“Təbiəti sevmək elə insanın özünü sevməsidir”

Yazıçı, şair, nasir, tərcüməçi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü Seyran Səxavət TNS-ə müsahibə verib. Onunla görüşümüz Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyası "Kurort" Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin "Bilgəh" kardioloji sanatoriyasında baş tutdu...

- Seyran müəllim, necəsiniz? Sağlamlığınızla bağlı bir şikayətiniz yoxdur ki?

- Özümü çox yaxşı hiss edirəm. Səhhətimlə bağlı problem yoxdur. Bilgəh xoşuma gəlir, bir az istirahət edirəm. Təbiəti çox sevirəm. Biz təbiətin bir parçasıyıq. Təbiəti sevmək elə insanın özünü sevməsidir, işin içində bir az eqoizm də var. Təbiətin bir parçası olsaq da, o bizdən daha zəngin və gözəldir.

- Təbiəti daha üstün edən hansı xüsusiyyətləridir?

- İnsan təbiətin düşməni,təbiət insanın dostudur. Yüz illərdir ki, təbiəti korlamaqla məşğuluq, amma təbiət qarşılığında bizi yedirir-içirir, son mənzilimizi də verir.

Allah insanı yaratdı və Yer kürəsini ona bağışladı. Amma bəşəriyyət Allahın insana göstərdiyi etimadı doğrultmadı. Bizə verdiyi gül kimi Yer kürəsinə ilk gündən zərər vurmağa başladıq. Təbiət də hərdən bizdən qisasını alır. Ona görə adam olmaq lazımdır. İnsan yer üzünün əşrəfi hesab edilir. Amma mənə elə gəlir ki, Allahın yaratdıqları içərisində insan, öz əməlləri sayəsində, sonuncu yerdədir. Bütün canlılar insandan daha yuxarıdadır. Dünyanı yırtıcı heyvanlardan yox, adamlardan qorumaq lazımdır.

- Otağınızdakı masanın üzərində kağız, qələm gördüm. Burada da yazırsınız?

- Biz hər zaman yaradıcılıqla məşğuluq. Yazmaq bizim işin texniki tərəfidir. İnsan dolur, sonra yazmaqla ürəyini boşaldır. Masanın üstündə gördüyün istedadlı qələm sahibi Maarif Soltanın yazıları ilə bağlıdır. O, sosial şəbəkələrdə 3-4 cümlədən ibarət yumorla fəlsəfənin qarışığı olan möhtəşəm yazılar yaradır. Ona dedim ki, bunları kitab halına sal, mən də Ön söz yazaram. Həmin yazı da onun kitabı üçün yazdıqlarımdır. Bu gün sizdən sonra o gələcək...

- Həmkarlarınızın, qələm dostlarınızın yaradıcılığına diqqət göstərirsiniz. Onlara kömək etməyi sevirsiniz?

- Vaxtilə mənə kömək ediblər. Sən demə, bunun mənası, əslində "Ay bala, mən sənə kömək etdim. Sən də başqalarına edərsən", - demək imiş. O vaxt bizim gözəl sevgi şairimiz Nüsrət Kəsəmənli Qazaxdan birbaşa mənim yanıma gəlmişdi. Baxmayaraq ki, yaşıdıq. Onu böyük ziyalımız, böyük kişi, professor Qasım Qasımzadənin yanına apardım. Birinci kursda oxuyurdum. Qasım müəllim ondan əvvəl mənim də xeyir-duamı vermişdi. Nüsrət Kəsəmənli mənim yanıma gəlməyinin səbəbini sonralar qəzetdə də yazmışdı. Belə ki, o, çöldə qoyun otardığı vaxt şumun içindən bir qəzet parçası tapır. Həmin qəzet parçasında mənim şeirlərimi görür. Baxır ki, ikimiz də 1946-cı ildə doğulmuşuq. Fikirləşir ki, necə olur, bu, Bakıda şair olub, mən burada qoyun otarıram? O hadisədən sonra birbaşa mənim yanıma gəlir...

Zülfüqar Şahsevənlini, Vaqif Bəhmənlini də Qasım Qasımzadənin yanına aparmışdım o zaman. Mənim ədəbiyyat dərnəyim var idi. Orada şeirlərini müzakirə etdiyimiz insanlar indi dağ boyda kişilərdir. Aqil Abbas, Vaqif Bəhmənli, Ağacəfər Həsənli, Maarif Soltan, Tofiq Nurəli və s. Mən özümü rəhbər hesab etmirdim. Onlar şeirlərini oxuyurdu, mən də fikirlərimi deyirdim. Mənə görə, söz adamları hamısı bir-birilə eyni boy-buxundadırlar, hamısı eyni beldən gəlib. Ətrafımdakı insanların həm yaradıcılıqla bağlı, həm də məişət məsələlərində köməyə ehtiyacları olanda əlimdən gələni etmişəm. Adam bu cür işlər edə-edə formalaşır, güclənir. Mən yaxın ətrafımı bütün varlığımla sevmişəm. Heç vaxt da mənə pis adam rast gəlməyib. Sevgini onlara ötürmək məni çox güclü bir Seyran Səxavət edib.

