Duyğular kəsişəndə...
Hüseyn Kürdoğlunun 90 illik yubileyinə həsr edilmiş “Silinməz sözdən izim” adlı nəşr haqqında
30 oktyabr 2024-cü il tarixində AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunda Hüseyn Kürdoğlunun
90 illiyi ilə
bağlı nəşr edilmiş
"Silinməz sözdən izim"
adlı
kitabın təqdimatı keçirilib.
Nəşrin redaktoru
professor Qəzənfər Paşayev,
tərtib edənlər
İlham və Şirindil
Alışanlıdır.
Kitaba şairin yaradıcılığı
haqqında ayrı-ayrı
illərdə (1985-2022) işıq
üzü görmüş
51 yazı daxil edilmişdir. Təqdimatı
kitabın redaktoru
professor Qəzənfər Paşayev
aparırdı.
Xatırlamaq yerinə düşər
ki, 7 il əvvəl (18 mart 2017-ci il tarixində) Azərbaycan Yazıçılar Birliyində
Qəzənfər müəllimin
"Hüseyn Kürdoğlunun
poetik dünyası"
adlı sanballı monoqrafiyasının təqdimatı
keçirilmişdi. Yığıncağı
giriş sözü ilə Yazıçılar
Birliyinin sədr müavini Rəşad Məcid açıb tədbiri aparmaq üçün sözü
akademik Nizami Cəfərova həvalə
etmişdi. Çıxış
edənlər akademik Teymur Bünyadov, Xalq şairi Nəriman Həsənzadə,
Azər Turan. Musa Ələkbərli, Vaqif Yusifli, İlham Rəhimli və ədəbi ictimaiyyətimizin bir sıra digər nümayəndələri idi.
Bu təqdimatla bağlı
geniş məlumat
"Silinməz sözdən
izim" kitabında yer alan Sərvaz
Hüseynoğlunun yazısında
əks edilmişdir.
Qeyd edildiyi kimi, sözügedən topluda Hüseyn Kürdoğlunun
poeziyasına dair təxminən 40 illik dövr ərzində müxtəlif mətbuat orqanlarında işıq üzü görmüş
fərqli səpgili yazılar - məqalə, xatirə, açıq məktub və sair yer almışdır.
Müxtəlif nəsillərə mənsub
görkəmli qələm
sahibləri - akademiklər
İsa Həbibbəyli, Tofiq
Hacıyev, Bəkir Nəbiyev, Teymur Bünyadov, Budaq Budaqov, Elmlər Akademiyasının müxbir
üzvü Yaşar Qarayev, professor Qasım Qasımzadə, Xalq yazıçısı Elçin,
imzası tanınan digər müəlliflərin
yazılarında (cəmi
51), xalq yaradıcılığından
qaynaqlanan, bu möcüzəli sərvətin
dərin qatlarına enməklə zənginləşən
yaradıcılıq ruhun
gücü ilə yaradılan Kürdoğlu
şeiriyyət dünyasına
nəzər yetirilir.
Şəxsi tədqiqat təcrübəmdən
çıxış edərək
deyə bilərəm
ki, məsələn, monoqrafiya
ilə müqayisədə
məqalələr toplusunu
(hətta bir qələm sahibinə həsr olunmuş) yazıda dəyərləndirmək
bir qədər çətindir. Ələlxüsus,
50-dən çox fərqli
səriştəli, səciyyəli,
statuslu və s. müəlliflərin yazısından
ibarət topludan söhbət gedəndə.
Sözüm ondadır ki, təsviri-biblioqrafikvari
sindromdan qorunmaq üçün əvvəlcə
şərti reprezentativ
üsula müraciət
etməyə qərar
verdim. Amma mündəricatı
seyr edərkən uduzmaq ehtimalının kiçik olmayan əmsalı göründü.
Bir daha mündəricatı
var-gəl edəndə
gözüm iki yazının adında bir kod-açar sözü tutdu: Dördlüklər. Yaşar
Qarayevin "Dördlüklər"
(1985), İlham Məmmədlinin "Hüseyn Kürdoğlunun
dördüklərinin sənətkarlıq
xüsusiyyətləri" (2018).
Adında
olmasa da, digər yazılarda da bu məsələyə diqqət
yetirilməsi ilə bağlı ehtimalım reallaşdı. Akademik
İsa Həbibbəyli yazısında
qeyd edir ki, "Qəzənfər Paşayev
Hüseyn Kürdoğlunun
şeirlərindən çıxış
edərək və akademik Tofiq Hacıyevin təhlillərinə
əsaslanaraq onun dördlük tarixində eraya çevrilən şeirlərini: bayatı-dördlük,
qoşma-dördlük, gəraylı-dördlük,
satirik dördüklər
formasında yazılmış
poetik nümunələrin
ideya-bədii xüsusiyyətlərini
seçilmiş misallarla
isbata çatdırmışdır".
