Şərqşünaslığın Şərq sevdası

Aida İmanquliyeva-85

O, payızda gəlmişdi dünyaya. Payız rənglərinin şahanə şöləsi, möcüzəli gözəlliyi ağ işığın sirli-sehirli cazibəsi vardı təbəssümündə...

Yüksək səviyyəli zəngin elmi yaradıcılığı, fenomenal intellekt və istedadı, bütöv, kamil şəxsiyyəti haqqında yazılan çoxsaylı məqalələrdən, monoqrafik tədqiqat əsərlərindən biri belə adlanırdı: "Şərqşünaslığın şərqli şahzadəsi". Azərbaycan ədəbiyyatşünaslıq elminin böyük zəka sahibi, filologiya elmləri doktoru, professor Yaşar Qarayev yazmışdı həmin əsəri...

Atası Nəsir İmanquliyev Azərbaycan milli mətbuatının fədakar ustadlarından, həqiqi korifeylərindən biri idi. 30 il məşhur "Bakı" və "Baku" qəzetlərinə uğurla rəhbərlik, baş redaktorluq etmişdi, milli mətbuat tariximizdə yeni bir səhifə açmış, öz məktəbini yaratmışdı...

Tale elə gətirdi ki, Nəsir İmanquliyev əsli-kökü Şirvanşahlar dövlətinin paytaxt şəhəri Şamaxıdan olan gözəl bir qızla - Gövhər xanım Sultanzadə ilə evləndi, ailə qurdu. Gövhərin atası Yusif bəy, anası Fatma xanım əsilzadə nəslindən idilər. 1915-ci ilin yadigarı olan nadir fotoda balaca Gövhərin atalı-analı bəxtəvərlik dünyasının xoşbəxt bir anı əbədiləşib...

Nəsir İmanquliyevlə Gövhər xanımın təzəcə qurulan sevinc, işıq dolu ailə həyatını ikicə sözlə ifadə etmək olardı: Xoşbəxtlik ocağı...

Ailənin yeganə övladı olan Aida dünyaya gəlişilə bu xoşbəxtlik ocağını əbədi günəşə döndərdi. Kiçik yaşlarından qeyri-adi istedadı, təhsildə fərqləndirici uğurları, heyranedici ağlı-kamalı, ilahələrə bənzər füsunkar gözəlliyi ilə seçilən Aida İmanquliyeva ata-anasının fəxri, tükənməz sevinc, fərəh ümmanı idi.

Beləcə, xoşbəxt uşaqlıq illəri arxada qaldı, unudulmaz, şirin xatirələrə döndü. Atası Nəsir kişinin, anası Gövhər xanımın saf, səmimi məhəbbətlə dolu ailəsində, ziyalı dünyasında böyüdü. Bakıdakı 132 saylı məktəbi qızıl medalla bitirdi. Həmin il, yəni 1957-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universiteti şərqşünaslıq fakültəsinin yenicə açılan ərəb dili şöbəsinə daxil oldu. 1962-ci ildə universiteti fərqlənmə diplomu ilə bitirərək ərəbşünas-filoloq ixtisasına sahibləndi. 1966-cı ilin martında Moskvada namizədlik, 1989-cu ildə Tbilisidə doktorluq dissertasiyalarını uğurla müdafiə etdi. Az sonra doktorluq dissertasiyası əsasında yazılan "Yeni ərəb ədəbiyyatı korifeyləri" adlı kitabı işıq üzü gördü. 20 çap vərəqi həcmində olan, Aida İmanquliyevaya həqiqi dünya şöhrəti gətirən bu kitab 25 illik gərgin elmi fəaliyyətin, qüdrətli yaradıcı zəkanın bəhrəsi idi. "Yeni ərəb ədəbiyyatının korifeyləri" kitabının ilk səhifəsində bu sözlər yazılmışdı: "Anamın xatirəsinə həsr edirəm". Bu sadə, səmimi sözlərdə Aida İmanquliyevanın anasına, unudulmaz Gövhər xanıma sonsuz sevgisi, ehtiramı əbədiləşib.