- Etdiyiniz yaxşılıqların qarşılığında nankorluqla qarşılaşmısınızmı?

- Demək olar ki, hiss etməmişəm. Həm də yaxşılıq edən bunun sonrasını fikirləşmir ki... Bir misalımız var: "Yaxşılıq et, at dəryaya, balıq bilməsə də, xaliq bilər". Mən heç xaliqin bilməyini də düşünməmişəm. Yaxşılıq etmək mənim xasiyyətimdir. Bu əməli, həm də öz xətrimə edirəm. Kiminsə əlindən tutmaq mənə ləzzət edir.

- Amma indiki yaradıcı nəsil arasında, deyəsən, bir-birinə əl tutmaq ənənəsi o qədər də yoxdur...

- Mən o nəslin uşaqlarını da hər zaman dəstəkləmişəm. Onların içində Aqşin Yenisey, Seymur Baycan, Qan Turalı, Salam Sarvan var. Kəramətin özü olsun. Kəramət çox istedadlıdır, amma bəzi yerlərdə hərdən "qatıqlayır". Bu gün yaxşı yazan xanım yazıçılarımız var. Mən keçən əsrin adamıyam. Azərbaycanda Məhsəti Gəncəvinin, Xurşidbanu Natəvanın dövründən müasir günümüzədək qadın ədəbiyyatı heç vaxt bugünkü qədər möhtəşəm səviyyədə olmayıb. Millət olaraq xislətimiz elədir ki, gərək, kiminsə istedadlı olduğunu qonşudan deyələr, sonra biz təsdiqləyək. Bu, bizim millli "dəyərimizdir".

- Bəlkə özününkünə inamsızlıq, ya da etiraf etmək çətinliyidir?

- Burada etiraf etmək çətinliyi var. Bunun üçün geniş ürəyə ehtiyac var. Etiraf etməyə canımız çıxır. Yaxşıya yaxşı demək lazımdır. Onsuz da yaxşıdır. Sən deyəndə o quşun bir qanadı da çıxır.

Qayıdaq, yaxşı yazan xanım yazıçılara. Arzu Nehrəmli var, gözəl qələmi olan. Təranə Turan var ki, professordur, bəlkə dünyanın yarısının mükafatını almış bir xanımdır.

Təranə Vahid, Nuranə Nur kimi güclü qələm sahibi olan xanımlarımız var. Bunların yaxşı olduğunu başqa millət desə, inanacaqlar, amma Seyran desə, yox. Bizim onları tanımamağımızla onlar heç nəyi itirmir, itirən biz oluruq.

- Seyran müəllim, bəzən müasir yazarlar ateist ruhda olduqlarını nümayiş etdirməyə çalışırlar. Sizcə, onlar doğrudan ateistdirlər, yoxsa, elə görünməyə çalışırlar?

- Elə görünməyə çalışırlar... Əslində elə deyillər. Mən Allahı sevirəm.

- İlk dəfə bunu nə zaman hiss etmisiniz, yəni Allaha olan sevginizi. Sizcə, yazmaq ilahi ruhun əli ilə baş verir?

- İnsan heç vaxt xoşbəxtlikdən Allahı yada salmır. Köməyə ehtiyac olanda, nədənsə qorxanda Allahı çağırırıq.

Əvvəlki dövrlərdə mirzələr olurdu. Yəni, əvvəldə də dediyim kimi, yazmaq işin texniki tərəfidir. Məsələn, "Nekroloq" romanımın ilk cümləsində yazmışam: "Aralıdan baxanda Yer kürəsi çürük toxuma oxşayırdı, yaxından baxanda oxşamırdı - elə çürük idi".

Sonuncu cümlə isə belədir: "Dünya Allahın çin olmuş yuxusudur". Bunu yazmağa Seyranın qüdrəti yoxdur, bu, yuxarıdan gələn bir şeydir.

- Deyirlər ki, insan daha çox gənc yaşda yazır. Bu fikirlə razısınız?

