Dədə Qorqudu tanıyaq

Ötən gün dostum prof. dr. Hayati Durmaz: "İstəyirsən, səni bu gün çox özəl bir görüşə aparım?" deyə soruşanda mən bu köşə yazısını yazmaq üçün masa arxasında oturmuşdum.

Premyerasına dəvət aldığım "Paranoya" filmi və aktual xəbərlərlə bağlı bəzi fikirlərim var idi. Durmaz müəllimdən hara gedəcəyimizi, mövzunun nə olduğunu soruşdum, "Dədə Qorqud" dedi. Mən tərəddüd etmədən qəbul etdim və Mərmərə Universitetinə yollandıq!

Dədə Qorqud adını demək olar ki, hamımız eşitmişik. Bir çoxumuz onun epik hekayələrini oxumuşuq və ya orta səviyyəli tətbiqlərlə televiziyada izləmişik. Ona görə də demək olar ki, hamı Dədə Qorqudun adı çəkiləndə onu tanıdığını düşünür.

Əslində, insanın əbədi səhvlərindən və süstlüklərindən biri də "bilmədiyini bilməmək"dir. Bilirsiniz, biz bir şəhərdə doğuluruq, böyüyürük, yaşayırıq, amma onu dinləyəndə anlayırıq ki, o şəhərə kənardan gələn, "məlumat həddi" yüksək olan birinin nə gördüyünü görməmişik, ya gördük, dərketmə səviyyəsinə qaldıra bilmərik! Dədə Qorqud haqqında çoxumuzun "bildiyimiz" budur, Türk Ədəbiyyatının və tarixinin bu ən mühüm dastanının min illik dərin tarixi haqqında isə çox azımızın hər hansı məlumatı var.

Mən, "Dədə Qorqud" dastanında türk millətinin yazıldığı XIV-XV əsrlərdən deyil, tarixdən əvvəlki dövrlərdən başlayan türk millətinin həyatında izləri olduğunu dr. Turan Yazqan hocadan öyrənmişəm. Ötən gün öyrəndim ki, Turan hoca Dədə Qorqud dastanları haqqında ən böyük tədqiqatçılardan biri olan Kamal Abdulla bəyin yaxın dostuymuş.

Ötən gün Mərmərə Universitetinin Elm və Ədəbiyyat Konfrans salonunda Kamal Abdulla müəllim uzun, məlumatlı və göz açan bir çıxış etdi. Mövzunun adı "Gizli və Aşkar Dədə Qorqud" idi. Mərmərə Universiteti Humanitar və Sosial Elmlər fakültəsinin dekanı prof. dr. Sebahat Dəniz müəllimi təqdim edib ətraflı məlumat verəndən sonra Kamal Abdulla bəy "Dədə Qorqud dastanları" üçün Turan hocadan da eşitdiyim "dastanların yaşandığı dövrlə yazıldığı dövr arasındakı fərq" haqqında ətraflı danışdı. Düşünürəm ki, Kamal bəylə Turan hocanın söhbətlərində yəqin ki, bu məsələ geniş müzakirə olunub.

Kamal müəllim çıxışında Dədə Qorqud tədqiqatının Sovet İttifaqı (SSRİ) dövründə, xüsusilə, Stalin idarəsi tərəfindən qadağan edildiyini, mövzu ilə maraqlanan insanların, ya edam edildiyini, ya da Sibirə sürgün edildiyini də vurğuladı. Dədə Qorqud dastanları yalnız 1950-ci illərdən sonra araşdırılmağa başlandı. Bu sözlər mənə bunları xatırlatdı: Bütün Türk dünyasında türk-türançı aydınlar dünya miqyasında qırğına məruz qalıblar (prof. dr. Ahmet Buran ""Güllələnən türkologiya" kitabında bunu açıqlayır). Bu gün məlumdur ki, "Türk Birliyi" sahəsində aparılan araşdırmalar arasında ən çox "mədəniyyət birliyi" üçün çalışan elm adamları, ədəbiyyat və sənət adamları təqib olunur.

Kamal Abdulla hocanın şərəfinə təşkil edilən şam yeməyində akademik səviyyədə deyil, insan münasibətləri kontekstində çox dərin və təsirli xatirələr danışıldı. Milli Müdafiə Nazirinin müavini Şuayip Alpay, Milli Müdafiə Universitetinin rektoru prof. dr. Erhan Afyoncu, İstanbul Universiteti Hüquq fakültəsi dekanı prof. dr. Fethi Gedikli, keçmiş mədəniyyət və turizm naziri Erkan Mumcu, Dədə Qorqud və Azərbaycan ədəbiyyatının könüllü təbliğatçısıYasemin Bayer və ailəsi, Kamal Abdulla bəyin yaxın ailə dostu, Azərbaycan və Türkiyə vətəndaşı olan Görüşdə Azərbaycan və Türkiyə vətəndaşı olan, ailəsinin xatirələrini kino dili ilə dilə gətirən Mehdi Genceli, Kamal Hocanın əsərlərini almancaya çevirən Orhan Aras və Turan Yazqan Hocanın tələbələrindən Berç Şirinoğlu iştirak etmişdi.

Demək lazımdır ki, istər universitet məclisində, istərsə də Kamal Abdulla bəyə təşkil edilən xüsusi dəvətdə ev sahibi, idarəçi və yoldaş kimi xidmət edən Av. dr. Burak Ekenin səyləri bizə o vaxtı unudulmaz bir ahənglə yaddaşımıza həkk etməyə imkan verdi. Təbrik edirik!

Coşqun Özyiğit

Ədəbiyyat qəzeti.- 2024.- 29 noyabr, №46.- S.9.