Ata vəsiyyəti və Oğuz-Türk ənənəsi
44 günlük savaş Azərbaycan xalqının
tarixi yaddaşına qızıl hərflərlə
yazıldı. Savaşın
hər gününü,
hər anını xalqımız yüksək
əhvalla yaşadı.
Cəbhədən alınan
qələbə xəbərləri
ruhumuzu yerindən oynatdı: şəhadətin
göz yaşları qələbə sevinci ilə əvəz olundu.
Bir xalq və millət
olaraq son əsrlərdə
qələbə üzünə
həsrət qalmış
Azərbaycan etnosu düşmən üzərində
zəfər çalmaqla
millətin tarixi kimlik ləyaqətini bütün dünyaya sübut etdi.
Azərbaycan yumruq kimi birləşdi: lider və xalqın mənəvi-ruh birliyi bu xalqın xeyirxahlarına da, bədxahlarına
da Azərbaycan xalqının
kim olduğunu göstərdi. Dünya bu qələbənin nümunəsində
Oğuz-Türk kimliyinin yenidən
necə doğulduğuna,
Oğuz Kağanın
övladlarının öz
şanlı hərb tarixini unutmadıqlarına,
torpağa "ana" deyən
igidlərin öz canlarını ana torpaq uğrunda necə böyük bir sevinclə verdiklərinə
şahidlik etdi.
Milli vəhdət diskursu
Azərbaycanın erməni işğalçılarının
nümunəsində bütün
düşmənlərinin üzərində
qələbəsi xalqın
yalnız öz bütövlüyünü ortaya
qoyması ilə mümkün oldu. Düşmənlərin bir
neçə əsr boyunca apardıqları Azərbaycan xalqının
milli kimliyini dağıtmaq,
məhv etmək siyasəti 44 günlük
Vətən müharibəsində
iflasa uğradı: xalqımız dəmir yumruq kimi birləşə
bildi. Bu tarixi vəhdətə istisnasız
olaraq lider və xalqın birliyi sayəsində nail olundu. Prezident, Ali Baş Komandan İlham Əliyev Azərbaycan xalqının minilliklərin
dərinliklərindən gələn,
Ulu Öndər Heydər
Əliyevin dövlətçilik
fəlsəfəsi və
praktikasında müasir
milli-siyasi birlik formuluna çevrilən
Milli Vəhdət modelini
bütün dünyanı
heyrətdə qoyacaq səviyyədə, uğurla
həyata keçirərək,
Azərbaycan etnosunu qələbəyə qovuşdurdu.
Millət,
xalq, cəmiyyət...
etnosun özünütəşkil
modelinin müxtəlif
səviyyələri olmaqla
son dərəcə mürəkkəb
sistemdir. Azərbaycanın
qurucu liderləri tarixən ən çıxılmaz, ən
mürəkkəb şəraitlərdə
daim milli sistemi yaşatmağa, dirçəltməyə,
milli varlığımızı məhv olmaqdan qorumağa çalışmışlar.
Bu, Azərbaycan milli tarixinin
yaşam fəlsəfəsidir:
tarixi yaradanlardan biri olan Azərbaycan
xalqı dünyanı
özünün etnik-mədəni
enerjisi ilə zənginləşdirməyə, bəlkə də hamıdan artıq haqqı olan xalqdır. Dünya tarixi və mədəniyyətinə zəngin
töhfələr vermiş
xalqımız möhtəşəm
milli dövlətçilik ənənələri yaratmışdır.
Bu ənənələr qan
yaddaşı kimi, hər bir azərbaycanlının
milli şüur və
yaddaşının silinməz
genlərini təşkil
edir. Xalqın yetişdirdiyi liderin gücü - savadı, biliyi, müdrikliyi, ağlı, təcrübəsi,
həyat fəlsəfəsi,
millətə və
milli kimliyinə olan sevgisi öz ifadəsini onda tapır ki, milli sistemi təşkil edən hər bir elementin
gücünü Milli Vəhdət
modelində qovuşdurub,
vahid gücə çevirə bilsin. Bu cəhətdən, körpəlikdən
dünya siyasətinin
nəhənglərindən biri olan Heydər
Əliyevin yanında dövlətçilik, idarəçilik
məktəbi keçmiş
İlham Əliyevin Azərbaycan
qarşısında müstəsna
tarixi xidməti o oldu ki, xalqımızı
düşmən üzərində
qələbə çalmağa
bütöv millət
halında apara bildi.