- Onu deyən özünə gülür. Elə şey yoxdur, insan ancaq dolanda yazır. Məsələn, sən boş qabı boşalda bilərsən? Gərək içində nəsə ola ki, boşaldasan.

- O cür boş qabdan boşalan əsərlər çoxdurmu, Seyran müəllim?

- Bu dəqiqə 90-95 faiz təşkil edir. Qalan 5-10 faiz var ki, Azərbaycan ədəbiyyatı odur. Tank kimi qabağa gedir. Ədəbiyyatı heç bir tarixi hadisə saxlaya bilməz. Lap dünya dağılsa və bir nəfər yazıçı sağ qalsa, o, bu dünyanın dağılmağından yazacaq.

- Bəs oxucu həmin 5-10 faizi necə seçsin?

- Senzura yoxdur. Bir avara başqa bir avaraya pul verir, o da onun haqqında kitab yazır. Sonra da bir nəşriyyat pul qarşılığında həmin kitabı nəşr edir. Başqa bir kitab mağazası aparıb qoyur satmağa. Nə alan, nə də oxuyan olur. Amma insanların zövqü korlanır. İnsanların zövqünü dara çəkən də daha çox Azərbaycan televiziya məkanıdır. 30 ilə yaxındır ki, Azərbaycan dilinin hər gün zəiflədiyini, hazırda isə reanimasiya vəziyyətində olduğunu bilirəm. Bunun bir nömrəli günahkarı Azərbaycan televiziyalarıdır. Nisbətən AzTV və İctimai Televiziya normaldır. Qalanlarında Azərbaycan dilində danışan yoxdur. İşə götürüləcək adamın boy-buxununa baxırlar, içinə baxan yoxdur. Hər bir fərdi hər şeydən əvvəl tənzimləyən dildir. Xalq da fərdlərdən ibarətdirsə, deməli, bütün xalqı dil tənzimləyir.

- Kitabların dilində o zəiflik özünü göstərir?

- Bizdən sonrakı nəsillərin yazdıqları əsərlərin dilində var zəiflik. Mənə elə gəlir ki, yazıçımız Süleyman Rəhimovun əsərlərini indiki nəsil gərək lüğətlə oxusun. Çünki oradakı sözlərin çoxunu başa düşməyəcəklər. Dil məsələsi mənim yaralı yerimdir. Azərbaycan Yazıçılar Birliyində, Dilçilik İnstitutunda, Dövlət Dil Komissiyası yanında Monitorinq Qrupunda, Mətbuat Şurasında "Cümlə qurmaq, dövlət qurmaq qədər çətindir" adlı məruzə ilə çıxış etmişəm. Bu vəziyyət heç kimin vecinə deyil. Çox dilçilərə müraciət etmişəm, amma fikir vermirlər. Dilimizin ölməyinə qarşı müharibə elan etmişəm. Bu müharibədə mənə kömək etməyənləri, müharibə qaydası ilə cəzalandıracağam. Siyahı tutmuşam, mübarizədən qaçanları fərari elan edəcəyəm. Siyahımda 22 nəfər var. Akademik, xalq şairi olanlar var. Milli Məclisə də müraciət etmişəm, bir nəticə olmasa, Ali Baş Komandanımıza müraciət edəcəyəm.

Yazılı mətbuat, filmlərin tərcüməsi, mahnı mətnləri də televiziyaların günündədir.

Mahnıda lirik qəhrəman qıza "Sən mənim mürəbbəli şirin çayımsan" deyir. Bunu yazan şairdə adicə mətbəx mədəniyyəti də yoxdur. Onda yoxdursa, deməli, musiqini yazan bəstəkarda, ifaçıda da yoxdur.

Xalq artistimiz Abşeron haqqında mahnı oxuyur.

Göy Xəzərin beşiyisən.

Şeir-sənət keşiyisən, Abşeronum mənim...

Abşeron Xəzərin içində olduğu üçün göy Xəzərin beşiyi ola bilməz. "Şeir, sənət keşiyisən" nə deməkdir? Dilin valideyni xalqdır. Dilə qayğı xalqdan gəlməlidir. Artıq xalq da televiziya dilində danışır. Dilimiz həm də sığallı-tumarlı, ənlik-kirşanlı dilə çevrilib.

- Bir çox yazıçılar yaradıcılığa şeirlə başlayır. Sonradan güclü nəsr nümunələri yaradırlar. Məsələn, mən bir oxucu kimi kitab seçəndə nəsr müəllifinin bəlli bir yaş və təcrübəsinin olmasına diqqət edirəm. Sizin bu məsələdə düşüncələriniz necədir?

