Nurəngiz
Günün ana, övlad, vətən dünyası
Nurəngiz Günlə bağlı
yaddaşımda qalan dəyərli xarakterik məqamlar var.
Heç yadımdan çıxmır, 2000-ci illərin əvvəlləri
idi. Bir qrup yazarlarımız Gəncədə
görüş keçirirdik. Tədbirlərimiz
bir neçə yerdə oldu; əvvəlcə məktəbdə,
sonra isə ictimaiyyətlə görüşdük. O
zaman Toğananı görmək istədik. Kəlbəcərə
ordan son illərdə işğaldan qabaq yol
açılmışdı. Həmin yol
da ermənilər Kəlbəcəri işğal edəndən
sonra bağlanmışdı. Getdik. Gördüyümüz mənzərə
içimizi yandırdı. Həmin yolun
keçidi daşlarla bağlanmışdı. Qarşısında da bizim iki silahlı əsgərimiz
dayanmışdı. Nurəngiz xanımla
ikimiz də əsgərə baxırdıq, dözmədik,
gözümüzün yaşını saxlaya bilmədik.
Nurəngiz xanım:
- Bilirsən, bu dəqiqə nə istəyirəm?
Kədərlə ona baxdım.
- Burdan o tozlu yolla bacardığım qədər getmək,
irəliyə getmək...
- Kim bunu istəmir? - dedim.
Həmin vaxt Firuzə xanım bizə
yaxınlaşdı. Qəfil Nurəngiz xanım
qollarını ikimizin də boynuna salıb qızlardan birinə
səsləndi:
- Şəklimizi çək, amma elə
çək ki, biz yox, dağlar daha aydın görünsün.
Səsi titrəyirdi...
Bir-iki şəkil çəkdirdik. Amma
içimizdə bir yara vardı, onun qaysağını
gördüyümüz mənzərə
qoparmışdı...
Bizi elə o yaxında olan yeməkxanaya dəvət
etdilər. Kimin boğazından nəsə keçər ki... Həmin vaxt bizdən aralıda bir saz səsi dərdimizi
təzələdi. Nurəngiz xanımla
yanaşı oturmuşduq. Qarşısına
qoyulan çay stəkanını əliylə tutmuşdu.
Gözəl də hava idi. Günəşli
gün idi. Nurəngiz xanım
üzünü Günəşə tutub nəsə
pıçıldayırdı.
- Bilirsən, nə yadıma düşdü? Mən bu
Günəşə Gün xanım, Günəş
xanım! - deyirəm. Bax,
burada Günəşə heç baxmaq olmur.
- Hava çox təmizdir, aydındır, ona görə.
- Düşmən lənətə gəlmiş
qoymadı o dağların zirvəsindən boylanaq Günəşə
sarı.
- Dağlardan Günəşə baxmaq
olmur, adamı yandırır.
- Bilirəm.
Sonralar onun aşağıdakı misralarını
oxuyanda gözümün önünə Toğananın
Günəşi gəlirdi...
"Gün xanım, Günəş
xanım!
Eşqim, duam, qızıl banım!
Uzat sarı tellərini,
Uzat, əllərim çatmır.
Uzat, uzat, sarıl mənə,
Sarıl mənə, apar məni,
Mənə soyuqdur, Günəş...
Çatarsam,
Odundan ovuc-ovuc udacağam...
Boğazımda qurşun qalacaq, Günəş!
Bir qurşuna möhtacam...
Eşidirsənmi, ulu nənəm, hey!
Gün xanım, Günəş xanım!
Sapsarı xanımanım!"
...Hərə öz aləmində idi. Hər
kəs gördüyü mənzərəyə istədiyi
kimi məna verirdi, əsil yazar süfrəsi idi. Günəş
şüaları ətrafa yayılmış olsa da, havada qəribə
bir sərinlik idi... Birdən sazın səsi kəsildi,
arxasınca bir musiqi gəldi, oynaq idi. Yaxından
da arx axırdı, suyun şırıltısı oynaq
musiqinin sədaları altında eşidilməz olmuşdu.
O qəmli saz havasından sonra bu oynaq musiqi həm də
Toğana ab-havasında bir-birini heç tamamlamadı... Musiqi səsi bizi birtəhər eləmişdi.
Kefimiz pozulmuşdu. Qəfil
Nurəngiz xanım qalxdı, arxasınca baxdım,
gördüm bir cavan uşaqdan restoranın sahibini soruşur.
Sərt xarakterinə bələd idim, hiss etdim
ki, bu çal-çağırın hesabını
soruşmağa gedir Nurəngiz xanım. Onunçün
qalxdım, arxasınca getdim. Yaxınlaşanda Nurəngiz
xanımın restoran sahibi, təqribən 50 yaşlarında
kök bir kişiyə sillə kimi sözlərini eşitdim:
- Hansı vicdanla burada, yerlə yeksan olmuş evlərimizin
beş addımlığında restoran
açıb pul qazanırsan, kim sənin bu musiqinə qol
açıb oynayacaq?
Restoran sahibi başını yerə dikib susurdu...