Tarix çox qələbələrə
şahidlik edib. Ancaq onların az bir qismində
xalq qələbəni
məhz milli vəhdət
sayəsində qazanıb.
Xalqımız və onun lideri bütün
dünyaya sübut edə bildi ki, Azərbaycan milli birlik yaratmağa, milli vəhdətə
nail olmağa, bir dəmir yumruq kimi birləşməyə
qadir xalqdır.
Təbii
ki, qələbəni şərtləndirən
amillər çoxdur və onların hər birinin tarixi zəfərin əldə edilməsində
öz yeri və funksiyası var. Ancaq etiraf edək
ki, xalqımızın torpaq
və qələbə
uğrunda hər gün şəhid verdiyi bu müharibədə
insanları Ali Baş
Komandanın televiziya ilə xalqa müraciətləri qədər
heç nə sevindirə bilmədi.
İlham Əliyevin qətiyyətli,
məntiqli müsahibələri
xalqın müharibədəki
total milli təmkini və
haqqa inamını təmin etdi. Sosial şəbəkələrdə
xalqın milli sərkərdənin
çıxışlarına verdiyi reaksiyalar bunun inkarolunmaz və canlı sübutudur. Ancaq vurğulamaq istərdik ki,
bu müharibədə,
həm əsgərlərimizi,
həm də xalqımızı coşduran,
ruhunu cuşa gətirən, yaralarına
məlhəm olan, ağrı emosiyasını
sevinclə ovudan
İlham Əliyevin "İşğalçıları
torpaqlarımızdan iti
qovan kimi qovuruq" frazası oldu.
Ordumuzun durmadan, sürətlə irəliləməsi
qarşısında bir
vətəndaş, bir
azərbaycanlı kimi
sevinc hisslərini boğa bilməyən Lider coşğun sevinc emosiyaları içərisində öz
xalqına belə müraciət etdi:
"Dərsini verdik!
Qovmuşuq onları torpaqlarımızdan!
İti qovan kimi qovmuşuq!"
Bu sözlər İlham Əliyevin
dilindən çıxan
kimi sosial şəbəkələr coşub-daşmağa
başladı. Anındaca
xalqın dilinə düşən frazalar ruhları coşdurdu. Xüsusilə, yaradıcı
təxəyyülə malik olan insanlar bu
ifadələri Azərbaycan
folklor mədəniyyətinin
zəngin ifadələri
ilə daha da təkmilləşdirdilər. Maraqlıdır
ki, həmin ifadələr
tez bir zamanda
Azərbaycan sərhədlərini
aşıb, ölkəmizi
sevənlərin də,
sevməyənlərin də
dilinə düşdü.
Tez bir zamanda sosial şəbəkələrin
erməni seqmentinə
də nüfuz edən Ali Baş Komandanın bu ifadəsi düşmənin
ictimai psixologiyasında
rezonans yaratdı. Tarix boyunca türkün
çörəyini yeyib,
süfrəsinin artıq-urtuğu
ilə dolanan, mədəniyyəti ilə
özlərinə oğurluq
mədəniyyət yaradan
ermənilər Azərbaycan
xalqının etnopsixologiyasına
çox yaxşı bələd olduqları üçün "it kimi
qovulmağın" nə
olduğunu dərhal anladılar. Onlar başa düşdülər
ki, "bu xına daha o xınadan deyil". Azərbaycan xalqı onun çörəyinə, suyuna,
torpağına, xəyanət
edən erməni faşistlərini öz həyatından rədd
etməkdədir.