Tofiq Hacıyevin yazısına
müraciət edirik:
"Klassik ədəbiyyatın
rübailəri, tuyuqları,
qitələri müqabilinə
həmin fəlsəfi
məzmun və sənətkarlıqla dördlüklər
çıxardı"
Həmin
məsələ Gunay
Qarayevanın "Vətəndə
vətən gəzən
şair" məcazvari
başlıqlı yazısında
da Hüseyn Kürdoğlunun
dördüklərinə dair
yer alan bütöv bir hissə diqqətəlayiqdir.
Beləliklə, sözügedən topludakı
məqalələrdən Hüseyn
Kürdoğlunun dördükləri
ilə bağlı 3 yazını müəyyənləşdirərkən
onların müəlliflərinin
ayrı-ayrı nəsillərə
aidliyi üzə çıxdı. Ədəbiyyatşünaslıq
elmimizdə filosof-tənqidçi
kimi qəbul edilən Yaşar Qarayev (yaşlı nəsil), orijinal tarixi-nəzəri araşdırmaların
müəllifi İlham Məmmədli
(orta nəsil), poeziyada məcazlaşma və simvollar probleminə dair maraqlı yazıların müəllifi Günay Qarayeva (gənc nəsil).
İdman
leksikasından iqtibas edərək demək olar ki, "fərqli çəki kateqoriyasına"
mənsubluğuna baxmayaraq
qeyd etdiyim tədqiqatçıların yazıları
da məhz Kürdoğlunun
dördükləri ilə
bağlı yanaşmalarda
peşəkarlıq səviyyəsi,
tədqiqatçılıq təcrübəsi və sair ilə bağlı
təbii fərdiliklər
istisna edilərək,
bu mövqelərdə
şəsləşən dəyərləndirmələri
aşkarlamaq niyyətindəyik.
Başqa sözlə,
söhbət dəyərləndirmələrin,
belə deyək, tipologiyasından
gedir.
Belə
ki, unikal sinkretik təfəkkürə malik alim kimi Yaşar Qarayev Kürdoğlunun dördüklərini bir neçə yöndən
zəncirvari tərzdə
səciyyələndirərək tarixi ənənə kontekstindən başlayır:
"Hüseyinin dördlüklərində
xalis xəyyamvari ruh yoxdur. Taleyin
yox, təbiətin müdrikliyinə pərəstiş
etmək". Və bu "astanadan" qədim və müasir dördüklərlə
müqayisələr aparır.
Dördlükləri "təbiətə
səyahəti" kimi
mənalandırılan mütəfəkkir
alim bu təyindən açar olaraq istifadə etməklə şairin təbiətin təzahürləri ilə
canlı poetik dialoqa girməsini açıqlayır və
bu sehrli məcazın qatlarını
qaldırır. Bu üsulla
da Kürdoğlunun təbiətlə
qovuşan qəlb kitabını oxuyur. Sözsüz ki, bu oxunuşda folklorla genetik-poetik doğmalıq
vurğulanır. Beləliklə
də, dördlüklərin
dəyişməz dəyərləri
təbiət, folklor, tarixdir.
İlham Məmmədli Kürdoğlunun
dördlüklərinin poetik
məğzini "az sözlə böyük mətləbləri" qaldırmaqda
forma və məzmunun
təbii uzlaşmasında
görür. Bu poetik inicilərdə aşıq
şeirinin bariz ənənələrini, folklora
bağlılığını açıqlayır. Yaşar
Qarayevin mövqeyini dəstəkləyən İlham təbiətə sadəcə
peyzaj kimi deyil, əsl şair qəlbinin daimi sirdaşı, böyük müəllimi
kimi yanaşmasını
vurğulayır. Yenə
də dəyişməyən
3 meyar: təbiət, tarix, folklor.
Dördlüklərin özəlliklərini
incələyən Günay
bu şeirdə ənənəvi formada müasir reallıqlarla işarələri oxuyur. Və bu oxunuşda
"üç xətti"
(daha dəqiq desək, üç dəyər meyarın) qeyd edərək nümunələrlə açıqlayır.
Sözümün canı: müxtəlif
dövrlərə mənsub
fərqli ədəbi
nəsillərin tanınmış
nümayəndələri və
elmi qələmə sahiblənmək yolunda uğurlu addımlar atmışların Kürdoğlu
şeiriyyatının özəlliklərini
ifadə edən dördlüklərində şair
qəlbinin etiraflarını
oxşar şərhlərində
açıqlaması məsələsi.
Düşünmək olar ki, əsl xalq şairinin
nadir irsinə mütəxəssis
marağı illər
keçdikcə sönmək
bilməyəcək.
Sara Osmanlı
Ədəbiyyat qəzeti.- 2024.-
8 noyabr, ¹43.- S.27.