“Kral”

Hekayə

"Odessa hekayələri" silsiləsindən

Nikah mərasimi bitincə, ravvin əvvəlcə kresloya çökdü, sonra qalxıb otaqdan çıxanda bütün həyət boyu masaların sırayla düzüldüyünə şahid oldu. Onların sayı-hesabı bilinmirdi və bir ucu hələ Hospital küçəsinə açılan darvazadan da o yana uzanmaqdaydı. Bu məxmər örtüklü masalar ilanvarı biçimdə düzülmüşdü, örtüklərin hər birinə isə ən müxtəlif rənglərdə yamaqlar vurulmuşdu: bunlardan ən çox diqqəti çəkən isə narıncı və qırmızı rəngli yamaqlar idi.

Evlərin hamısı indi mətbəxə çevrilmişdi. His bağlamış qapıların digər üzündə yanan alovun gur və üz qarsıyan dalğaları adamın ağlını lap başından alırdı. Bu alovun tüstüyə qarışan şüaları qarıların çöhrəsini, arvadların sallaq buxaqlarını, yağlı və sallaq döşlərini qovururdu. Qan qədər qırmızıya, qudurmuş itin ağzından axan selik qədər isə çəhrayıya çalan tər damlaları ətrafa şirintəhər ətir yayan toppuş insan gövdələrini bürüyürdü. Qabyuyanları hesaba qatmasaq, üç aşpaz qadın axşam yeməyi hazırlayırdı və həmişə olduğu kimi, bu işə səksən yaşlı, xırda-mırda və qozbel olduğu üçün adama burulu "Tora" müshəflərini xatırladan Reyzl özü nəzarət edirdi.

Şam yeməyindən əvvəl qonaqlardan heç kəsin tanımadığı cavan bir oğlan həyətə girdi. Benya Kriki soruşdu. Krik ilə bir kənara çəkiləndən sonra o cavan oğlan dedi:

- Qulaq as, Kral, sənə deyəcək iki-üç kəlmə sözüm var. Məni bura kostetskili Hana xala göndərib...

"Kral" ayamalı Benya Krik dedi:

- Haydı, de o iki-üç kəlməni.

- Hana xala tapşırdı deyim: dünən məhəlləyə təzə icra məmuru gəlib...

Benya Krik dilləndi:

- Mən bunun sorağını ta srağagündən almışam. Başqa?

- Bir yerə topladığı məhəllə camaatı qarşısında çıxış edib...

Benya Krikin buna da cavabı ləngimədi:

- Təzə süpürgə təmiz süpürər. Yəqin yoxlama da aparacaq. Başqa sözün?

- Basqının vaxtını bilirsiniz, Kral?

- Günü sabah.

- Yox, Kral, bu gün olacaqmış.

- Bunu sənə kim dedi, ə?

- Bunu Hana xala söylədi. Hana xalanı yəqin tanıyarsınız?

- Hə, tanıyıram. Davam elə.

- Bir yerə topladığı camaat qarşısında çıxışı zamanı icra məmuru deyib ki, biz Benya Krikin nəfəsini kəsməliyik, çünki əlahəzrət imperatorun idarə etdiyi məmləkətdə Kral-mral nəkarə imiş?! Kral bu gün bacısını gəlin köçürür və bütün yaxınları o məclisə yığışacaq. Deməli, biz də basqını elə bu gün etməliyik...

- Başqa?

- Belə olunca, casusların canına yamanca qorxu düşüb. Deyiblər ki, belə əziz gündə evinə basqın eləsək, Benyanın qəzəbinə tuş gələrik və xeyli qan tökülər. İcra məmuru bildirib ki, mənliyimi mən qalan hər şeydən daha əziz tuturam...

Kral dedi:

- Gedə bilərsən.

- Bəs basqın barədə Hana xalaya nə deyim?

- De ki, Benyanın basqından xəbəri var.

Cavan oğlan durub getdi.

Onun ardınca dostlarından daha üç nəfər Benyaya eyni xəbəri gətirdi. Yarım saatdan sonra təkrar ona baş çəkəcəklərini bildirdilər. Həqiqətən də, baş çəkdilər. Vəssalam.