"Aida xanım özündən sonra çağdaş ərəb ədəbiyyatının tədqiqində yeni bir səhifə, yeni bir yol açdı.

...Tanrı insanlığa xas bütün yüksək keyfiyyətləri ona bəxş etmişdi. Təbiətin yaratdığı ən nadir insan portreti simasının cizgilərində öz əksini tapmışdı. O, insan gözəlliyinin kamil mücəssəməsi idi".

Bu ürək sözləri xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadəyə məxsusdur.

Azərbaycanın elm və sənət adamları, yazıçı və şairləri, bütün ziyalıları böyük şərqşünas-alim, professor Aida İmanquliyevanı beləcə yüksək qiymətləndirir, onunla fəxr edirdilər.

Tanrı onu yaradanda heç nəyi əsirgəməmişdi: zərif gözəllik də vermişdi ona, hüdudsuz zəka da. Mehribanlıq, səmimiyyət, intellekt sahibi idi. Yaradan onu bütöv məhəbbətlə gətirmişdi dünyaya. Ata-anasına yeganə övlad, həyat yoldaşına sədaqətli can sirdaşı, övladlarına müqəddəs ana olmuşdu. Elmin zirvəsinə öz səyi, gərgin zəhməti, tükənməz intellekt və istedadı, mübariz prinsipiallığı ilə pillə-pillə ucalmışdı böyük şərqşünas alim Aida İmanquliyeva. Bunu keçmiş SSRİ məkanında yaşayan ən görkəmli şərqşünaslar - İrina Bılık, Anna Dolinina, Filştinski, Aleksandr Kudelin, Frolova, Valeriya Kirpiçenko və neçə-neçə başqaları da səmimiyyətlə təsdiqləyirdilər. Bu gün onun elmi məruzələrini dinləyənlər, onunla bir institutda çalışanlar yüksək erudisiyasından, alimlik qüdrətindən, mahir elmi təşkilatçılığından böyük heyranlıqla danışır, iftixar hissi keçirirlər.

Aida İmanquliyeva Azərbaycanda ərəb filologiyası üzrə ilk qadın elmləri doktoru, ilk professor idi. Onun Mixail Nüaymə haqqındakı monoqrafiyası Moskvada rus dilində, "Cübran Xəlil Cübran" və "Yeni ərəb ədəbiyyatının korifeyləri" monoqrafiyaları Bakıda Azərbaycan dilində nəşr olunmuş, ərəb ədəbiyyatı ilə bağlı neçə-neçə tədqiqat əsəri, elmi-nəzəri məqalələri dərc edilmişdi.

"Ərəb filologiyası məsələləri", "Şərq filologiyası məsələləri", "Sovet şərqşünaslığının problem və perspektivləri", "Şərqin problemləri: tarix və müasirlik", "Romantizm problemləri və Şərq", eləcə də onlarla başqa tədqiqat əsərlərində Şərqin və Qərbin ədəbi-fəlsəfi fikir sistemləri bütöv vəhdətdə təqdir edilir, bu qeyri-adi elmi-tədqiqat sintezində Azərbaycan milli özünüdərkinin uğurları, problem və perspektivləri vətənpərvər bir fədakarlıqla ön plana çəkilirdi. Bu əsərlərdə "ingilis romantikləri və amerikan transendentalistlərinin, rus klassikləri və ərəb məhcər ədəbiyyatı nəhənglərinin" zəngin, mürəkkəb yaradıcılığı azərbaycanlı alimin elmi qüdrətilə uğurla tədqiq və şərh olunur, sistemləşdirilir, dünya həmin elmi uğurları heyranlıqla, ehtiramla qəbul və təsdiq edirdi. Bu, Azərbaycan elmi-nəzəri fikrinin Şərq-Qərb miqyaslı qələbə yürüşləri idi...

