Əsrin "Oğuznaməsi"ni yazanlar
17 nəfərlə
Laçın dəhlizinə
nəzarət edən
yüksəkliyi tutan...
Əfsanəvi taborun üzvlərinin, xüsusi
təyinatlı baş
gizir Camal İsmayılovun
xatirəsinə
Onların qəhrəmanlığı
haqqında eşitdiklərimiz
əfsanəvi oğuznamələrdən
eşitdiyimiz hadisələri
xatırladır. Müharibənin
ilk günlərindən başlayan
qanlı döyüşlərdə
özlərinin qeyri-adi
döyüş təcrübəsilə,
nəinki öz xalqını, eyni zamanda düşmən qüvvələrini belə
heyrətdə qoyan cəsur döyüşçülərimiz
xüsusi təyinatlıların
igidlikləri dillər
əzbəri olmuşdur.
...Laçın dəhlizi vasitəsilə
Ermənistan aramsız
olaraq qoşun dəstələrini sərhəddən
bu tərəfə keçirib Qarabağda olan erməni silahlı birləşmələrinə
yardıma göndərdiyindən
gərginlik davam edirdi. Həm Qarabağda, həm işğal olunan ətraf rayonun ərazilərində yerləşdirilmiş
erməni birləşmələrinin
maddi, hərbi təminatının gündən-günə
gücləndirilməsi Azərbaycan
ordusunu qəti mövqeyini ortaya qoymağa məcbur edirdi.
Xüsusi təyinatlıların
on yeddi nəfərdən
ibarət qrupu Laçın dəhlizinin
bağlanması üçün
hərəkətə keçmişdi.
Onlar gecənin qaranlığında, balaca
telefon işığında
keçəcəkləri yolu
təsbit edirdilər.
- Bu, son yüksəklikdir.
Biz bu son vəzifənin
öhdəsindən gəlməliyik.
Bütün gücümüzlə
irəlidə olan düşmən qüvvələrini
məhv edib, arxadan gələn qoşunların ərazidə
yerləşməsini, möhkəm
istehkam qurulmasını
təmin etməliyik.
Yaqub yavaş səslə:
- Bizdən aralıda yüksəkliyə
doğru ərazilərdə,
yarğanlar arasında
xeyli qüvvə var, düşmən qüvvələri
toz kimi ətrafa səpələnib,
hansı daşın-qayanın
altındadırlar, təyin
etmək çətindir...
- Onlar adicə balaca qayalar arasındakı düzəngahlarda da yeri eşib yeraltı istehkamlar qurublar. Aldığımız kəşfiyyat
xəbərləri onu
deməyə əsas verir ki, Laçın dəhlizi düşmən
üzərinə bağlanmasa,
Ermənistandan gələn
hərbi texnikanın keçdiyi yol bağlanmasa, vəziyyət
çox təhlükəli
həddə çata
bilər.
- Komandir, icazə ver, bir dəfə gəzim, dolanım.
- Əldə olan məlumatlar yetərlidir. Biz Laçın
dəhlizinə nəzarət
edən o yüksəkliyi
almaq üçün
qaş qaralan kimi hərəkətə
keçəcəyik. Hələlik
isə, dincəlin...
Rabitəçi Alıyev
Camala tərəf süründü:
- Bizə yaxın ərazidə erməni kəşfiyyatçıları
görünüb.
- Hansı tərəfdə?
- Aramızda səkkiz yüz metr məsafə var deyirlər. Ağtəpə
tərəfdə, koordinasiyaları,
yəqin kəşfiyyat
xarakterlidir.
- Neçə nəfərdirlər?
- Dörd nəfərdir, deyilir.
Camal Aslana baxdı:
- Bunlar dincəlsin. Özüm gedəcəyəm. Mən
olmayanda əvəz edəcəksiz.
- İsmayılov,
mən gedərəm.
Həm də nə olar, nə
olmaz, əmrə siz nəzarət edin.