Süfrə arxasına keçərkən böyük-kiçikliyə heç bir məhəl qoyulmadı. Axı küt qocalıq da elə gözüqıpıq gənclik qədər zavallı bir şeydir. Heç varlılar da hamıdan əvvəl süfrə başına oturmadılar, çünki dolub-daşan pulqabıların da astarı bütün hallarda yoxsulların göz yaşıyla islanmış olur.

Masanın baş tərəfində məclisin səbəbkarı kimi bəy ilə gəlin əyləşdi. Onlardan bəridə Kralın qayınatası Sender Eyxbaum yer aldı. Buna onun haqqı çatırdı. Bu Sender Eyxbaumun qəribə sərgüzəştini bilməkdə isə fayda var.

Bəs görəsən, "soyğunçular kralı" Benya Krik necə gəlib Eyxbaumun kürəkəni olmuşdu axı? Əlli doqquz baş sağmal inəyin sahibi bu quldurbaşını özünə necə kürəkən seçmişdi?

Bu məsələnin də əsl səbəbi soyğunla bağlı idi. Düz bir il əvvəl Eyxbauma ünvanladığı məktubda Benya bunları yazmışdı:

"Müsyö Eyxbaum, sabah Sofiya küçəsi, 17 ünvanındakı darvazanın dibinə 20 min manat qoymağı sizə təklif edirəm. Bunu etməsəniz, başınıza gətiriləcək müsibət bütün Odessanın dilinə düşəcək.

Hörmətlə, Kral Benya".

Niyyətini get-gedə daha açıq şəkildə bildirdiyi sonrakı üç məktub cavabsız qalınca, Benya ölçü götürməyə məcbur qaldı. Gecə qapısına gələn o doqquz nəfərin əlində uzun dəyənəklər vardı və bunların uc qisminə qətrana batırılmış əski-üskü sarılmışdı. O doqquz məşəl alışdığı an Eyxbaumun tövləsi də alova büründü. Tövlənin qıfılını qıran Benya inəkləri birbəbir qovub, bayıra çıxardı. Əlindəki bıçağı hazır tutan bir cavan isə onların özünə sarı gəlişini gözləyirdi. Tək zərbə ilə heyvanları yerə sərməkdən ötrü o cavan öz bıçağını inəklərin düz ürəyinin başına sapladı. Yerdə yaranan qan gölməçəsində məşəllərin əks olunan işığı al-qırmızı qızılgülləri xatırlatmağa başladığı məqamda isə atəş səsləri də eşidildi.

Həmin atəşlərlə Benya tövləyə qaçışan malabaxan qadınları oradan qovmağa çalışırdı. Bunu görən digər soyğunçular da havaya atəş açmağa başladılar, əgər belə etməsəydilər, qadınlar qəfil gülləyə tuş gələ bilərdilər axı. Altıncı inək böyürərək, Kralın ayaqlarının dibinə səriləndə alt tumanda və başılovlu halda həyətə qaçan Eyxbaum soruşdu:

- Bununla nəyə nail olacaqsan, Benya?

- Mənim pulum, sizin isə inəyiniz olmayacaq, müsyö Eyxbaum. Bunu anlamağa nə var?!

- Benya, evə keçsənə.

Evdə ikən razılığa gəldilər. Yortulan inəkləri bərabər şəkildə öz aralarında böldülər. Tam toxunulmazlıq qazanması barədə Eyxbauma möhürlü sənəd verildi. Amma əsl macəra da məhz bundan sonra yaşandı.

O dəhşətli gecədə, bıçaqla yortulan inəklər böyürəndə, onların buzovları analarının qanları içində dəbələnəndə, məşəllər qara donlu qızlar kimi havada ora-bura yellənəndə, malabaxan və sağıcı qadınlar isə tapançaların lüləsini görüb, karıxaraq ciyilti qoparanda, bəli, məhz o dəhşətli gecədə ahıl Eyxbaumun qızı Çilya da yaxasıaçıq gecə köynəyindəcə özünü həyətə saldı. Beləcə, Kralın zəfəri bircə anda... məğlubiyyətə döndü.