"Yeni ərəb ədəbiyyatı korifeyləri" kitabının orijinal elmi sistemi, əsas elmi-metodoloji məziyyətləri haqqında alim Afaq Əsədova yazırdı: "Aida İmanquliyeva bir ədəbiyyatşünas-filosof olaraq dünya ədəbiyyatşünaslığı tarixinə, dünya fəlsəfi fikrinə çox yaxından bələd idi və o, dünya ədəbiyyatşünaslığında son iki əsr ərzində yaranmış bütün tədqiqat metodlarını öyrənərək dərindən mənimsəmiş və özünün mürəkkəb tədqiqat obyekti üçün sistemli bir elmi metodologiya yaratmışdır.

Bu metodologiyanın içərisində Sent Bövün bioqrafik metodu, İppolit Tenin mədəni-tarixi məktəbi, Vilhelm Dilteyin mənəvi-tarixi məktəbi, Haydeqqerin, Sartrın ekzistensializmi, Yunqun analitik psixologiyası, Bartın strukturalizmi Aida İmanquliyevanın özünəməxsus metodoloji sisteminin elementlərinə çevrilir. Tədqiqatçı alim çiyinlərini necə böyük və məsuliyyətli bir yükün altına verdiyini bilirdi. Ondan əvvəl bu mövzuya - "Suriya-Amerika" ədəbi məktəbi adlanan ərəb məhcər ədəbiyyatı mövzusuna dünya şöhrətli şərqşünas alimlər A.E.Krımski və İ.Y.Kraçkovski yalnız ümumi şəkildə nəzər salmışdılar. Aida İmanquliyeva isə bu mövzunu özünün bütün elmi fəaliyyətinin ana xəttinə çevirmiş, bu mövzunu Qərb-Şərq ədəbi əlaqələrinin sintezi səviyyəsinə yüksəltmiş, bu mövzu əsasında müxtəlif xalqların ədəbiyyatlarını, XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərində dünya ədəbi-fəlsəfi fikir tarixinin dinamikasını, müxtəlif cərəyanların, ideya axınlarının təkamülünü tədqiq etmişdir. Bu nəhəng vəzifəni yerinə yetirmək üçün alim dünya ədəbi-fəlsəfi fikrinin, dünya ədəbiyyatşünaslıq elminin bütün nailiyyətləri ilə silahlanmalı və bir ömür sərf etməli idi. Aida İmanquliyeva bunu etdi".

Aida İmanquliyeva fəal vətəndaş-alim, Azərbaycan və dünya elmi ictimaiyyətinin dərin hörmətini qazanmış beynəlxalq nüfuzlu elm xadimi kimi halal şöhrət qazanmışdı. Keçmiş SSRİ-də Ümumittifaq Şərqşünaslar Cəmiyyəti Rəyasət heyətinin, Şərq Ədəbiyyatlarının Tədqiqi üzrə Ümumittifaq Koordinasiya şurasının üzvü idi. Azərbaycan şərqşünaslıq məktəbinin nüfuzlu nümayəndəsi kimi Bakıda, Moskvada, Kiyevdə, Düşənbədə, Halledə, Tbilisidə, Tehranda və başqa şəhərlərdə keçirilən elmi konqreslərdə, beynəlxalq simpoziumlarda, sessiyalarda məruzələr etmişdi.

O, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Şərqşünaslıq İnstitutunda kiçik elmi işçi, baş elmi işçi, ərəb filologiyası şöbəsinin müdiri, elmi işlər üzrə direktor müavini və 1991-ci ildən ömrünün sonunadək direktor işləmişdi. Atalar sözüdür: "Alim olmaq asandır, insan olmaq çətin". Aida xanımın böyük alimliyilə bütöv insanlığı bir-birini tamamlayır, zənginləşdirirdi.

Ərəb, ingilis, rus dillərini mükəmməl bilirdi. Ərəb dilindən etdiyi bədii tərcümələrinə görə istedadlı bir ədib-tərcüməçi kimi tanınırdı. Nüfuzlu qəzet və jurnallarda çap olunan monoqrafik tədqiqat əsərləri, çoxsaylı məqalələri, milli mədəni mühitimizdə ehtiyac duyulan tərcümələri ilə ədəbi aləmdə seçilir, ciddi söz sahibi kimi yüksək qiymətləndirilirdi.

