Xeyrəddin Qocanın gülüşü

(Əvvəli 13 -14 - cü sayımızda)

“Gəlin, mümkün qədər qısa yazaq, onsuz da həyatda söz əlindən tərpənmək olmur”

Y.Lents

Yazıçı Xeyrəddin Qoca əlinə qələm alandan bəri cəmiyyətdəki çatışmazlıqları, nöqsanları, eybəcərlikləri, bir sözlə, bütün naqislikləri tənqid atəşinə tutur, satirik-yumoristik dillə oxucularına bir-birindən maraqlı əsərlər təqdim edir. Dəyərli kitabların, pyeslərin, yüzlərlə satiranın müəllifi olan ədib ömrü boyu haqsızlıqlarla, ədalətsizliklərlə mübarizə aparmışdır. Bu yolda onun özünün də başına qəribə əhvalatlar gəlmişdir. Bu əhvalatlarla bağlı yazıçının mənalı, gülüş doğuran hazırcavablığı da, onun atmacaları da, bəzən bilərəkdən, bəzən bilməyərəkdən etdiyi hərəkətlər də - satiraya, yumora, tənqidə xidmət edir.

Xeyrəddin Qoca nəyə isə etirazını bildirir, kimə isə istehza edir, kimlərəsə öz yerini göstərir. Beləliklə, sözün əsl mənasında, nələrə, kimlərə isə gülür. Qəribə (əslində, qəribə görünür) dialoqlar, atmacalar, istehzalar bəzən mənalı bir hekayəni əvəz edir.

"Xeyrəddin Qocanın gülüşü"nün əlyazması ilə tanış olan Xalq şairi Nəriman Həsənzadə yazır: "Hörmətli qələm dostumun həcmcə kiçik yazılarını oxuduqca, gözlərim önündə həyatın istisini, soyuğunu görmüş bir insan canlanır. O birinci növbədə müsahibindən yüksəkdə durmağı bacaran hazırcavabdı. Müdrikdi. Buradakı fəlsəfi ümumiləşdirmələr sadədən mürəkkəbə, mürəkkəbdən sadəyə meyillidi. Çünki müəllif bilir ki, onun oxucuları da müxtəlifdi - hər kəsin özünəməxsus dərketmə qabiliyyəti olur. Buradakı pritçalar, atmacalar, lətifələr, kiçik hekayələr, məişət söhbətləri, düzünə tuşlanmış eyhamlar, satirik müraciətlər, ismarıclar, bir sözlə, bütün ədəbi janrlara bənzəyən bu yazılar Xeyrəddin Qocanın daim ədəbi axtarışlarda olduğunu və həyatın, cəmiyyətin müəyyən məqamlarında mənalar axtardığını, eləcə də mənəvi paklığını göstərən nümunələrdi.

Müəllif hamı və hər kəslə danışdıqca, əslində, öz düşüncələrini çatdırır, beləliklə, teatr işçilərinin dili ilə desək, personajların birinə çevrilir. Cəmiyyətdə yaşayıb, cəmiyyətdən kənarda qalmır. O, həyatı, insanları sevir, qəlbindəki işığı paylamaq istəyir və paylayır da".

Təsadüfi deyil ki, Türkiyədə yayınlanan "Bu dünyadan məktublar..." kitabı ilə tanış olan ədəbiyyatşünas Camal Anadol X.Qocanı "Azərbaycanın Əziz Nesini", türkiyəli qələm sahibi İrfan Ülkü "Azərbaycanın Zoşşenkosu" adlandırmış, “Hürriyyət” qəzetinin müxbiri Dursun Özdən isə onu Nəsrəddin Xocaya bənzətmişdir. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, professor Nizami Cəfərov yazır ki, "Xeyrəddin Qocanın əsərlərində Əziz Nesindən, Cəlil Məmmədquluzadədən, Mirzə Ələkbər Sabir, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevdən də nə isə var. Lakin bu hekayələrin, lətifələrin, zarafatların müəllifi məhz, onun özüdür - Xeyrəddin Qocadır".

Möhtərəm oxucular!