- Muradla özüm gedəcəyəm.
Tez üstünə düşmək
lazımdır, uşaqları
xəbərdar edin, yerimizi bilməməlidirlər.
Bacardıqları qədər
qayalar kimi sükut içində olsunlar. Bu alçaq, daşlı-qayalı yerlərdə
bizi də elə bilsinlər.
- Oldu, komandir...
...on dəqiqədən
sonra Camalla Murad verilən koordinatlarla artıq dörd erməni kəşfiyyatçısının
daldalandığı qayanın
yaxınlığında idilər.
Onların xısın-xısın
danışıqlarını belə eşidirdilər.
- Neyləyək,
komandir?
- Səssiz-küysüz
zərərsizləşdirəcəyik.
- Onda...
- Sən sağdan, mən soldan. Birinə belə qaçmağa imkan verməməliyik.
- Oldu, komandir.
Camal əliylə
"irəli" işarəsi
verdi, çox böyük ehtiyatla onların lap yaxınlığına
qədər süründülər.
Erməni kəşfiyyatçılar,
deyəsən, dincəlirdilər.
Yemək yeyirdilər.
Murad:
- Kefdədir köpək uşağı.
- Onlar bizim bu tərəflərdə
olduğumuzu ağıllarına
belə gətirmirlər.
- Danışıqlarından
anlayıram. Sabah bu yolla çoxlu döyüş texnikası
Ağdərə istiqamətinə
göndəriləcək. Yolu
dağıtmaq lazımdır.
- Onlar qüvvə göndərdikcə
bizim itkilərimiz artır.
- Biz də o yüksəkliyi bu gecə alıb yolu kəsəcəyik. Səhərə qala bilmərik. Vaxt itirməyək, tikələrini
boğazlarında qoyaq
bu şərəfsizlərin...
yemək yeyirlərsə,
demək, silahları əllərində deyil, soyuq silahlarından özünü qoru...
- Oldu, komandir.
- Keç sağa, eyni vaxtda...
Murad cəld sağa, Camal sola keçərək,
qayanın arxasında
oturmuş ermənilərin
bir göz qırpımında başlarının
üstünü aldılar.
Murad əlləriylə
bir erməninin, ayaqlarıyla da o biri erməninin boğazını
qarmaladı. Camal bir anda öhdəsinə düşənlərin ikisini
də məhv edib, Muradın sapoqlarıyla boğduğu
erməninin başının
üstünü aldı.
Onlar hər üç erməninin üst paltarlarını əynindən çıxarıb,
sağ qalan ermənini götürüb
istehkama döndülər.
Qorxudan rəngi ağarmış erməni
onlara baxırdı.
Camal əl-qolu bağlı
erməninin ağzına
basdıqları parçanı
çıxarıb qarşısında
dayandı:
- Bura niyə gəlmişdiniz?
- Biz, biz...
- Nə siz? Bu tərəflər ermənilərdən təmizlənmiş
sahədir.
- Biz hücuma keçib, yenidən buraları alacağıq.
- Məqsəd?
- Bizə xəbər çatıb,
Şuşaya girəcəklər...
Şuşa tərəfin
mühasirəsini yarmalıyıq...
- Necə?
Qorxu içində olan erməni, sanki döyülməsindən,
ölməsindən qorxurdu,
dili dolaşırdı:
- Səhər xüsusi qüvvəylə
Laçın yoluyla hərbi karvan keçəcək bu tərəfə.
- Nə qədər qüvvə olacaq?
- Onu bilmirəm.
Murad ermənicə
yaxşı bildiyindən
ona bir təpik
atdı:
- Başın üçün ki, bilmirsən,
ölmək istəmirsən,
doğru cavab ver.
- Məni öldürməzsiniz ki...
Camal sakitcə ona baxdı, qaranlıqda qorxudan böyümüş bir cüt gözü gördü:
- Biz hamını
öldürmürük, bizi
dinləməyəni öldürürük.