1981-ci ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü idi. Elmi, ədəbi, eləcə də tərcüməçilik fəaliyyəti Aida İmanquliyevanın yaradıcılığında bütöv vəhdət təşkil edir, bir-birini tamamlayırdı. Ədəbiyyatşünas-alim, akademik Bəkir Nəbiyev yazırdı: "Deyirlər, həyatı gözəl yaşamaq da bir istedaddır. Aida xanım İmanquliyeva belə bir istedad sahibi idi".

Filologiya elmləri doktoru, professor Azadə Rüstəmova sanki bu fikri davam etdirərək xüsusi vurğulayırdı: "Aida xanım! O, xalqımıza Tanrı tərəfindən bəxş edilən nadir zəka ulduzlarından idi".

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, unudulmaz alim Yaşar Qarayevin vaxtilə filologiya elmləri doktoru, məşhur şərqşünas, ərəbşünas alim Aida İmanquliyeva haqqında yazdığı "Şərqşünaslığın şərqli şahzadəsi" adlı məqaləsində çox maraqlı bir məqam var: "Yaxşı xatırlayıram. Tehranda elmi ezamiyyətdə idik. Rəsmi-elmi hissə bitmişdi. Paytaxtın görməli yerləri ilə tanış olurduq. Axşam "Lalə" otelinə qayıdanda Aida xanımı çox xoşbəxt və həyəcanlı gördüm. "Sənə bir möcüzə göstərmək istəyirəm, - dedi. - Mir Cəlal müəllimi görmək istəyirsən?" Heyrətdən yerimdə dondum. Axı sevimli müəllimim, təkrarsız ədibimiz çoxdan vəfat etmişdi. Aida xanım həyəcanla davam etdi: "Elə mən də onu görəndə sənin kimi şaşırdım. Arifin baba yurduna - əmisigilə getmişdim. Əmisi Mir Xəlili görəndə elə bil Mir Cəlal müəllimin özünü gördüm. İnsan da insana bu qədər oxşayarmış!.."

Bu, böyük yazıçı, alim Mir Cəlalın gəlini, görkəmli jurnalist, mətbuat korifeyi Nəsir İmanquliyevin qızı, nüfuzlu şərqşünas, professor Aida İmanquliyevanın heyrətidir. Əndəlibli Əli kişinin övladlarının - Sovet hökumətinin ilk çağlarında geri qayıdaraq Təbrizdə yaşayan böyük oğlu Mir Xəlilin və Bakıda yaşayan kiçik oğlu Mir Cəlalın bir-birinə qəribə, qeyri-adi oxşarlığı hər bir insanı heyrətləndirə, düşündürə bilərdi. Arazla ikiyə bölünən bütöv bir xalqın güneydə və quzeydə yaşayan milyonlarla övladları da beləcə qan, gen qohumu, əzəli-əbədi soykök, ruh eynisi, bir kökdən gəlib iki ayrı-ayrı yolla getməyə məhkum edilən tale qardaşlarıdır".

