Arzuların qısırlaşdığı
dövr
İnsanlar ibtidai dövrdə
heyvanları
öldürəndə günah hissi yaşayırmışlar. Heyvanları ovlamaq insanların yaşamaq mübarizəsinin əsasını
təşkil edirdi. Onlar ovlamasa, ac qalardılar. Yaşamaq üçün başqalarının
qurban olması tələb olunurdu. İnsan isə öldürdüyü heyvanı
mağaraya gətirəndə
içində bir peşmanlıq hissi duyur. Hətta heyvanları öldürüb
dərisini soyanda, sümüklərini bir yerə yığanda inanırlarmış ki, heyvan
təzədən diriləcək.
İlk
insanlar Tanrını, onları xilas edəcək
gücü göylərdə
axtarırdılar. İnsan
ibtidai dövrdə də, modern dövrdə də həmişə qorxu içində olub, ona görə
nəyəsə sığınmaq
ehtiyacı hiss edib. Ziqmund Freyd "Totem və tabu" kitabında
bizim qorxularımızdan
danışanda yazırdı
ki, insan şimşəkdən
qorxanda ata-anasına sığınırdı, sonradan
bu sığınacağın
adı Allah və dinlər oldu. Əslində kədərli
faktdır. İnsan təsəlli üçün,
qorxusunu dəf etmək üçün nəyəsə inanır.
Yəni insan tarix üçün yalnızca tikinti materialıdır. İnsanlar
həyatlarının qıraq-bucağını
xoşbəxtliklə doldurmaq,
ölümü unutmaq,
kədəri azaltmaq, ağrılarını dindirmək
üçün miflər
yaradırlar və inanırlar ki, o miflər onların yaşaması üçün vacibdir.
İndi isə bir ayrı
mif yaranıb -
internet. Mifsiz insanın
yaşamağı mümkünsüzdür.
Nə qədər elmi faktlar əsas
götürülsə də,
insanlar yenə də mifə ehtiyac duyur. Çünki mif təsəllidir, komfortdur.
İnternet
əsri insanı insandan ayrı salıb. Səhv etmirəmsə, Tarkovskinin
"Solyaris" filmində
deyilirdi: "İnsana
insan lazımdır".
Dünyada ünsiyyət
aclığı, ötəri
münasibətlər, xəyanətlər,
boşanmalar artıq adi hal alıb.
İbtidai dövrdə
heyvan insana sağ qalmaq üçün lazım idi. İndiki dövrdə də insanlar heyvanlara sığınıb. Çünki
heyvanlar yeganə ünsiyyət mənbəyidir.
Azərbaycanda, demək
olar, hər 3 ailədən biri ya pişik, ya it, ya da tutuquşu
saxlayır. Təklikdən,
tənhalıqdan qurtulmağın
bir yolu da heyvan saxlamaq olub. Əslində keçən əsrdə
də insanlar heyvan saxlamağı çox sevirdilər.
İndi isə heyvanı
başqalarına görə
saxlamaq dəbə minib - "Tiktok"da onun videosunu çəkmək üçün,
layk yığmaq üçün və s.
Müasir
insan qərarsız, düşüncəsi xaos
içində, stressli,
depressiv bir ömür sürür. Yalnızlığını heyvanlarda
tapır, bir müddət sonra marağı öləziyir,
heyvanı azdırır,
əlindəki ağıllı
telefonunda "google"a
"necə xoşbəxt
olaram" yazır. Tapdığı videolarda,
məqalələrdə özünü
axtarır; tapa bilmir.
Bir də baxır ki, gecə düşüb...
Bu yazım indiki insanı anlamaq mövzusundadır. Hər
tərəfdə, hər
küçədə kapitalizmin
parıltılı işığı
gözümüzü qamaşdırır:
endirim, faizsiz kredit, "Ayfonun təzəsi çıxdı",
"Qadın paltarlarında
şok endirim",
"Nə alsan, 1 manat, "İpoteka ilə ev sahibi
olun", "Topaz oyna,
qazan", onlayn qumar oyunları, bankların reklam çarxları və. s.
Müasir
insanın bir gününü aşağı-yuxarı,
bu cür səciyyələndirmək olar:
Səhər yuxudan duran kimi, əl-üzünü
yumadan telefonu əlinə alır, çay içə-içə
"Tiktok"a baxır,
əynini geyinir, qulaqcıq taxır, işə gedir, yolda oyun oynayır,
musiqi dinləyir, işə çatır, müdir gecikməsinə görə danlayır, komputer arxasına keçir, reklam çarxları, yazışmalar,
layklar, rəylər, izlənmələr, trendə
düşənlər, axşam
olur, evə gedir, yeməyini qucağında yeyir, bir əlində telefonu. Telefonu əmzik kimi əlindən düşürmür,
gecə yatanda da telefonunu başının
üstünə qoyur,
ona inanır, onu sevir...
Müasir
insanın gələcəyə
ümidi yoxdur. O ümidsizlik içindədir.
İbtidai vaxtı insanın yaşamaq üçün çox səbəbləri vardı,
kəşf etmək sevdası, nəyisə tapmağın sevinci:
"Bu gün yuxudan oyanacam və bilmədiyim bir şeyi tapıb ortaya çıxardacam, sonra həmin tapıntımı başqaları
ilə də bölüşəcəm".
Müasir
insan artıq hər şeyə sahibdir. Kreditlə hər şeyi əldə edə bilər. Arzular belə qısırlaşıb.
Əvvəllər, nəyisə
əldə etmək üçün əlləşib-vuruşurdun,
o arzunun rəngləri
vardı. İndi arzunun
bircə çıxış
yolu var - kredit. Kreditlə arzularına qovuşa bilirsən, ancaq həbsə düşürsən - kredit
həbsinə.
Keçən dəfə qızımla
şəhəri gəzirdik.
Hər yerdən bozluq yağırdı. Həyatın rənglərini
elə bil solğunlaşdırmışdılar. Məncə, müasir insanın həyatı da belədir. Sevdiyin yeməyi kafelərin birində yeyirsən. Görürsən ki, hər
şey yerindədir, duzu, ədviyyatı və s. Ancaq evdə ananın bişirdiyi o dad yoxdur. Bir Norveç filmi var. Bir adam
avtobusla bir şəhərə gətirilir.
Bu şəhərdə ona
hər şey verilir. Gözəl qadınla ailə həyatı qurur. İşi əladır. Müdiri ona tez-tez istirahət verir. Yəni bu insanın bu həyatda arzuladığı hər
şey yerinə yetib. Ancaq o darıxır. Xoşbəxt
deyil. Rejissor təkcə həmin adamın deyil, o şəhərdəki hamının
xoşbəxt olmamağının
səbəbini yemək
və sevişmə səhnələrində göstərir.
Heç kim yeməkdən dad, sevişmədən
zövq ala bilmir. Hər şey var, ancaq dad yoxdur. Dad itib. O dadı kim itirib? Bilmirəm.
Ancaq o dad yoxa çıxıb. O dad, görən,
hansı divarların arxasındadır?
Oğuz AYVAZ
Ədəbiyyat qəzeti.- 2024.- 20 yanvar, №2.- S.47.