- Mən, mən, bildiyim budur ki, o qüvvələr
sübh tezdən bu yolu keçəcək,
görmüşdüm, içində
muzdlu qüvvələr
olan kolon var...
- Hardan gətirilib?
- Deyirlər,
İŞİD-də döyüşüblər.
- Alınıb?
- Elə dedilər, danışılanda
eşitdim. Həm də gözlərimlə
də görmüşəm...
- Sizə oxşamırlar? - Murad güldü.
- Yox, bizim erməni hərbi paltarlarını
da geyinmirlər, ayaqlarında
çəkələk, daş,
qaya üstündə
ayaqyalın gəzirlər,
"uf" demirlər,
gözləriylə adamı
yeyirlər.
- Nə qədər olar?
- Deyilənə görə, yüz nəfərdir. Hələ
bu bir dəstədir,
arxası da gələcək,
komandir deyirdi.
- Əclaflar, kişiliyiniz çatmır,
döyüşməyə pulla satın adam alırsınız.
- Onları göndərirlər, - erməni
səsini alçaltdı.
- Kim göndərir?
- Fransada olan ermənilər, milyarder ermənilər...
- Onların qanını içəcəyik...
- Məni öldürməyin, yalvarıram.
- Rütbən nədir?
- Kəşfiyyatçıyam.
"Kəşfiyyatçıyam" deyəndə burda, Laçında yerləşən
ermənilərdənəm, bizi zorla səfərbər
edirlər. Biz bu yerlərdə işğaldan
sonra yerləşmişik...
ərazini yaxşı
tanıyırıq... Əslində
mən o üç adama - o tərəfdən
gələnlərə bələdçilik
edirdim.
- Deyirsən, buraları yaxşı tanıyırsan.
- Bəli, tanıyıram, çoban
adamam, mal-qoyun sürüsünü bu yerlərdə otarırdım...
- Lap yaxşı,
demək, yaxşı
bələdçisən... Onda belə edək - Camal əlini ehmalca onun çiyninə
qoysa da, erməni zarıdı, qorxa-qorxa:
- Öldürmə
məni.
- Sənin kimi bələdçini niyə öldürüm
ki? Sən sözümə
əməl etsən, kişi kimi söz verirəm, səni buraxacağam.
- Mən...
- Sən indi bizə bələdçilik edəcəksən,
dəstəmizə götürəcəm
səni, harda, hansı nöqtədə
nə var, kim var, nəyi var, göstərəcəksən.
Vəzifən budur. Hə, yox, qışqırmaq,
nəsə eləmək
fikrinə düşsən,
onda demə, əzrayılın biz olduq.
- Məni öldürərlər.
- Sən paltarını dəyişəcəksən,
üzünü də
örtəcəyik. Tanınmayacaqsan,
işdir, aralarına düşsən, yaxşı
bələdçilik eləsən,
başın salamat olar.
- İşiniz qurtarandan sonra... - qorxa-qorxa onlara baxdı.
Murad hirslə ona sarı əyildi:
- Bizdə söz bir dəfə
olar, sizin kimi qeyrətsiz, alçaq deyilik, söz verək, yerinə yetirməyək.
Camal onu sakitləşdirdi:
- Bu müharibəni
nə siz, nə də biz istəməmişik. Biz yurdumuzu
alırıq, siz də bu torpaqlardan
sakitcə çıxıb
getsəniz, kimsəyə
toxunulmayacaq. Yox, israrlı olarsınız,
onda canınız cəhənnəmə. İndi gələk, əsas məsələyə... Qalxaq?
Erməni boynunu əydi.
- Bu yolları yəqin ki, gecə də gözüyumulu gedərsən.
- Gedərəm...
- Harda postlar, patrullar var, bilirsən.
- Bilirəm...