Hadisədən iki gün sonra Benya hər hansı xəbərdarlıq eləmədən aldığı bütün pulları Eyxbauma geri vermək üçün axşamüstü bu kişinin evinə təşrif buyurdu. Geyindiyi narıncı kostyumun manjeti altındakı brilliyant qolbaq yamanca göz qamaşdırırdı. Otağa girib, salamlaşandan sonra o, qızı Çilyanı ona ərə verməsi təklifiylə Eyxbauma müraciət elədi. Bunu eşidib, yerə sərilən qoca əlüstü yerdən qalxmağı da bacardı. Canında daha iyirmi ilə yetəcək qədər güc-təpər vardı, axı onun.

Kral dedi:

- Bura baxın, Eyxbaum, bu dünyadan köçdüyünüzdə sizi ən nüfuzlu yəhudi qəbiristanlığında, həm də darvazaya yaxın bir yerdə torpağa tapşıracağam. Eyxbaum, sizə çəhrayı mərmərdən başdaşı qoyduracağam. Yaxın vaxtda sizi Brodski sinaqoqunun icma başçısı seçdirəcəyəm. İndiki məşğuliyyətimi atmaqla, Eyxbaum, sizin əsl iş ortağınıza çevriləcəyəm. İki yüz baş inəyimiz olacaq. Sizi çıxmaq şərtilə, bütün süd istehsalçılarını bazardan vurub, çıxaracağam. Yaşadığınız küçədən hər cür oğru-əyrinin ayağı kəsiləcək. On altıncı stansiyada sizin üçün yaylaqevi tikdirəcəyəm... Cavan ikən əməlisaleh biri olmadığınızı, yəqin özünüz də unutmayıbsınız. O vəsiyyətnaməni kimin saxtalaşdırdığı barədə pıçıltıyla danışmam daha məsləhətlidir, elə deyilmi?! Kürəkəniniz isə "Kral" olacaq. Hansısa burnuselikli yox, hə, məhz "Kral" olacaq, Eyxbaum...

Beləcə, Benya Krik dediyinə nail oldu, çünki gözüqara biriydi, belələri isə bütün dünyaya meydan oxumağı bacarır. Təzə evlənənlər ilk üç ayı pısmırıqlı Bessarabiyada, üzümlüklər diyarında yaşadı, günlərini yeyib-içməklə, sevib-sevişməklə keçirdi.

Sonra Bazedov xəstəliyindən əziyyət çəkən, qırx yaşlı bacısı Dvoyranı ərə verməkdən ötrü Benya Odessaya qayıtmalı oldu. Sender Eyxbaumun macərasını danışıb-bitirdiyimiz üçün, məncə, biz də artıq Kralın bacısı, Dvoyra Krikin toy məclisinin təsvirinə davam edə bilərik.

Axşama doğru hindtoyuğu, qızardılmış toyuq və qaz əti, ləvəngili balıq və səthindəki limon suyu damlalarının incilər kimi bərq vurduğu balıq buğlaması süfrələrə verildi. Bişmiş qaz başlarının üzərindəki çiçəklər təmtəraqlı dekorları xatırladırdı. Yoxsa, Odessadakı dənizin sahilə cuman köpüklü dalğaları qızardılmış toyuqları da öz bərabərində gətirmir axı.

Qaçaqmalçılıqla əldə olunan ən misilsiz mallar, məmləkətimizin hər tərəfində fəxarət mənbəyi sayılan bütün nemətlər o ulduzlu və lacivərd gecədə həm cazibədarlığını qoruyur, həm də qəlblərdə dərin həsəd hissi oyadırdı. Xaricdən gətirilən şərab mədələri isindirib, ayaqları muma döndərməklə, beyinləri dumana bürüməklə qalmır, mədələrdən döyüş şeypurunun səsinə bənzəyən güclü hıçqırtıların da qopmasına rəvac verirdi. Üç gün əvvəl Port-Səiddən yola çıxan "Plutarx" gəmisində işləyən zənci aşpaz Yamayka romuyla dolu iri butulkaları, su qədər rahat içilən madera şərabıyla dolu şüşələri, Pirpont Morqanın tütün plantasiyalarında bükülən qalın siqaraları və Yerusəlim ətrafındakı bağlarda bitən portağalları gömrük qapısından hər nə cürsə keçirə bilmişdi. Bütün bu nemətləri Odessa dənizinin köpüklü dalğaları sahilə sırf ona görə atmışdı ki, yəhudi toylarında kasıb-kusubun da ağzı bir azca dada gəlsin. Dvoyra Krikin toyunda yəhudi dilənçilər Yamayka romunu su yerinə, həm də "düt" deyincə içib, məsti-xumar olduqları üçün qoltuq ağaclarıyla yeri döyəcləyir, qulaqbatırıcı səslər çıxarırdılar. Jiletinin yaxasını açan Eyxbaum gözlərini qıyaraq, bu məclis əhlini süzür və razılıqla ıçqırtı vururdu.