Nurəngiz xanımın sözündəki həqiqət
hamımızı tərpətmişdi, özü də yaman
tərpətmişdi...
Nurəngiz Günün əsərləri,
qələmindən çıxan şeirlər, nəsr əsərləri
həmişə diqqətimi çəkib,
düşündürüb. İstedadlı
yazar, tərcüməçi Səlim Babullaoğlunun Nurəngiz
xanım haqqında fikirlərində böyük bir həqiqət
vardır. Səlim yazır: "1947-ci ilin fevralında
Marina Yudina XX əsr rus poeziyasının nəhənglərindən
olan Boris Pasternaka bir məktub yazır. Deyir: "Əgər
siz həyatınız boyu "Rojdestvo"dan ("Mövlud
ulduzu"ndan) başqa bir şey yazmasaydınız, bu sizin
göylərdə və yerdəki əbədiliyiniz
üçün bəs edərdi..." Qətiyyən mübaliğəyə
yol vermədən deyirəm: Elə siz də, Nurəngiz
xanım, "Yol gedirəm" şeirindən savayı bir
şey yazmasaydınız, bu sizin dilimiz durduqca
xatırlanmanız üçün bəs edərdi".
Nurəngiz Gün Nigar Rəfibəyli, Mədinə
Gülgün, Hökumə Bülluri, Əzizə Cəfərzadə,
Xanımana Əlibəyli... kimi yazar
qadınlarımızın layiqli davamçısıdır. Eyni zamanda - müstəqillik dövrü Azərbaycan
ədəbi prosesinə gələn gənc yazar qadınlar
arasında bir növ körpüdür. Nurəngiz
Gün, Firuzə Məmmədli... kimi 85 illik bir ömrün
sahiblərinin - əsərləri ilə Azərbaycan ədəbiyyatına
xidmət edən belə ziyalı, istedadlı sənət
adamlarının Azərbaycan ədəbiyyatı tarxində
öz yeri var. Zamanında böyük sənətkarlarımız
Nurəngiz Günün yaradıcılığına
münasibətini bildirib. Azərbaycanın Xalq
yazıçısı, böyük ustad Mirzə İbrahimov
onun nəsrinə dəyər verirdi: "Nurəngiz
xanımın əsərində yazıçı
üçün çox vacib olan keyfiyyətlərdən
birinə - səmimiyyətə söz ola
bilməz... Sanki o, həyatda, insanlar arasında
gördüklərini, eşitdiklərini, şəxsən
yaşadıqlarını sənə nəql edir, hətta
ürəyini boşaldır..." - deyirdi.
Akademik Teymur Kərimli fikirlərində
haqlıdır ki, "Nurəngiz Gün çağdaş
poeziyamızda öz orijinal üslubu, deyim tərzi, poetik
fiqurların zənginliyi, tematik rəngarəngliyi, poetik
dilinin axıcılığı, replikaların sərrastlığı
ilə seçilən şairələrdəndir. Təbiiliyindən,
səmimiliyindən, fitriliyindən doğan bir xüsusiyyətdən
yana, Nurəngiz Günün şeirləri
oxucuya poetik bir başlanğıc yoluxdurmaq qabiliyyətinə
malikdir. Bu mənada, onun əsərlərini oxumaq bir qədər
də "təhlükəlidir" - bundan sonra onun kimi
düşünmək, onun kimi şeir demək, onun kimi
pıçıldamaq və onun kimi hayqırmaq istəyirsən
("525-ci qəzet", 17 sentyabr 2005-ci il).
***
Nurəngiz xanım gözəl ana idi. Ana
hissiyyatı, ana sevgisi bəşəriyyətin gücündən
daha fövqəldir. O fövqəllik Yaradanın insan
övladına, eləcə də bütün
yaranmışlara buraxdığı bir mesajdır. O mesaj
insana daha dərindən agahdır. "Jaləmə"
şeirindəki şeiriyyət, övlad sevgisi o ana sevgisinin təzahürüdür.
O sevginin dillə ifadəsi imkansızdır, o sevgi sözə,
ürəyə sığışmaz sevgidir. O sevginin
mizanı, tərəzisi yoxdur. O övlad sevgisinin, ana
duyğusunun çəkisi Yaradanın özünün
mizanında - tərəzisindədir. "Jaləmə"
şeirində Nurəngiz Günün ana sevgisi, ana səmimiyyəti,
təkrarsız, mübaliğəsiz, çeynənməyən,
indiyə qədər bəlkə də, heç bir sənətkarın
ifadəsində rast gəlinməyən poetik incilərlə
ümumiləşdirilir.
Kimin gözlərinin
almazlarıydı o,
işartısı
qamaşdırdı dünyanı?
Kimin dodaqlarının
təbəssümüydü o,
üfüqlərinin çəhrayısı
çaşdırdı dünyanı?
- Qızım Jalənin,
çiçəyim, göyçəyim,
yazım Jaləmin.