- Lap yaxşı,
- sakitcə ona, - onda qalx, Murad, dəyiş bunun üst-başını, özünün
çaqqallarına yem
olmasın.
- Oldu, komandir.
- Adın nə?
- Araik.
- Adın batsın, Araik. Bu addan zəhləm gedir.
- Hə, Qarabağın "prezidenti"nin
adıdır.
- Onun prezident boyunu yerə soxum... - Murad hirslə ona baxdı.
- Bu da bizim dili bilir?
Camalı gülmək
tutdu:
- Sizin dilinizi bizim kimi bilən varmı, Araik? Nə yuvanın quşusunuz, nə xislətin sahibisiniz, nəçisiniz? Hamısına
bələdik... yaxşı,
axırıncı xəbərdarlığımı
edirəm. Bu uşaqları
görürsən, heç
birinin üzünü
görmürsən, amma
sübh açılanda,
elə onların gözlərini görəndə
sarılığını udacaqsan, ona görə də bax, deyirəm, ölümün bizim əlimizlə olmasın. Vallah, səni dirigözlü, hissə-hissə
kəsib doğrayarlar,
yazıqsan, o günə
qalma.
- Söz verirəm, məni öldürməyin, nə
desəniz, o olacaq...
***
Onlar vaxt itirmədən aldıqları
məlumatı arxaya çatdırıb hərəkətə
keçdiklərini bildirdilər...
Xüsusi təyinatlılardan
üçü ermənilərin
paltarını geyinmişdi,
plan beləydi. Bir-birinə
yaxın postlarda onlar hərəkətə
keçəcəkdilər...
Təpəliyin dörd
kilometrliyində Araik dayandı. Qarşıdakı
çökəkliyə yaxın
ərazini göstərdi:
- Buranın sağ tərəfindən
bir az içəridə
yer var, orda da adam var.
- Neçə nəfər olar?
- Yeddi-səkkiz, arabir görürdüm, buralarda sürüləri
otaranda görmüşəm.
- Bunlar niyə belə tülkü kimi kolluğa soxulublar?
- Kolluqda olsalar da, etibarlı yerdir, xəyala gəlməyən yerdir. Orda yeraltı qazma var. Dünən bura bir maşın
silah, hərbi sursat boşaldılıb.
- Məqsəd?
- Hücum olsa, geri çəkilməli
olsalar, silah-sursat tükənsə, buralardan
ələ keçirəcəyik.
- Neçə belə nöqtə var?
- Burda, hardasa, üç.
- Aralarındakı
məsafə?
- Beş yüz metr olar.
- Üstündə
nə qədər adam olur?
- O birisində - ortadakında adam olmur.
- Getdik.
Araikin dediyi kimi, kolluğun kənarına keçəndə,
sönməkdə olan
balaca ocağın kənarında yanpörtü
uzanmış beş-altı
ermənini gördülər.
Camal Araikə:
- Sən burda uşaqlarla qal, səni görməsinlər, ailəni
məhv edərlər.
Sakit dur.
Araik, sanki indi ayıldı:
- Doğrudan da, bunlar anamı, nənəmi məhv edərlər.
- Üzünü
gizlət, uşaqlarla
qal, səni yeyərlər ha...
- Oldu, komandir.
Camalgil gizlin yaxınlaşıb, hərəsi
bir erməninin bir anda əlini
belə atmasına imkan verməyib səsini batırdılar.
Cəmdəklərini yerə
yanpörtü, ocağın
qırağında qoyub,
düşməni duyuq
salmamaq üçün
silah bazasına girdilər. İki erməni də xor-xor yatırdı. Onları da zərərsizləşdirdilər.
Araik gələn adamın verdiyi xəbərdən anladı
ki, dəstə öz
işini görüb.
Onlar üç-dörd
saata kimi Araikin işarət elədiyi yerlərdəki
erməniləri məhv
edib arxaya xəbər göndərdilər.