Orkestr tuş çaldı. Bu səhnə oradakılara bir növ, diviziyanın baxış üçün düzülüşünü xatırlatdı. Sadəcə, tuş çalındı, ha. Soyğunçular əvvəl-əvvəl yad adamlarla məsafəli davranmaqdan ötrü qapalı dairələr şəklində oturdular, amma sonradan həmin adamlar səssizcə durub, məclisi tərk elədilər. Lyova Kaçap araq şüşəsini öz sevgilisinin başına çırpdı. Topçu Monya isə havaya atəş açdı. Köhnə adətlər üzrə qonaqlar bəy ilə gəlinə hədiyyə və nəmər verməyə başlayanda isə, bu səxavət yarışı heç bir hədd-hüdud tanımadı. Sinaqoq xidmətçiləri masanın üstünə sıçramaqla, gur tuş sədaları altında nəmərin miqdarını və hədiyyə verilən gümüş qaşıqların sayını oradakılara bəyan eləməyə başladılar. Həmin dəqiqələrdə Kralın dostları damarlarında mavi qan axmasının və hələ də varlığını qoruyan moldavan cəngavərliyinin nə demək olduğunu hamı qarşısında gen-bol sərgilədilər. Gümüş məcməyiyə qızıl sikkələr, üzüklər və bir düzüm mirvari atan bu adamlar əcəb səxavətliydilər!

Moldavan kübarları əyinlərinə moruğu rəngdə jiletlər geyinib, çiyinlərinə də pas rəngdə pencəklər salmışdılar, koppuş ayaqları isə səma mavisi rəngdə, damdar dəri şalvarlara bürünmüşdü. Soyğunçular qəddlərini şax tutub, qarınlarını içəri çəkməklə, musiqinin təqtinə uyğun biçimdə əl çalır, "Öpüşsünlər!" - deyə bağırıb, gəlinə, Kralın, yəni Benya Krikin bacısı - qırx yaşlı Dvoyraya tərəf çiçəklər atırdılar: şiddətlənən zob xəstəliyinin təsiriylə getdikcə idbarlaşan və gözləri hədəqədən çıxan gəlin isə üst-üstə təpələnən yastıqların üzərində, Eyxbaumdan "sağılan" pula satın alınmaqla, indi qüssəli görkəmlə susub-oturan ütük bir oğlanın böyründə əyləşmişdi.

Hədiyyə-nəmər mərasimi başa çatanda sinaqoq xidmətçilərinin səsi kallaşmış, kontrabas isə skripkanın səsini boğmağa başlamışdı. O ara həyətin havasına qəflətən bir yanıq qoxusu qarışdı.

Əvvəllər yük daşımaqla məşğul olan və həmkarları arasında köntöy biri kimi ad çıxaran ata Krik oğluna üz tutdu:

- Benya, heç bilirsən, ağlıma nə gəldi? Benya, məncə, bizim anbardır ey, bu yanan...

Kral sərxoş atasını sakitləşdirdi:

- Atası, sən canın, ye-iç, o cür vecsiz şeylərin də he-e-ç dərdini çəkmə...