- Şeir yazmaq üçün bir qıza vurulub, rədd cavabı almaq kifayət edirdi. Şeirlə nəsri müqayisə edəndə şeiri şəhər, nəsri kənd uşağına bənzədirəm. Kənd uşağı həyatın hər cür çətin üzünü daha çox görür. Ən azından, ayağı torpağa dəyir. Nəsr yazmaq bir az yetkin yaş tələb edir. Mən yaradıcılığa şeirlə başlamışam. 3-cü sinifdən şeir yazırdım. Şeirlərim cavan qızların xatirə dəftərində olardı. Hətta arvadımın da xatirə dəftərindən mənim şeirim çıxdı. Məsələn, belə şeirlərimdən birini Məhəbbət Kazımov ifa edirdi.

İlk məhəbbət - son məhəbbət

Sən nə istəyirdin, nələr itirdin?

Qorxma kül olmaqdan, yan, məhəbbətim.

Sən mənim başıma nələr gətirdin,

Ay ilk məhəbbətim, son məhəbbətim.

O parlaq sevgimdən çox utanıb dan,

Ulduzlar eşqimdən qızartı dərmiş.

İnsanlar bir dəfə doğulduğundan,

Elə bir dəfə də sevə bilərmiş...

Mənəm, milyard naxış səpmişəm göyə,

De, varmı hesabı naxışlarımın?!

Kirpiklər özgəyə baxmayım deyə,

Çəkir keşiyini baxışlarımın...

Elə sızıldayır qəlbim, tar kimi,

Sən kimin eşqini daşıyacaqsan?

Bəlkə də divarlar, maşınlar kimi,

Sən də məhəbbətsiz yaşayacaqsan...

Burda tənhalıqdan lap iyrənmişəm,

Qoy, meh sığallasın telini sənin.

Gedib, yetmiş iki dil öyrənmişəm,

Hələ tapmamışam dilini sənin...

Sən bir soyuq ulduz, mən gözlərinəm,

Eybi yox, mənimçün həmişə varsan.

Sıxma ürəyimi, ürək cəhənnəm,

Axı, sən ordasan, sən sıxılarsan...

Seyran Səxavət, 22 yaş.

- O vaxtdan da belə gözəl yadda saxlamısınız...

- Mən yaddaş cəhətdən yaxşıyam. Fenomenal yaddaşım var. Hekayələrimi, hələ desən, romanlarımı da əzbər bilirəm.

- Füzuli rayonunun Yağlıvənd kəndində anadan olmusunuz. Torpaqlarımızın işğaldan azad olunmasından sonra hansı hissləri keçirirsiniz. Mövzu yaradıcılığınızda olacaqmı?

- Bir vaxt televiziyada bizdən Qarabağ haqqında niyə yazmadığımızı soruşurdular. O zaman aparıcıya dedim ki, ərkim çatan dostlarıma - Musa Yaquba, Vaqif Bəhmənliyə, Ramiz Rövşənə Qarabağ mövzusunda yazmağı qadağan etmişəm. Çünki artıq Qarabağ ədəbiyyat yox, müharibə mövzusu idi. Dedim ki, Qarabağ haqqında ən vacib əsəri Ali Baş Komandan və Azərbaycan əsgəri yazmalıdır. Mənə romanda, povestdə yox, döyüşdə alınan Qarabağ lazımdır ki, gedib torpağı üzümə sürtə, əl-üzümü yuya bilim. Allaha şükür ki, onlar bu əsəri yazdılar.

Biz 250 ildə torpaqlarımızı verə-verə gəlmişik. Ali Baş Komandan İlham Əliyev bir ilkdir ki, torpaqları geri aldı. Ən vacib əsəri O yazdı.

O cür əsərdən sonra nə yazsan, ancaq nəzirə ola bilər. Hələlik heç nə yazmıram, ola bilər ki, nə vaxtsa yazım.

- Füzulini, doğma kəndinizi görə bilmisiniz?

- Füzuli işğaldan azad olunduqdan iki gün sonra getdim icra başçısının yanına. Təhlükəsizliyə görə getmək çətin idi. Amma bir yanğınsöndürən kimi çalışan dostum var idi, məni avtomobillə düz kəndimizə apardı. Allah qismət eləsin, kəndimizdə mənim qonağım olasan. Yağlıvənd Köndələnçayın kənarında yerləşirdi. Çox gözəl mənzərəsi olan bir kəndimiz var idi. Gedəndə ancaq göldən bildim ki, bu xaraba mənim kəndimdir. Başqa heç nə yox idi... (kövrəlir - red.) Əvvəl dostuma dedim ki, tez məni çıxar buradan.