***

Genişmiqyaslı, sanballı elmi yaradıcılığı ilə Şərq-Qərb, ümumən dünya ədəbi-mədəni əlaqələrinin inkişafına, qarşılıqlı yaxınlaşmasına böyük töhfələr verən fədakar alim, beynəlxalq şərqşünaslıq ictimaiyyəti arasında ciddi nüfuz qazanan Aida İmanquliyeva özünəməxsus elmi mövqe sahibi idi. Keçmiş Sovet İttifaqının, bütövlükdə dünyanın ən böyük şərqşünasları professor Aida İmanquliyevanın həqiqətpərəst elmi mövqeyinə hörmətlə yanaşır, ən müxtəlif elmi-nəzəri problemlərin həllində onun əsərlərini, elmi qənaətlərini layiqincə qiymətləndirir, təsdiq və etiraf edirdilər. 1 iyun 1984-cü ildə çap etdirdiyi "İki böyük yazıçının eyni adlı əsəri haqda" adlı elmi məqaləsi də məhz belə qarşılanmışdı. Böyük ərəb yazıçısı Mixail Nüaymə və rus nəsrinin klassiki İvan Turgenevin eyni adlı əsərləri - "Atalar və oğullar" arasında paralellər aparan Aida İmanquliyeva istər rus, istərsə ərəb elmi ictimaiyyətinin diqqətini incə tarixi məqamlara yönəldərək yazırdı: "Poltavada ruhani seminariyasında oxuyarkən Mixail Nüaymə Lev Tolstoy, Turgenev, Dostoyevski, Çexov kimi yazıçıların əsərlərini birnəfəsə oxuyurdu. Belinskinin məqalələri onu xüsusilə həyəcanlandırırdı. O, böyük tənqidçini rus tənqidçilərinin başçısı, ədəbi fəaliyyətdə "həqiqətin, qüdrətin, xeyirxahlığın, gözəlliyin və yazıçı adının yüksəkliyini açıb göstərmiş" mütəfəkkir sayırdı.

Artıq görkəmli yazıçı olanda o, Rusiyadakı təhsil illərini xatırlayaraq yazırdı: "Bu, zəngin ədəbi savad və zənginləşmə illəri idi, fikrimin dolğunluq, hisslərimin alovlanması və ruhumun inkişaf vaxtı idi. Mənim ölkəmin, bütün ərəb ölkələrinin və bütün Şərqin vəziyyətinə gözlərim açıldı - bu fikir xüsusilə incəsənət və ədəbiyyatın vəziyyətinə aid idi".

...Cəsarətlə demək olar ki, Nüaymə təqlid yolu ilə getməmiş, Turgenev süjetindən də milli həyat həqiqətlərini təhlil etmək, doğma xalqının yetişmiş problemlərini qaldırmaq üçün istifadə etmişdi və bu da onun əsərinin milli özünəməxsusluğunu, bədii-məfkurəvi əhəmiyyətini şərtləndirirdi".

O, Azərbaycanın, bütövlükdə Şərq dünyasının qədim və müasir ədəbiyyatını, tarix və mədəniyyətini dərindən bilən böyük zəka, ciddi elmi təfəkkür sahibi idi. Azərbaycan milli mədəniyyətinin, xüsusilə, şərqşünaslıqla əlaqəli bir sıra problemləri onun yüksək təfəkkürlü analitik yanaşmasında, davamlı tədqiqatlarında öz həllini tapır, elmi ictimaiyyət tərəfindən maraqla, rəğbətlə qarşılanırdı.

Türkiyədə çap olunan "Dünya deyilən sənmişsən..." adlı kitab-albomun "Mənəviyyat körpüsü" başlıqlı ön sözündə oxuyuruq: "Aida İmanquliyeva özünün elmi fəaliyyəti sahəsində Azərbaycan ictimai şüurunu dövrün mənəvi-ideoloji buxovlarından azad edib".