Xilaskarlıq missiyasının ifadə
forması
Azərbaycan lideri bu frazaları deyərkən,
keçirdiyi coşğun
hisslərin çöhrəsindəki
ifadəsi hamının
yadındadır. Bu, bir
ruh halı idi. Azərbaycan Prezidenti Ali Baş Komandan olmaqdan daha çox, bir vətəndaş, bir insan, bir
el oğlu kimi sevinirdi. Və həmin an onun dilindən səslənən ifadələr,
əslində, Azərbaycan
kimlik yaddaşından,
tarixi ərənlik, ərdəmliyindən qopub
gələn sevinc nidaları idi. Xalqın və liderin bir can, bir bədən olduğu həmin məqamda, əslində, danışan qurucu babaların ruhu idi...
Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin
uğurlu hərbi əməliyyatlarının fonunda,
4 oktyabr tarixində Azərbaycan Respublikasının
Prezidenti İlham Əliyev
xalqa müraciət etdi. Müraciətdə Cəbrayıl şəhərinin
və Cəbrayıl rayonunun doqquz kəndinin işğaldan azad olunması ictimaiyyətə elan olundu,
erməni tərəfinin
davamlı hərbi təxribatları və hərbi cinayətləri,
həmçinin münaqişənin
diplomatik həllini Ermənistanın siyasi rəhbərliyinin danışıqlar
predmetinə zidd elementlərlə əngəlləməsi
xüsusilə vurğulandı.
Müraciət zamanı
Azərbaycan Respublikasının
Prezidenti bəyan etdi:
"İndi
biz göstərdik kim
kimdir!
Biz xilaskar missiyamızı icra edirik və
edəcəyik!"
Ali Baş Komandanın sonuncu frazasında vurğulanan xilaskarlıq missiyası onun müharibənin nitq ritorikasına çevirdiyi
"İti qovan kimi qovuruq onları!"
frazeminin bütün mahiyyətini ifadə edir. Azərbaycan xalqının etnopsixoloji dünyasına dərindən
bələd olan erməni siyasətçiləri
onların torpaqlarımızdan
bu formada qovulacaqlarının artıq
Azərbaycan liderinin xilaskarlıq missiyasına
çevrildiyini bütün aydınlığı
ilə dərk edib, öz murdar,
yaltaq və hiyləgər xislətlərini
elə müharibənin
gedişindəcə saxta
"sülh", "barış",
"qardaşlıq" moduluna
kökləməyə başladılar.
Folklor ifadələri etnopsixoloji
davranış modeli kimi
İlham Əliyevin "...qovmaq"
formulunu erməni işğalçılarını Azərbaycan torpaqlarından
çıxarmağın total davranış modelinə çevirməsinin xalq və ordu tərəfindən böyük
coşqu ilə qarşılanması, millətin
ruhunda görünməz
dərəcədə yüksək
sevinc və coşqu emosiyası yaratması təsadüfi
deyildi. Azərbaycan Prezidenti bu frazası
ilə, əslində,
xalqın milli ruhunu coşdurmuşdu.
Necə deyərlər,
xalqın "sümüyünə
düşmüşdü". İlham Əliyev xalqla onun ruhunu coşduran
dillə danışmaqla
bütöv bir etnosu bir fraza
ətrafında, həm
birləşdirmiş, həm
də hərəkətə
gətirmişdi. Bütün
günü televiziya ekranlarında yeni qələbənin
müjdələrini gözləyən
insanlar prezidentin də çıxış
edəcəyi xəbərini
alanda onun dilindən yenə bu cür frazaları
eşitmək istəyirdilər.
Və bu gün istər-istəməz
bu ifadənin sehrinın nədə olması düşüncələri
məşğul edir.
Necə oldu ki, həmin frazalar, o cümlədən, onların
zirvəsi olan "Nooldu, Paşinyan?" ritorik sualı insanların ruhunu bu qədər coşdurdu, xalq yaradıcılığını, folklor təxəyyülünü
hərəkətə gətirdi?