Ata Krik də oğlunun məsləhətinə qulaq asdı. Yəni yeyib-içdi. Amma yüksələn tüstü getdikcə daha boğucu olmağa başladı. Səmanın bir qismi, hətta çəhrayı çalar da qazandı. Sivri qılıncı xatırladan alov dilimi düppədüz göyə sancılmışdı. Yerlərindən sıçrayan kişi qonaqlar havanı qoxlamağa, onların arvadları isə ciyildəşməyə başladılar. İş bu yerə çatanda soyğunçular da bir-birləriylə baxışdılar. Bütün bunlara zərrəcə məhəl qoymayan Benya heç cür təskinlik tapmır və çarəsizliyə qapılaraq təkrarlayırdı:

- Hə, onlar mənim məclisimə qanıqaraçılıq salmaq istəyirlər. Rica edirəm, əzizlərim, siz yemək-içməyinizdə olun...

Hələ axşamüstü həyətə baş çəkən o cavan oğlan bu dəm haradansa təkrar zühur eləyərək dedi:

- Kral, sizə deyiləcək iki kəlmə sözüm var...

Kral dilləndi:

- Haydı, de: axı mənə deyiləcək o iki kəlmə sözü sən hardan olsa, tapırsan…

Naməlum cavan oğlan xısın-xısın gülərək dedi:

- Kral, gülünc görünsə də, sizin sahə hazırda şam kimi alışıb-yanmaqdadır…

Dükançıların matı-qutu qurudu. Soyğunçular isə buna hırıldaşdılar. Qəsəbə quldurlarının "xaç anası" sayılan altmış yaşlı Manya qoşa barmağını ağzına salaraq, necə bərkdən fışqırıq çaldısa, böyür-başında oturanlar yerlərində yırğalanıb, ləngər vurdular.

Benya xatırlatdı:

- Manya, indi siz iş başında deyilsiniz. Özünüzə bir az toxtaq verin, Manya...

Bu sarsıdıcı xəbəri gətirən cavan oğlan isə hələ də gülməyinə ara verməmişdi. Çənəsini önə uzadaraq dedi:

- Sahəni tərk edərkən o həriflər qırx nəfər idilər. Oradan on beş metr aralandıqları an alov göyə yüksəldi... Yanğını görmək istəyirsinizsə, tələsin...

Amma gedib o yanğına tamaşa etməyi Benya öz qonaqlarına yasaqladı. İki yoldaşını yanına salıb, özü oraya yollandı. Sahə dörd yandan güclü alova bürünmüşdü. Şəhər polisləri iri yanbızlarını burcudaraq, tüstüyə qərq olan pilləkəndə qaçışır, sandıqları pəncərələrdən aşağı tullayırdılar. Həbs olunanlar da o səs-küydə qaçıb, aradan çıxdılar.

Yanğınsöndürənlər canla-başla işə girişsələr də, yaxınlıqdakı krandan su gəlmədiyi məlum oldu. İcra məmurlarından biri, o haqqında "təzə süpürgə yaxşı süpürər" deyilən hərif o dəm qarşı səkidə dayanmışdı və ağzının üstünə düşən bığlarını gəmirirdi. Yəni bu "təzə süpürgə" artıq heçcə nəyə yaramırdı.

Yanından ötərkən Benya bu icra məmuruna hərbi salam verərək, canıyananlıqla dedi:

- Allah heç canınıza dəyməsin, zati-aliləri. Bu bədbəxt hadisə barədə görəsən, bəs siz nə düşünürsünüz? Bu ki əsl müsibətdir...

Sonra baxışlarını yanan binaya dikərək, başını buladı, ağzını nırçıldatmaqla heyfsiləndi:

- Ay-yay-yay...

Benya evinə döndüyü vaxt səma artıq şəfəqlərə büründüyündən küçə fənərləri söndürülmüşdü. Qonaq-qara dağılışmışdı, başlarını öz çalğı alətlərinin baş qisminə söykəyən musiqiçilər isə mürgüləyirdilər.

Bircə Dvoyra hələlik yatmağa tələsmirdi. O, öz karıxmış ərini gərdək qurulan otağa tərəf, həm də ikiəlli necə itələyirdisə, o ara ağzında tutduğu siçana dişləriylə hərdənbir toxunmaqla, onu iştahayla süzən acgöz pişiyi xatırladırdı.

İsaak Babel

Yəhudi əsilli rus-sovet yazıçısı

Dilimizə çevirdi: Azad Yaşar

Ədəbiyyat qəzeti.- 2024.- 26 oktyabr, №41.- S.31-32.