Bəli, böyük şərqşünas alim, professor Aida İmanquliyeva Azərbaycan xalqına lazım olanları bilən və bildiklərini cəsarətlə həyata keçirən elm fədaisi, əsl ziyalılıq nümunəsi idi. "Əbədi və dönməz müstəqillyə» üz tutan Azərbaycanı öz böyük tarixi gücü, etnogenetik milli-mənəvi yaddaş enerjisi ilə qovuşdurmaq, bu yolla yenidən səfərbər etmək, xalqı öz əzəli, bütöv ruhuyla silahlandırmaq işi - bu maarifçilik missiyası Aida İmanquliyevanın əsas elmi-nəzəri hədəflərindən idi. 21 mart 1991-ci ildə "Ədəbiyyat qəzeti"ndə çap etdirdiyi "Novruz Şərq ölkələrində" adlı sanballı elmi məqalə bunu bir daha təsdiq etdi. Novruz bayramının qədim qaynaqlarına, mifoloji yaranma tarixinə, etnoqrafik köklərinə, bütöv Şərqi əhatə edən zəngin, çoxmərhələli inkişaf yollarına diqqəti cəlb edən alim, türk xalqlarının, xüsusilə, Azərbaycanın bu doğma bayrama bütöv qayıdışını, unudulan, unutdurulan əsas məqamların tam bərpasını tarixi zərurət hesab edərək yazırdı: "Yeni il - Novruz bayramı Mərkəzi Asiyadan Balkanlara qədər uzanan böyük bir ərazidə məskunlaşan bütün türk xalqları tərəfindən sevinclə qarşılanır. Keçirilmə günü müxtəlif olsa da, bunların hamısı Azərbaycanda "bayram ayı" deyilən və 20 fevraldan 21 marta qədər olan dövrü əhatə edən müddətə təsadüf edir.

...Türk xalqları arasında Novruz bayramının keçirilməsi məzmun baxımından eyni olsa da, şəkilcə müxtəlifdir. Bu baxımdan mərasimlərin keçirilməsini şərti olaraq üç əsas qismə ayırmaq olar: Mərkəzi Asiya, Ön Asiya, Şərqi Avropa..."

Görkəmli alim Yaşar Qarayev yazırdı: "Bütün xanımlıq məlahəti, qənirsiz gözəlliyi ilə o Şirinin, Leylinin özü idi. Hər halda, ən azı Şərqşünaslıq İnstitutunun "Şərqli gözəli", "Bakılı Leylisi" Aida xanım idi. Qamətində daşıdığı ucalığı, sözündən, səsindən yayılan tələffüzündəki musiqi, çöhrəsindəki bütün cizgilər, əməlində, hərəkətindəki kübarlıq ədaları məhz daxilindəki ülviyyətin (Leylinin) zahirdəki ifadəsi idi". Aida xanım İmanquliyevanın simasında sanki Yaradan Çexovun "İnsanda hər şey gözəl olmalıdır" kəlamını təsdiqləmişdir.

Aida xanım taledən nə arzulamışdısa, hamısına çatmışdı. Ona görə Aida xanıma arzusuna, kamına yetmiş insan demək doğru olar. Qəribədir ki, dünyasını da öz istədiyi kimi dəyişdi - qocalmadan. "Mən çox qocalmaq istəmirəm" - deyirdi. Kim bilir, bəlkə də yaddaşlarda gözəl qalmaq üçün belə deyirdi, bəlkə də qocalığı ilə kiminsə köməyinə möhtac olmamaq üçün dünyadan tez köçməyi düşünürdü. Belə bir el deyimi var: "Ulduzlar sönmür, axır". Aida xanım İmanquliyeva Azərbaycan Şərqşünaslıq elmində əbədi dövr edən bir ulduza döndü. Yetirdiyi alimlərin, övladlarının ömründə davam edəcək, əsərlərində əbədi yaşayacaq".

Böyük alim, istedadlı tərcüməçi, tariximizin ilk qadın ərəbşünas elmlər doktoru, professor Aida İmanquliyeva ədəbi-elmi ictimaiyyətimiz tərəfindən həmişə ehtiramla xatırlanır. Şərq-Qərb ədəbi-fəlsəfi sistemlərinin bilicisi, uğurlu analitik tədqiqatçısı, yeni ərəb ədəbiyyatı korifeylərini - Cübran Xəlil Cübran, Əmin ər-Reyhanı, Mixail Nüaymə və başqalarını tədqiq və tərcümələri ilə xalqımıza tanıdan, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Şərqşünaslıq İnstitutunun direktoru olarkən böyük elmi-təşkilatçılıq işləri görən Aida İmanquliyeva artıq neçə ildir ki, əbədiyyətə qovuşub. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü, filologiya elmləri doktoru, professor Nərgiz Paşayevanın tərtibçisi və bədii redaktoru olduğu, Türkiyədə çap edilən "Dünya deyilən sənmişsən..." adlı nəfis kitabı unudulmaz alimin həyat və yaradıcılıq yoluna güzgü tutur, şərəfli bir ömrün zirvə həqiqətlərindən söz açır.