Arxadan qüvvələrin
gələcəyini gözləməyib
Araikin onları aldatmadığını, ailəsinin
qorxusundan da hər şeyi söylədiyinə
arxayın olub təpəliyin üç
yüz metrliyinə çatanda dayandılar:
- O tərəfdə
nə qədər qüvvə ola bilər?
- Təpənin o
üzündə də,
bu üzündə də hərbi qüvvə çoxdur.
- Bəs yüksəklikdə?
- Orda pulemyotlar var, hamısı
da hazır vəziyyətdədir,
onlar ancaq təhlükəsizliyi gözləyirlər,
ordan heç zaman atəş açılmır,
çünki qüvvənin
yarısı təpəliyin
o üzündədir. Düşmən
burdan xəbərsizdir.
Onlar bu tərəfi görür.
- Bizik də, düşmən? -
Murad ağızdolusu tüpürdü.
- Nə düşmən?
Biz sizin əzrayılınızıq.
- Murad... - Camal ciddi
şəkildə ona baxdı, - Araik düz deyir. Biz onların düşməniyik,
çünki onlar bizimlə döyüşür...
Araik Camala güvənirdi, artıq inanırdı ki, dürüst
olduğu sürəcə
ona kimsə toxunmayacaq.
Camal ona baxdı:
- Eviniz hansı səmtdədir?
- O səmtdəki
kənddəyik.
- Uzaq deyil.
- Hə, kənddə də erməni birləşmələri
var, silah anbarı da
var.
- Onların taleyini sonra həll edərik. Hələ biz o yüksəkliyi
alaq, Laçın yolunu dağıdaq, hərbi kolonun önünü kəsək...
- Gönlərini
aşılayacağıq...
Camal, sanki Muradın sözlərini eşitmirdi, diqqətlə
irəli baxırdı...
- Bu tərəfdə
nə qədər qüvvə olar? Onlar necə yerləşib?
- Yeraltı sığınacaqlardır, əsgərlər
dörd saatdan bir dəyişirlər.
- Əsas mərkəz yüksəkliyin
o üzüdür, deyirsən?
- Yox, burda da qüvvə var, amma o tərəfdəki kimi güclü deyil.
- Bu canavarlar onları yeyə bilər? - Camal gülümsəyərək
ona baxsa da, Araik onun üzünü
görmürdü və
təbəssümündən xəbərsizdi.
- Bunlar canavar deyil, bunlar dəhşətdir...
- Araik qorxa-qorxa ona baxdı.
- Deyirsən, problemimiz olmaz.
- Onlar adi hərbçilərdir,
sizin kimi təcrübəli deyillər,
gücləri əllərindəki
silahdır, silahsız
ölüdürlər...
- Anladım... -
Camal mənalı-mənalı ona baxdı. Deyirsən ki, biz təcrübəliyik.
- Mən bunu gördüm.
- Araik, sən əslində özün də bilmədin ki, bizim ürəyimizi gördün.
Bizim ürəyimiz bu torpaq yolunda
canından belə keçməyə hazırdır.
Biz illərdir ki, sizin
ucbatınızdan elsiz-yurdsuz
qalmışıq. Biz sizə
neyləmişdik, siz bizə bu xəyanəti
elədiniz?
- Mən eləmədim, biz eləmədik...
- Elədilər,
siz də dinmədiniz.
- Ermənistan erməniləri güclüdür,
arxalıdırlar. Biz...
- Yaxşı, yaxşı, - Camal söhbəti
kəsdi, - vaxt daralır, irəliyə gedirik, bələdçiliyini
elə...
Araik bu dəfə onları keçilməz yolla irəli aparanda Murad şübhələndi:
- Nədir, bu yolun uzaq
oldu?
- O biri tərəfdə qüvvə
çoxdur.
- Bir hissəmiz burda qalacaq. Biz o tərəfə keçəcəyik.
- Planınız?