- Seyran müəllim, Yazıçılar Birliyinə kimlərinsə üzv olması geniş müzakirələrə səbəb ola bilir. Birliyə üzv olmaq bu qədər vacibdir?

- O söz-söhbət mənim üçün o qədər məna kəsb etmir. Cibində Yazıçılar İttifaqının vəsiqəsinin olması ilə yazıçı olmursan. Olmaması da "yazıçı deyilsən" demək deyil.

- Bəs nəyə görə belə can atırlar?

- İstəyirlər, orda-burda desinlər ki, Yazıçılar İttifaqının üzvüyəm. Birliyin adına nə qədər böhtan desələr, söysələr də, ürəklərindən oranın üzvü olmaq keçir. Bütün təşkilatlarda belə söz-söhbət olub və olacaq da...

- "Xaricdə geniş tanınan, Nobel alan yazıçılarımız yoxdur", - deyirik. Sizin bu fikirlərə münasibətiniz necədir?

- "Nobel"çilərin 99 faizini oxumuşam. Bir alman yazıçısı var - Ziqfrid Lenz. Onun "Gözə görünməyən qonşu" adlı 3-4 vərəqdən ibarət bir hekayəsi var. Həmin hekayəni bütün "Nobel"çilərə dəyişmərəm. Bunu niyə deyirəm? Azərbaycanda yetərincə gözəl yazan yazıçılar var. Yusif Səmədoğlunun "Qətl günü" romanı SSRİ-də ilin ən yaxşı romanı mükafatını almışdı. İsa Hüseynov, Sabir Əhmədov var ki, dünya ədəbiyyatının çox ciddi fiqurlarıdır. Bunları qoyaq bir kənara. Biz guya Nizamini, Füzulini, Axundovu, Sabiri, Haqverdiyevi tanıda bilmişik?

- Bu gün siz özünüz daha çox nələri oxuyursunuz?

- Yazmaqdan çox, oxuyuram. Azərbaycan ədəbi mühitini izləyirəm, "Ədəbiyyat qəzeti"nin hər nömrəsində çıxan şeirləri və hekayələri oxuyuram. Çox mütaliə edən insanam. Vaxtilə kənddə kitabxana var idi. Yaşımın az olmasına baxmayaraq, oradakı bütün kitabları oxumuşdum. Bizim mühitdə söhbətlər olur, "filan xarici yazıçının bir əsəri çıxıb, mütləq oxumaq lazımdır", - deyirlər. Məsələn, Orxan Pamuk var. Onun kitablarını mənə verdilər, oxuya bilmədim. Getmədi... Özümü dünyanın ən istedadlı yazıçılarından hesab etməsəm də, ən istedadlı oxucularından hesab edirəm. Orxan Pamuk mənə ləzzət eləmədi. Yazıçılar İttifaqında məsləhətçi işləyirəm. Elə olur ki, gündə 3 kitab verirlər, oxumaq üçün. Deyirəm ki, 5 dəqiqəyə oxuyacam. Ortadan açıram, bir az oxuyuram və qiymətini verirəm. Bir balın yaxşı olduğunu bilmək üçün onun hamısını yeməyə ehtiyac yoxdur.

- Azərbaycan ədəbiyyatının tank kimi qarşısında gedən yazıçılarının söhbətlərini, yazılarını nə üçün tez-tez efirlərdən eşidə, mətbuatdan oxuya bilmirik?

- Bunu Azərbaycan televiziyalarından soruşmaq lazımdır. Sovet hökumətinin vaxtında ədəbiyyatla bağlı çoxlu verilişlər olurdu. İndi yoxdur, ya da çox azdır. Olanlar da son dərəcə primitivdir. Cəmi bir neçə veriliş var, vəssalam.

- Azərbaycan oxucusuna nə demək istərdiniz?

- Biz hər zaman kitaba and içmişik. İnsan and içdiyi şeyi unutmaz. And içdikləri yerə dönsünlər. Kitabdan bir gün uzaq düşəndə, qayıtmağa on gün lazım olur. Nə qədər gec deyil, qayıtsınlar. Sonra kitab bizi bağışlamaya bilər.

- Söhbətə bir əlavəniz varmı?

- Əslində mənim dediklərimin hamısı bu dünyanın söz-söhbətinə bir əlavə idi...

- Müsahibə üçün təşəkkür edirik.

Seyran Səxavət ilə müsahibə

Söhbətləşdi: Aygün İbrahimli

Ədəbiyyat qəzeti 2024.- 18 may, №18.- S.24-25..