Yeni əsrin şeirləri... Suallar poeziyası!

Bu günlərdə "Qobustan" dərgisinin Poeziya əlavəsi - Türk şairi Furkan Çalışqanın "Mezzo Morte" adlı şeir kitabı işıq üzü görüb. Kitab "Qanun" nəşriyyatında çapdan çıxıb. Şeirləri Azərbaycan dilinə istedadlı şairə Aysel Xanlarqızı tərcümə edib.

Furkan Çalışqan 1983-cü ildə Ankarada anadan olub. İstanbul Universiteti İnşaat Mühəndisliyi fakültəsinin məzunudur. Hazırda həmin fakültədə doktorantura təhsilini davam etdirir. Müxtəlif ədəbi jurnallarda şeirləri və məqalələri dərc olunub. Dostları ilə birlikdə "Şeir Versus" jurnalını nəşr etdirir. 2019-cu ildən Türkiyənin nüfuzlu nəşriyyatı olan "Ketebe" Yayım Evinin baş redaktorudur. Şeirləri ispan, alban, alman və ərəb dillərinə tərcümə olunub.

Kitabları: "Qəbahətlər qanunu" (2009), "Müdafiə Sənəti" (2013), "Türkiyə saatı" (2017), "Uzaqların Hücumu" (2018), "Mümkün olmayanın pozulması - Müasir dövrdə poeziya" (2019).

"Qobustan"ın poeziya əlavəsi kimi çap olunan "Mezzo Morte" kitabına Ön sözü dərginin baş redaktoru Pərvin yazıb. Ön sözü "Ədəbiyyat qəzeti" oxucularına təqdim edirik.

Çağdaş türk poeziyasının qeyri-adi, orijinal nümayəndələrindən biri olan Furkan Çalışqanın şeirlərini ardıcıl oxuyanda fərqli duyğu və düşüncələr bir-birini əvəz edir. İlk baxışdan son dərəcə səmimi, hətta etiraf kimi açıq görünən poetik nümunələrin bir çoxunun alt qatında sirr var. Furkan bəyin şeirləri Azərbaycan oxucusuna ilk dəfə təqdim olunduğu üçün onlar haqqında bir az ətraflı söz açmağı özümə borc bildim.

Azərbaycan ədəbi-mədəni cameəsində 55 ildir ki, sevilərək oxunan "Qobustan" sənət dərgisinin 2024-cü il üçün ilk sayını Türkiyə ədəbiyyatı, mədəniyyəti, incəsənətinə həsr etdik. Bu dəfə dərginin poeziya əlavəsi olaraq Furkan Çalışqanın şeirlərini də oxucularımıza təqdim edirik. Ümumiyyətlə, dərgini çapa hazırladıqca iki qardaş xalqın mədəniyyətinin, ədəbiyyatının, tarixinin, dilinin yaxınlığına, eyniliyinə bir daha əmin olduq. Və elə Furkan bəyin də şeirləri ümumtürk ədəbiyyatının, ələlxüsus, poeziyasının yetişdiyi, gəlib çatdığı məqam kimi qavranır.

Bu lirik parçaları qədim və zəngin türk poeziyasının ardı kimi də anlamaq olur, dünya, xüsusən, Avropa modernist şeirindən gələn ənənələrin təcəssümü kimi də... Həmçinin bu əsərlər poeziyanı hər zaman düşündürən, şeirin diqqət mərkəzində olan problemləri, ağrıları ifadə etməklə yanaşı, müəllifin öz bioqrafiyası, taleyinin, yaşantılarının şərhi təsiri bağışlayır. Və bu şeirlər, ilk növbədə, intellektual, duyğulu, düşünən bir insanın, şairin oxucusu ilə dərdləşməsi, bölüşməsi hesab edilə bilər. Sanki Furkan bəy şəxsi yaşantılarını real həyat yox, şeir kimi qəbul edir, sadəcə, düşüncəsini bölüşür və bu, poeziya olur. Eyni zamanda bu poetik nümunələrdə dünya mədəniyyətinə, ədəbiyyatına, tarixinə bələd şairin intellektual "göndərmələri", müasir terminlə desək - "link"ləri maraq doğurur.

Şeirləri ümumiləşdirsək, onları bir tezis altında birləşdirməyə çalışsaq, ilk ağıla gələn - suallar poeziyası - ifadəsidir. Axı, həqiqətən, şair daim narahat olan, həm özünün, həm də dünyanın suallarına cavab axtaran insandır.

Sabah çoxmu uzaqdır?

***

Necə gedə bilərəm məndən sənə?

***

Kim demişdir ki, yoxdur şairlərin peşə xəstəliyi?

***

Hər zaman işə yaramazmı ilk öyrəndiyin dua?

Ayrı-ayrı şeirlərdən seçdiyim bu tipli sualların sayını dəqiq bilmirəm. Çünki mənə görə, şeirlərdə birbaşa verilməyən, sonunda sual işarəsi qoyulmayan sorular da az deyil. Şairin niyyəti bunların cavabını tapmaq deyil, oxucunu bu haqda düşündürməkdi:

Faydalı sonları bilmirəm,

Nə də karyera hesablarını.

Artıq nə günəşi yaradan şəhərləri,

Nə də ki, dünyanı.

Sən dəqiq hesabdın,

Mən qalıq, kəsir...

Axıska, hanı 1946-cı il?