- Biz burdan keçib içlərinə
sızacağıq. Ortanı
məhv edəcəyik,
bu tərəfi siz, o tərəfi biz təmizləyəcəyik. Araik
sizinlə qalacaq.
- Komandir, qurban olum, məni
bunların əlinə
vermə. İtin olum, yanında olum, - deyəndə Murad uğundu... Camal əlini ağzına apardı.
- Qorxma.
Mənim sözüm onların sözüdür.
***
Qarabağın
cənub-qərb yamacında
yerləşən Laçın
dəhlizi alınmışdı.
Döyüşçülər qürurla dalğalanan bayrağa baxırdılar.
- Gorus-Şuşa-Kəlbəcər-Qubadlı
arasında yerləşən,
strateji baxımdan böyük əhəmiyyət
kəsb edən Laçın dəhlizinin
alınması çox
vacib idi.
- Doğru
deyirsən, komandir. Laçın böyük
coğrafi ərazidir,
onun şərq hissəsi Qarabağ silsiləsinin qərb yamacında yerləşir.
Şimalı Mıxtökən
silsiləsinin cənub
yamaclarında, - Dəlidağ
3616 metr yüksəklikdədir,
- qərbi Qarabağ o
vulkanik yaylasında yerləşir. Qızılboğaz
dağı 3594 metr, Böyük işıqlı
dağı 3550 metr dəniz səviyyəsindən
yüksəklikdədir.
- Sən
coğrafiyanı yaxşı
bilirsən.
- Coğrafiya
müəllimi idim əvvəllər... - Hafiz
gülümsədi.
- Bu
yüksəkliklərdən adicə baxanda belə Qarabağın bütün ərazilərini
müşahidə etmək
olar.
- Onda
bunu da nəzərə
alaq ki, bu yüksəkliklərin birindən o birinə asan keçilən dağ keçidləri - cığırlar, yollar var, bu yollarla
buralarda hərbi manevrlər və ya hərbi yerdəyişmələr
asan həyata keçirilə bilər.
- Ona
görə də burada uğurlu döyüşlərdə qələbə
qazanmaq şansımız
artmış olacaq.
- Zəngəzur
silsiləsinin bütün
zirvə hissəsi öz başlanğıcını
Laçın dəhlizindən
götürür
- Bilirəm,
mən oralıyam. Bu dağ silsiləsi
qalın otlaqlı yaylaqlarla zəngindir, nə qədər mineral suları var, meşəlikləri, mədənləri, hələ
nə qədər şirin su ehtiyatı
var...
- Həkəri,
Bərgüşad, Tərtər,
Bazarçay öz mənbələrini buralardan
götürür.
- Demək,
bu yüksəkliklər
Laçını Qarabağla
möhkəm bağlamış
olur.
- Laçın
dəhlizi Qarabağla
Zəngəzuru birləşdirən
körpüdür
- Deməli,
bu dəhlizə kim nəzarət edirsə, Qarabağ və Zəngəzur ərazilərinə də
sahib olmuş olur.
- Alçaq
ermənilər, ona görə 90-cı illərdə
Laçını qan
içində boğdular...
- Buna
görə oranı əldən vermək istəmirlər.
- Gec-tez
biz o dəhlizin sahibi olacağıq.
- Laçın
yoluyla İrəvan-Xankəndi
yolu daha asandır, bu, qısa yoldur və ilin bütün
fəsillərində fasiləsiz
gediş-gəlişi təmin
edir.
- O yolla
90-cı illərdə düşmən
qoşunlarını yeridib,
Qarabağı almağa
müvəffəq olub.
- Tikəmizi
boğazlarından çıxaracağıq.
- İnşallah...
Açılmaqda
olan sübhün gözündə düşmən
postlarının o biri
tərəfini nəzərdən
keçirən Camal dağlara sarı baxırdı...
Gülxani PƏNAH
Ədəbiyyat qəzeti. - 2024. - 20 yanvar, № 2. - S. 18-19.