Bizcə,
bütün bunların
əsasında Liderin,
həm fiziki, həm də mənəvi mənada öz xalqının oğlu olması durur. Azərbaycan etnik-mental ənənələrinə
əsaslı şəkildə
bələd olan və həmin ənənələrə dərin
hörmət bəsləyən
bir ailədə böyümüş İlham Əliyev
milli ənənələrimizə, o cümlədən, nitq ənənələrinə bələd
olmasaydı, o, öz emosiyasını "müasir"
frazalarla ifadə edərdi. Ancaq bir insan və
Prezident kimi öz sevincinin zirvə məqamını
yaşayan İlham Əliyev
həmin emosiyanı məhz ənənəvi azərbaycanlı kimi ifadə etdi. Və bununla da Azərbaycan xalqının
etnik-mədəni yaddaşında
yaşayan etnopsixoloji davranış formulunu funksionallaşdırmış oldu.
Ona görə ki, belə
ifadə azərbaycanlılar
üçün, sadəcə,
nitq etiketi olmayıb, total davranış
modelidir. Və tarixi-mədəni yaddaşımız
bu nümunələrlə
zəngindir.
Ulu öndər Heydər Əliyevin "Milli varlığımızın
mötəbər qaynağı"
adlandırdığı "Kitabi-Dədə Qorqud"
eposunda Oğuz babalarımız onların
torpağına xaincəsinə
təcavüz edən
düşmənləri öz
torpaqlarından məhz
"iti qovan kimi" qovurlar. Dastanın "Salur Qazanın evinin yağmalanması" adlanan
ikinci boyunda Oğuz elinin sərkərdəsi Salur Qazan öz bəyləri
ilə ova gedir. Casus onun bir müddət
ovda olacağını
oğuzların qatı
düşməni Şöklü
Məliyə xəbər
verir. Onlar namərdcəsinə Qazanın
yurduna basqın edib, evini, ailəsini,
var-dövlətini talayıb
aparırlar. Dastanın
özündə deyildiyi
kimi, "sası (murdar) dinli kafirlər"
Salur Qazandan heyif almaq üçün
onun Dəmir qapı Dərbənddəki
on min qoyununu da ələ
keçirmək istəyirlər.
Altı yüz kafir atlanıb Dərbəndə
gəlir. Onları Salur Qazanın qoyunlarını qoruyan Qaraca Çoban qarşılayır. Kafirlər
Qaraca Çobanı ələ almaq üçün ona təslim olmağı və bunun müqabilində
Şöklü Məliyin
ona bəylik verəcəyini təklif edirlər. Kafirləri məhz "it" modelində
alçaldan çoban
onlara belə cavab verir:
Boş-boş danışma, itim
kafir!
İtimlə bir yalaqdan yal içən kafir!...
Göründüyü kimi, Qaraca Çoban babamız kafir düşməni
öz iti hesab edərək, onları "iti qovan kimi" Dərbənddən qovur. Çobanın bu davranışı babalarımızın
tarixin ən dərin qatlarından gələn etnopsixoloji yaddaşı, etnik-mental davranış formulu olduğunu təsdiq edir. Bu, Azərbaycan xalqının hər bir fərdinin düşüncəsindən heç
vaxt silinməyəcək
Dədə Qorqud yaddaşıdır. Akademik
Yaşar Qarayevin yazdığı kimi,
"min üç yüz
ildir ki, Qorqud xalqın qan və gen yaddaşı kimi yaşayır və özündən əvvəlki min üç
yüz ilin də bədii və genetik arxetipini hər sətrində, hər sözündə yaşadır.
Üstəlik, növbəti
min üç yüz
il üçün də
ən sabit, etibarlı, mənəvi-əxlaqi
kodlar və genlər yenə bu "ana kitab"ın bətnində və ruhunda qorunub saxlanır".
Buradan aydın olur ki, İlham Əliyevin düşməni
vətənimizdən "it kimi qovmaq" frazası onun nitqinə tarixin dərinliklərindən, qan
və gen yaddaşından
süzülüb gəlmişdir.