Axıska türklərinin 40-cı illərdə başlarına gətirilən müsibət tarixdən məlumdur. Amma şeir bunu necə deyə bilər? Yaxud bu, onsuz da dəhşət olan həqiqəti şeir dilində necə "gizlətmək" olar?! Məncə, elə bu cür... Uşaq kimi; elə de, heç kəs anlamasın, ağrımasın, kədərlənməsin...

Qəribədir ki, bu şeirlərdə nə şairin, nə də onun lirik qəhrəmanının yaşını müəyyən etmək mümkün olur. "Velosipedin yanında qaçan uşaq" şeirində şair elə həmin uşaqdırsa, "Naringi qabıqları, yaxud Vaqnerdən qanamalı..."da ürkək yeniyetmədir. Amma həm də öz taleyinə və dünyanın gəlişinə-gedişinə müdrik ədası ilə tamaşa edən ağsaqqaldır.

Hər kəs öz ölümünə boyun əyməlidir,

Yenə də nəfəsimizi dərsək, olar,

bu da bir ehtimal.

Ölüm poeziyanın əbədi və əzəli mövzusudur, təbii. Amma onun insan və həyat üzərində qələbə olmasını, insanın sonuca bir faciə qəhrəmanı obrazını qürurla yaşamaq məcburiyyətini belə orijinal deyimlə ifadə etmək də şairin üzərinə düşür. Ümumiyyətlə, bu şeirlərdə müəllif dünyanın dərdini öz şəxsi ağrısına çevirmiş insan kimi görünür. Yaxud da şair bunları etiraf etdiyi, önə çəkdiyi, qabartdığı üçün dərd kimi qavranır... Axı, hansısa ağrıdan qurtulmaq üçün, ilk növbədə, onu etiraf etmək, onun varlığını təsdiq etmək lazımdır. Məhz bu andan başlanır yaraların sağalması. Və bu "yaralar" dərinliyinə, miqyasına, əhatə dairəsinə görə fərqləndirilmir:

Xəzərdə bir qocanın məmləkətdir çəliyi.

Bilmirəm, sən varmısan, sevgilim,

hüzn kataloqlarında...

***

Yaxın Şərq dünyası ağrı-acı.

Kim demişdi ki, yoxdur

Şairlərin peşə xəstəliyi?!

Eyni şeirdən gətirdiyim nümunələr dediyim fikri təsdiq edir, əslində. Xəzər sahilində çəliyinə - deməli, təkliyinə, qocalığına, zəifliyinə söykənmiş ixtiyar bir insanın gətirdiyi hüznlə "Ağrı-acı içində olan Şərq dünyası"nın ağrısı yan-yanaşıdır və şair bunların hər birini öz daxili aləmindən keçirib oxucusuna anladır. Amma eyni zamanda da dünyanı sarmış böyük bəlaların qarşısında sözün-sənətin gücsüzlüyünü də dərk edir. "Adsız" şeirində deyildiyi kimi:

Heç vaxt qəhrəmanlıq göstərməyəcək

bu şeir.

Və siz ad qoymayacaqsınız ona.

Vaxtilə gözəl bir qadınmış kimi

batır günəş

iztirablı və hər zamankitək!

Əlbəttə, dünyanı cənginə almış müharibə və fəlakətlərin içərisində sözdən qəhrəmanlıq ummaq yersizdir, şair də bunu yaxşı bilir. Amma bununla belə şairlə oxucu arasında ən sirli, mübhəm bir dərdləşmə kimi, şeirin az da olsa, təsəlli gücünü kim dana bilər ki? Amma:

Məftillərə ilişən yun köynək kimi sözlər...

Narahatlıq hissidir özgənin bağçasında.

Görünür, bunu bildiyi üçün şairin şeirlərində didaktikaya rast gəlinmir. Ondan ötrü şeir bir maarifləndirmə aləti, yaxud oxucuya ağılöyrətmə vasitəsi deyil. Özünü və duyğularını bölüşmə meydanıdır.

Furkan bəy şairlik istedadına malik olmaqla yanaşı, həm də redaktor kimi bir çox uğurlara imza atıb. Türkiyənin çox sevilən və maraqlı kitablar nəşr edən nüfuzlu nəşriyyatlarından biri olan "Ketebe"nin baş redaktorudur. Ötən il ustad Anarın doğum günü tədbirləri çərçivəsində "Ketebe"nin qırmızı kitabxanasını ziyarət etmək, orada oxucularla görüşmək fürsətimiz oldu. Görüş ərəfəsində Anar müəllimin "Ağ liman", "Beşmərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi" və "Təhminənin son sirri" bir kitabda yazıçı-tərcüməçi İmdat Avşarın çevirisində elə "Ketebe" yayınlarından işıq üzü görmüşdü. Oxuculara təqdim edilən bu kitabın araya-ərsəyə gəlməsində göstərilən həssaslıq, diqqət də bütün prosesi izləyən adam kimi gözümdən yayınmamışdı. Hesab edirəm ki, azad ruhlu şairin işinə, tutduğu vəzifəyə bu qədər məsuliyyətlə yanaşması da ayrıca üstünlükdür.

Furkan Çalışqan həm şair, həm də, sadəcə, bir insan kimi son dərəcə maraqlı həmsöhbətdir. Ona görə mən çox da uzatmadan onun şeirlərini oxuculara təqdim edirəm.

Pərvin

Ədəbiyyat qəzeti 2024.- 25 may, №19.- S.8.