Sizə təqdim edilən bu miniatür hekayələrdə X.Qocanın deyimlərinin bəlkə də, mində biri toplanmışdır. Bu gülüş "payı"nda yazıçının ayrı-ayrı əsərlərindən fikirlər də verilmişdir. Onlar da yüksək mənalar kəsb edir.

Xeyrəddin Qocanın miniatürlərini çap etdik ki, onun səmimiyyətini bir daha hiss edəsiniz. Görəcəksiniz, satira, yumor, gülüş çox yerdə sizinlə olacaq. Məsəl var, deyərlər: "Bir dəfə ürəkdən gülmək yeddi gün dəniz sahilində istirahətə bərabərdir"

Teatrda

Xeyrəddin Qoca Akademik Milli Dram Teatrında «Mesenat» tamaşasına baxırdı. Ona hörmət əlaməti olaraq lojada yer vermişdilər. Tamaşa son dərəcə maraqlı olduğundan tamaşaçı ilə dolu salondan səs çıxmırdı. Xeyrəddin Qoca bir də görür ki, oturduğu stul əyilir, əyildikcə də, cırıltılı səs çıxır. Heç demə, stul sınıq imiş. Barmaq işarəsi ilə arada - ortada gəzən nəzarətçini yanına çağırıb pıçıltı ilə deyir:

- O Hacı Zeynalabdinə deyin ki, bu qədər xeyirxah işlər görür, bu stulları da dəyişdirsin.

Nəzarətçi gülür, çünki Hacı Zeynalabdin rolunu teatrın direktoru oynayırdı...

Müvəqqəti işsiz

Qurultayda Siyasi Şura üzvlərinin ad-soyadları olan siyahı oxunur. "Xeyrəddin Qoca - müvəqqəti işsiz" sözləri oxunarkən iki mindən çox adam tutan Respublika Sarayında hamı gülür.

Fasilədə vəzifəli şəxslər - nazirlər, dövlət adamları, millət vəkilləri Xeyrəddin Qocaya yaxınlaşıb deyirlər:

- Deməli, bu yaxınlarda sənə mütləq iş veriləcək.

Xeyrəddin Qoca cavab verir:

- Heç bilirsiniz, salondakılar nəyə gülürdülər? Mən müvəqqəti yox, əbədi işsizəm...

Doğrudan da məşhur yazıçı uzun müddət işsiz qalır. Bir gün onu toya çağırırlar. İçərisində 100 manat nəmər qoyduğu zərfin üstünə "Xeyrəddin Qoca - müvəqqəti işsiz" sözlərini yazıb qutuya atır.

Sonradan toy sahibləri başa düşürlər ki, guya Xeyrəddin Qoca "müvəqqəti işsiz" sözlərini yazmaqla toya saldığı nəmərin az olduğuna işarə edir. Yəni "işləsəydim, daha çox nəmər salardım" - demək istəyir...

Zarafat

Xeyrəddin Qoca səhər tezdən evini təmir edən ustaya zəng vuraraq zarafatla deyir:

- Usta, mənə iki milyon dollar lazımdır.

Usta yuxulu-yuxulu sanki həmin məbləğin bir hissəsini verəcəkmiş kimi, soruşur:

- Çox deyil?

Xeyrəddin Qoca dillənir:

- Yaxşı, milyon yarım olsun!

Usta zarafatı başa düşüb xeyli gülür...

Olan yerdən

Xeyrəddin Qoca taksiyə minir. Sürücü başlayır şikayətlənməyə:

- Yenə səhər-səhər qanım qaraldı. Qaz pulu, işıq pulu, su pulu üçün gəlmişdilər.

X.Qoca dillənir:

- A kişi, bazardan havayı bir kiloqram pomidor ala bilərsən? Qaz, işıq, su işlətmisən, pulunu ödə də...

- Qaqaş, olan yerdən də...

Evinin yanına çatanda Xeyrəddin Qoca taksidən düşərək sürücüyə pul vermədən aralanır.

Sürücü:

- Qaqaş, gediş haqqını ver də!..

X.Qoca:

- Qaqaş, olan yerdən də! - deyə cavab verəndə görür ki, sürücü əsəbiləşir, qayıdıb gediş haqqını ödəyir.