Və bu məqamda müdrik davranışları ilə
bütün dünyanın
diqqətini cəlb edən Azərbaycan Prezidentinin öz xalqının milli adət-ənənələrinə
və mədəniyyətinə,
o cümlədən, Ulu Öndər
Heydər Əliyevin
"Milli varlığımızın mötəbər qaynağı"
adlandırdığı "Kitabi-Dədə Qorqud"
eposuna nə qədər dərindən
bələd olması
da aydınlaşır.
Ümummilli lider "Kitabi-Dədə
Qorqud" eposunun öyrənilməsinə, xüsusilə,
gənc nəsil tərəfindən mənəvi
tərbiyə məktəbi
kimi öyrənilərək
əxz edilməsinə
çox böyük əhəmiyyət vermişdir.
O, nitqlərinin birində
Azərbaycan xalqına
və xüsusilə,
Azərbaycan gəncliyinə
bu sözlərlə müraciət etmişdir:
"Bizim zəngin tariximiz, qədim mədəniyyətimiz və
milli-mənəvi dəyərlərimiz
"Kitabi-Dədə Qorqud"
eposunda öz əksini tapmışdır.
Bu epos bizim ümumi sərvətimizdir və hər bir azərbaycanlı
onunla haqlı olaraq fəxr edə bilər. Dastanın məzmununu, mənasını, onun hər bir kəlməsini
hər bir azərbaycanlı məktəbdən
başlayaraq bilməlidir.
Bu, bizim ana kitabımızdır
və gənclik bu kitabı nə qədər dərindən bilsə, millətini, xalqını,
vətənini, müstəqil
Azərbaycanı bir o
qədər də çox sevəcəkdir".
Ulu Öndərin bu sözləri Azərbaycan
Prezidenti İlham Əliyevin
öz xalqının mədəniyyət tarixinə
hansı mənbə əsasında bələd
olmasının canlı
sübutudur.
Oğuz tarixində kafir düşmənin
qapı iti hesab edilməsi ənənəsi
Ümummilli lider Heydər Əliyevin "Kitabi-Dədə
Qorqud" eposunu "ümummilli sərvət"
və "ana kitabımız"
adlandırmasının çox
böyük və dərin fəlsəfəsi
var. Ali təhsil ixtisası
etibarilə tarixçi
olan və Azərbaycan tarixinə dərindən bələd
olan Heydər Əliyev çox gözəl bilirdi ki, bu dastanın hər sözü özündə bir sirli tarix gizlədir.
Ona görə də onun daim öyrənilməsinə,
hər bir sözünün alimlər
tərəfindən mənasına
varılmasına çox
böyük əhəmiyyət
vermişdir. Bu cəhətdən,
Salur Qazanın kafir düşmənə "it" yox, məhz "itim" deyə müraciət etməsinin
babalarımızın yaşadığı
tarix baxımından dərin mənası vardır.
"İtim" sözü bütöv halda "mənim itim", yəni daim mənim qapımda olan itim deməkdir.
Buradan aydın olur ki, Salur Qazanın yurduna hücum edib, onu talayan düşmən
həyasız, sırtıq,
abırsız düşməndir.
Bu düşmən ar-namus,
abır-həya bilmir.
Daim qovulsa da, utanmadan, qızarmadan, heç bir şərm-həya keçirmədən,
fürsət düşəndə
Oğuz elinə qarşı öz düşmənçiliyini davam
etdirir. Bu cəhətdən
Qaraca Çobanın düşmənlərə dediyi
"itim kafir" xitabı,
əslində, Azərbaycan-Oğuz
tarixinin nəhəng bir reallığını
ifadə edir. Çobanın sözlərindən
aydın olur ki, Qazanın evini talayan düşmənlər
oğuzların tanıdıqları,
bildikləri, yurdlarına,
qapılarına, evlərinə
buraxdıqları düşməndir.
