini kəsmişdi!..

Düşərgə

Biçənəklər - ölüm düşərgəsiydi

otun-ələfin.

Tarlalar - arpanın, yulafın.

Kəpənəklər daşınır bir ucdan...

Ölüxana-qarışqa yuvaları.

Dəryaz ağzı

cəllad baltasından iti.

Nəfəs çəkirdi nohur pinti-pinti,

kəhriz - su brendi.

Nə duaydı şövq-təbii bulaqdan qopdu,

göy kiridi,

tısbağa daş qınına girdi.

Tək Allah birdi -

yüz iyirmi dörd min peyğəmbərə əl açınca,

Yaradana yalvar.

Ormanlar hiss edir, dil tökə bilmir,

İsa kimi mismarlanır,

mişarlanır kötüyündən.

Sonra gec olur yapışmaq

İsrafilin tütəyindən.

Quruyur su hövzəsi -

dönür dərya çalaya.

Söz çatdırmaq olmur dəryaçılara.

Bu kəndin-kəsəyin dəryazçıları

qocalmağa qoymur biçənəkləri...

Ağacəfər Həsənli

Ədəbiyyat qəzeti 2024.-8 mart,№9.-S.26-27