Sənin nə işin var

Konsulluğun qadın əməkdaşlarından biri baş konsulun kabinetinə gəlib, Bakıya xəstə anasının yanına getmək üçün ondan bir həftəlik icazə istəyir.

X.Qoca deyir:

- Bir həftə az olar, get, iki-üç ay Bakıda gəz, sonra gələrsən...

Əməkdaş:

- Bəs, mənim işimi kim görəcək?

X.Qoca gülümsəyərək:

- Burada heç mənim işim yoxdur, sənin nə işin var? - deyir.

Doğrudan da həmin qadın üç il idi konsulluqda çalışırdı, amma heç kim bilmirdi o nə işlə məşğuldur. Baş konsul isə bilirdi ki, ailə başçısını itirmiş bu qadını maaş alıb dolanmaq üçün bu işə göndərmişdilər...

Elə axırıdır...

Bir tanışı ovqat yaratmaq üçün gecə-gündüz Xeyrəddin Qocaya zəng vuraraq soruşur:

- Xeyrəddin müəllim, bu işlərin axırı necə olacaq

X.Qoca da hər dəfə belə cavab verir:

- Elə axırıdır də...

Yaxşı ki...

Xeyrəddin Qocaya zəng vurub bildirirlər ki, Əli adlı iki naziri vəzifəsindən çıxarıblar.

O, qeyri-iradi dillənir:

- Yaxşıdır ki, bizim adımız Əli deyil...

Zəlzələ

Türkiyədə zəlzələ olur. Onda baş konsul Bakıda idi. Özəl televiziyalardan birinin aparıcısı canlı yayımda ona zəng vurub, zəlzələ barədə məlumat istəyir. Baş konsul əvvəlcədən məlumat topladığından, bildiklərini söyləyir. Ekranda onun şəklinin altından isə yazılır: "Baş konsulumuz İstanbuldan xəbər verir..."

Uydurma ad

Akademik Milli Dram Teatrında X.Qocanın "Hərənin öz payı..." pyesi tamaşaya qoyulmuşdu. Başdan-ayağa cəmiyyətdəki eybəcərliklərdən, çatmazlıqlardan, nöqsanlardan bəhs edən komediyada bəzən aktyorlar tamaşaçıları güldürmək üçün yaratdıqları obrazlara əlavələr edirdilər.

Pyesdə olmaya-olmaya Gülən adam Gülməyən adama deyirdi:

- Amerikadan Danbalbay Bakıya gəlir...

X.Qoca "Danbalbay" sözündən çox əsəbiləşir, fasilədə Gülən adam rolunu oynayan aktyorun qrim otağına gedir və etirazını bildirir. Aktyor da söz verir ki, növbəti tamaşada "Danbalbay" əvəzinə "Xose Marti" deyəcək.

Növbəti tamaşada görün nə baş verir?!

Gülən adam: - Deyirlər, Amerikadan Xose Marti Bakıya gəlir.

Gülməyən adam: - Xose Marti kimdir?

Gülən adam: - Danbalbayın kiçik qardaşı!

Aktyorların obrazlara ciddi yanaşmadıqlarını görən X.Qoca səhəri gün teatrın direktorunun yanına gedib, ondan xahiş edir ki, tamaşanı repertuardan çıxarsınlar.

Elə də olur...

Dolanmaq olar

Xeyrəddin Qoca diplomat tanışına zəng vurur, soruşur ki, "haradasan, gəl, görüşək". O da cavab verir ki, "işdən çıxıb bir-iki yas yerinə dəyəcəyəm..." X.Qoca onun sözünü kəsir:

- Hə, yaxşı peşə tapmısan, pis deyil. İşdən sonra mollalıq edirsən. Dolanmaq olar...

"Sən də onlara qarış..."

Bir gün yazıçılardan biri Xeyrəddin Qocanın qarabuğdayı olduğuna işarə edərək deyir:

- Sən get Mozambikə səfir, gördün ara qarışdı, məzhəb itdi, sən də onlara qarış, it...

(Davamı olacaq)

Xeyrəddin Qoca

Ədəbiyyat qəzeti. - 2024. - 11 may, № 17. - S. 7.