Bu cəhətdən çobanın
"öz iti" hesab etdiyi kafirlər,
bir növ, qapı itləri, yəni daim oğuzların qapılarında,
el-obasında sülənən
və imkan olanda onlara ziyan
vuran qonşulardır.
Eynilə ermənilər
kimi!
Göründüyü kimi, "Tarix təkrarlanır"
deyənlər haqlıdırlar.
"Dünən" Salur
Qazanın evini yağmalayan kafir düşmənlər
bu günün kafir erməniləridir. Və bir acı həqiqət
də aydın şəkildə özünü
büruzə verir ki, xalqımızın xoşgörülüyü,
humanizmi ona çox vaxt tarixdən dərs almağa imkan verməmişdir. Görün,
Salur Qazanın evini yağmalayan kafir düşmənlərlə bu
gün tarixi Azərbaycan torpaqlarını
talayan kafir ermənilər
bir-birinə nə qədər oxşayırlar!
Biz də onları hiyləgər yazıq xislətinə aldanıb qapımıza, həyət-bacamıza
buraxdıq. İnsan kimi yaşamalarına, inkişaf etmələrinə
hər cür şərait yaratdıq. Nəticədə isə hamıya məlum olan hadisələr baş verdi. Necə deyərlər, tarix yenidən təkrarlandı.
Lakin Azərbaycan xalqının
öz xarakteri var. Bu xalq namərdi, xaini, yağını məhz özünəməxsus
şəkildə öz
dünyasından qovur.
Ata vəsiyyəti və Oğuz-Türk ənənəsi
Prezident
İlham Əliyevin xalqın
milli-mənəvi dəyərlər
tarixinə silinməz
hərflərlə yazılan
daha bir frazası onun erməni işğalçılarının
Azərbaycan torpaqlarından
qovulması, erməni
faşizmi üzərində
qələbə münasibətilə
dediyi "Mən atamın vəsiyyətini
yerinə yetirdim!"
kəlamı oldu. Dövlət ərkanının
zirvəsində duran Prezident bu sözləri
ilə müasir Azərbaycanın qurucusu,
Ulu Öndər qarşısında öz borcunu yerinə yetirdiyini bəyan etdi.
Tariximiz
göstərir ki, İlham Əliyevin
bu sözləri də milli dövlətçilik
ənənəmizdən irəli
gəlir. Türk hökmdarları öz siyasi fəaliyyətlərini
hər zaman Tanrı, dövlət və xalq qarşısında borc işi, milli-siyasi missiya hesab etmişlər. Bunun ən bariz nümunəsinə
ulu abidəmiz "Oğuznamə"də
rast gəlirik:
Oğuz
Kağan... dedi:
- Ay oğullarım, mən çox yaşayıb,
Çox
vuruşlar gördüm.
Çox
cida atdım, ox atdım.
Ayğırımı çox çapdım.
Düşmənlərimi ağlatdım,
Dostlarımı güldürdüm.
Göy Tanrıya mən borcumu ödədim.
Verdim, sizin olsun, bu
yurdum!
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin
dövlət, xalq və millət qarşısında öz
borcunu ödəməsi
ilə bağlı verdiyi "hesabat"la ulu
əcdad Oğuz Kağanın Göy Tanrı qarşısında
verdiyi "hesabat"
bütün tarixi, mədəni, mənəvi,
fəlsəfi mahiyyəti
etibarilə eyni bir mənanı ifadə edir. Bu, millətə, xalqa, dövlətə xidmət
amalıdır. Bu amal,
əslində, hər
bir azərbaycanlının
amalıdır. Bütün
tariximiz bu amalın güzgüsüdür.
Böyük Tanrıya
şükürlər olsun
ki, Azərbaycan Prezidenti
İlham Əliyevə bu
amalı bütün ləyaqəti və möhtəşəmliyi ilə
həyata keçirməyə
imkan verdi.
Sadiq QURBANOV
Milli Məclisin Təbii ehtiyatlar,
energetika və ekologiya
komitəsinin sədri
Ədəbiyyat qəzeti. – 2024. – 20 yanvar, ¹ 2. – S. 4-5.