Qeyd etmək yerinə düşər ki, Nurəngiz
xanımın bizə təkcə əsərləri
qalmayıb, bizim üçün dəyərli olan, Azərbaycan
dövlətçiliyinin möhkəmləndirilməsi yolunda
əzmlə çalışan, Milli Məclisin deputatı,
istedadlı alim, gözəl insan, dəyərli övladı
- Jaləsi vardır. Heç yadımdan çıxmaz...
ömrünün son vaxtlarında "Jaləmə bacı
ol, tək qalmasın" - dedi. İllərdir
verdiyim sözə sahibəm. Bu gün Jaləyə o qədər
doğma insanlar var ki... Bu insanların sevgisini
öz sadəliyi, insanlığı ilə qazanıb.
***
Nurəngiz Günün əsərlərində
bütöv vətən torpağı obrazı var. Onun
içində ikiyə parçalanmış Cənub faciəsi
var. O torpaqların birləşməsi istəyi var. Nurəngiz
xanım üçün o torpaq "əcdad
payı"dır. Əldən gedən o
torpaqların həsrətindən içi göynəyir.
Ah-naləsi göylərə çatan
ulularının, şəhidlərinin amallarını
amalı bilən şairə göyür-göyür göynəyir.
Qaçqın-köçkün düşmüş həmvətənlərinin
dərdinə ağlayır, Nurəngiz Gün
parçalanmış, paralanmış Azərbaycanın
güneyi, qərbi, şərqi üçün "nolaydı"
ifadəsinin içində için-için
sızıldayır:
Nolaydı, ah,
yuxular çin
çıxaydı,
gömgöy bənövşə
arzular
nə saralıb, nə də
solmuş olaydı,
bütün bağçalar,
qapılar
sevgi çələngi, müjdələr,
gül-çiçəklə dolmuş
olaydı,
bir gün də bir sübh
çağı
şəhid ruhlar... məzarlar
vüsal cəngilərindən
agah olmuş olaydı!
***
Nurəngiz xanımın "Arzular"
dünyası çox genişdir. O arzuların səmimiliyi,
incəliyi, təkrarsızlığı qəlbi tərpədir.
O arzular çoxçeşidlidir... "Yol uzunu arzular"
şeirində bunu görürük:
Nolaydı,
küçələrin adı - Lalə,
Nərgiz, Bənövşə,
Vətən, Məhəbbət, Sevgilər; Od və Atəş olaydı...
Bəzisinin də adı - Nazim Hikmət,
Həqiqət,
Şah Xətai, Səttarxan,
Araz, Təbriz, Nisgillər, Güc və Günəş
olaydı...
Küçələrin bağrına, qədim daş
yaddaşına,
döngələrə, daşlara
hər ad
yapışmayaydı, hər ad yaraşmayaydı!
Yaşadığı aləmdə
görmək istədiyi, ruhsal aləmindən umduğu elə
şeylər var ki, insanlıq aləminin inciləridir. Elə
bir insan olmaz ki, bu hisslər ürəyindən keçməmiş
olsun. Sadəcə, onları sözlə ifadə etmək
istedad tələb edir, zəngin bədii təfəkkür tələb
edir:
Gecələrin qoynu
yaz, yay həmişə belə ulduzla
dolaydı,
cilvələrlə
sayrışaydı
ulduz Ayın köksündə...
Ay başımız üstündə
beləcə salim olaydı...
...Eyvanlardan
gül-çiçəklər, qönçələr,
qol-budaqlar, yarpaqlar,
yaşıllıqlar
işaraydı,
yaşıllıqlar
işartısı
dam boyu, divar boyu
sarmaşaydı, aşaydı.
Nurəngiz xanımın imzası
bütün türk dünyasına məlum idi. 1990-cı il
ildə Türkiyədə - Əskişəhərdə
keçirilən Yunus Əmrə Konqresində, 1992-ci ilin
iyununda Ankarada keçirilən TÜRKSOY-un I qurultayında,
1998-ci ildə Azərbaycan dövlət nümayəndə heyətinin
tərkibində Türkdilli Xalqların Bursada keçirilən
VI qurultayında, 2005-ci ildə Dünya Azərbaycanlıları
Konqresinin İsveçdə keçirilən qurultayında
dövlətimizi təmsil edib. Həmin qurultayda
Nurəngiz Günün "Xocalı simfoniyası"
poeması əsasında, öz səsiylə
hazırlanmış film nümayiş etdirilib. Əsərləri dünya dillərinə tərcümə
edilib. Dövlətimiz ənənəsinə
sadiq qalaraq onun əməyini yüksək qiymətləndirmişdir.
2006-cı ildə Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin
imzaladığı sərəncamla Prezident təqaüdünə
layiq görülmüşdür.
Nurəngiz Gün ədəbiyyatın, mədəniyyətin
dəyərini bilən insan idi, yazdığı əsərlərin
ideya-məzmun keyfiyyətlərini yaxşı bilirdi. Ədəbiyyat
aləminə təsadüfi gəlməmişdi, təkcə
poeziyasevər, ədəbiyyat adamı deyildi, XX əsrin ən
yaxşı ədəbiyyat nümunələrinin müəllifi
idi.
Gülxanı Pənah
Ədəbiyyat qəzeti
2024.-8 mart,¹9.-S.20-21