"Azərbaycanın, millətimizin 20-ci yüzillikdə başqa tarixi uğurlarından, əldə etdiyi sərvətlərindən biri məncə, Azərbaycan qadınlığıdır, milli Azərbaycan qadınıdır. İctimai-siyasi, mədəni həyatın bütün sahələrində həlledici fenomen kimi bərqərarlaşmış müasir Azərbaycan qadınıdır. Əgər bizdə, Azərbaycan xalqının XX əsrdə ən layiqli 100 qadınını təyin etmək anketi tərtib olunarsa, bunlardan ən-ən yeddisindən biri Aida xanım İmanquliyevadır". (Akademik Cəmil Quliyev)

İki böyük ziyalı nəsli - Nəsir İmanquliyev və Mir Cəlal ailəsini qovuşduran Aida xanım elmin zirvələrini fəth etdi. Anasını sonsuz bir məhəbbətlə sevən Aida xanım gözəl bilirdi ki, cənnət anaların ayağı altındadır. O, anasının, ana Vətəninin, doğma xalqının, bütün varlığıyla sevdiyi ana Azərbaycanın ayaqları altındakı cənnət həqiqətini başlar üzərinə qaldırır, bütün dünyaya göstərir və sevdirirdi. Ata-anasının, Vətəninin, xalqının inamını, ümidlərini doğruldan hər insanın "xoşbəxt bir ömür yaşadım" - deməyə haqqı var.

Mənalı həyatı, elmi-ədəbi yaradıcılığı, yüksək intellekt və istedadı ilə kamillik fenomeni adlandırılan görkəmli alim, unudulmaz ziyalı Aida İmanquliyeva belə bir xoşbəxt ömür yaşadı.

O, payızda dünyaya gəlmişdi, payızın astanasında dünyasını dəyişdi... Və bütöv, əbədi yaz ömrü yaşadı...

Deyilənə görə, ağ rəngi çox sevirdi. Bahar güllərinin, yaz çiçəklərinin ağappaq təzəliyi, təmizliyi, yazılmayan tale vərəqləri kimi ağ ləçəklərin tanrısal ülviyyət dünyası heyran edirdi onu; ağ işığın möcüzəsiydi Aida İmanquliyeva.

Ona "İşıqlı şəxsiyyət", "Mənəviyyat simvolu", "Kamillik fenomeni", "Nefertitiyə bənzəyən xanım", "Şərqşünaslığın şərqli şahzadəsi" deyirdilər. Misilsiz mənəvi mədəniyyəti, fədakar elmi yaradıcılığı, qeyri-adi gözəlliyi, ziyalı nuruyla ən parlaq ulduzları xatırladırdı. Qadınlar arasında ilk azərbaycanlı ərəbşünas elmlər doktoru, ərəb məhcər ədəbiyyatının ən görkəmli tədqiqatçısı, fundamental monoqrafiyaları, çoxsaylı elmi əsərlərilə şərqşünaslıqda yeni söz deyən, Azərbaycan filoloji təfəkkürünün hüdudlarını genişləndirən Aida İmanquliyeva bu gün də öz xalqıyla, bütün varlığıyla sevdiyi Azərbaycanla birlikdədir. O, dünənin, bu günün və sabahların bənzərsiz alimi, fədakar ziyalısı, böyük vətəndaşıdır.

P.S. Məqalə müəllifin Azərbaycan televiziyasında istehsal olunan "Şərqşünaslığın şərqli şahzadəsi" adlı sənədli televiziya filminin ssenarisi əsasında yazılmışdır.

Sadıq Elcanlı

Ədəbiyyat qəzeti.- 2024.- 21 sentyabr, №36.- S.16-17.