Ədəbi suprematizm

Limit: yığılma nöqtəsi

Qış görkəmində ağac: altında əvvəlcə diri bildiyim,

üzü torpağa "ayaqüstə" ölən quş - hərəkətsiz,

heçliyə çevrilsə də,

sanki təzəcə qonub yoxluğu boyda torpağa.

Dayanıb bir mövcudolma

hələ ki formasını itirməsə də.

Dayanıb bir mövcudolma; ölən quş şəklində.

Hər yoxolmanın

öz forması olurmuş, demə.

Bütün ölümlər yerə doğru, quşcığaz,

bütün ölümlər yerə çəkir hər şeyi

və hər şeyin yığıldığı nöqtə var.

Səma olduğu kimi, quşcığaz,

qapqara, bambalaca yaranış,

ehtimal edirəm xəbərin yox, səma olduğu kimi

cızdığın və cızmadığın trayektoriyalarla birgə.

Nə yoxluq tam heçlikdi, nə heçlik tam yoxluq,

quşcığaz - balaca yaranış,

nəsə böyük bir sirr, bir məna var bilmədiyimiz,

anlaşılması çətin. Bircə, gümanım:

hər yoxluq heçliyə keçid,

hər heçlik yeni imkanlar çoxluğu,

ya xaos, ya nizam şəklində...

...bilirəm,

artıq təsəlliyə nə ehtiyac var,

elə-belə danışıram, lirika xatirinə...

Mən də

keçid edirəm heçliyə yavaş-yavaş,

yarımçıq qalmasın lirika:

Yer də olduğu kimi, quşcığaz,

yer də olduğu kimi, balaca yaranış,

üstündə son eniş və çoxlu keçid nöqtəsi;

bütün böyük, orta, kiçik uçuşların - cızılan və cızılmayan

düz, əyri, çarpaz xətlərin yığıldığı son məkan.

Monizm

Kənd evimizdə yenə də payız,

payızda ağaclar, quşlarda payız.

Ağaclarda (quşlarda) zaman - nəsə dəyişib; axı

ağaclar daha çox tanıdar dəyişmələri.

(Bir də çiçəklər - onların öz zamanı

hamıdan fərqli; gündüz açıb, axşam solanlar).

Nəsə dəyişib deyəsən: yox olub(r) yaşıllıq,

dayanıb bir mövcudolma, yerində başqası.

Yaşıl sarıya çevrilib(r) - eyni ağaclar deyilmi

indi rəngini dəyişən?

Bəs yaşıl hanı? - sarıda gizlənib sadəcə.

Eyni cür dəyişmələr bildirir;

bütün ağaclar eyni ağacdır əslində,

Ümumi olandan qopub

tək-tək düşüblər torpağa

bir qədər fərqli formalarda.

İnsanlar da ağac kimidi elə,

heç kim inanmasa da,

mən dəqiq bilirəm; Bir olub

və ayrı düşüblər nə vaxtsa -

indi o Bir olan

Hamının içində.

Fenomenologiya

Tünd yaşıl, yaşıl, açıq yaşıl...

açıq sarı, sarı, tünd sarı...

açıq qırmızı, qırmızı, al qırmızı...

nə çox rəng varmış təbiətin payız şəklində;

hər rəng cürbəcür rəng yaradır özündən sanki -

sarı, qırmızı, yaşıl cürbəcür çalarlarıyla

bu canlı şəkil mənzərədə.

Bu canlı əsərdə quşlar; rəngdən-rəngə qonur,

birdən "pırr" edib qalxır səmaya,

çıxa bilmir cazibəsindən, qayıdır... dönə-dönə qayıdır

uçduğu şəklə - hər dəfə yeni sənət əsəri yaranır

rənglərin çoxritmli çalarlarında; musiqiyə bənzəyir həm də -

şəkillə musiqi bir-birinin içində; həyatın məna şəkillərindən biri.

"Nə gözəl imiş mövcudluq məna tapanda onda" -

olumla ölüm arasında çırpınan insan baxıb

evinin iri pəncərəsindən ilk dəfə görürmüş kimi

musiqi içində rənglərə bürünmüş bu canlı mənzərəni

vaz keçir romantikasının cazibəsindən çıxa bilmədiyi

intihar həvəsindən: eros - yaşamaq...

yalnız yaşamaq "həyatın məna şəklində"!

Superpozisiya prinsipi

Biz insanlar da

bir çox məkanda eyni zamanda varıq,

təkcə bir qədər fərqli versiyalarda,

başqa var olan hər şey - məsələn,

aləmə işıq paylayan fotonlar kimi -

hər yerdə olduğumuzdan,

"heç yerdə"yik həm də:

Superpozisiya prinsipi.

İnkar edən

heç bir elmi fakt olmasa da,

mən bunu sizdən sonra

daha çox anladım,

doğrusu, daha çox inandım buna;

sizi

hər yerdə olduğunuza inana-inana

tapa bilməyəndə.

Tapa bilməyəndə sizi,

axtarıb tapa bilmədiyim

bir çox gerçək olanlar -

məsələn, ən sadəsi, hamının

şahidi olduğu əriyən qar;

uşaqlıq illərindən

var olduğuna inana-inana

tapa bilmədim heç vaxt.

Kontinuum

Çəmənliyi

uzun-uzadı seyr etməyi xoşlayıram mən də,

ən çox da sərhədləri geniş və ya hüdudsuz olanda.

Sanki bir ayrılmazlıq, bir keçilməzlik var otlar arasında:

hər baxanda bir cür gözəllik yaradar

sıx-sıx sarılıb bir-birinə yaşayan bu zərif məxluqlar.

Hərdən astaca toxunuram çəmənliyə,

ürəyimdən keçir - ayırıb otları bir-birindən

nəvaziş göstərim, oxşayım onları;

nəyisə tam, bütov görmək

hələ onda olan hər şeyi görmək və duymaq

deyilmiş, anlayıram.

Sonra düşünürəm:

ayırsan otları bir-birindən, pozular nizam,

yox olar yavaş-yavaş tamlığın yaratdığı gözəllik,

itər çəmənlik adlı mahiyyət.

Otların, o zərif məxluqların

ayrılmazlığı, birindən o birinə qeyri-səlis,

kəsilməz keçididir elə çəmənlik: kontinuum set*.

Bütün bütövlüklərin

fəlsəfəsi eynidir əslində,

ya gözəllik doğursun, ya şər yaratsın,

ayrılıq gələndə pozular nizam,

xələl toxunar tamlıq adlı mənaya.

* - kontinuum çoxluq, kontinuum - latınca tərcümədən kəsilməz mənasını verib çoxluğun gücünü göstərir: bu mövzuya aid elmi-fəlsəfi mətnlərdə çəmənlik və bunabənzər nümunələrə rast gəlmək mümkündür

Böyük çöküş

Yanır şam, şam yanır, yanır şam, şam yanır...

yandıqca əriyir şam, əriyir şam yandıqca

əriyir şam, şam əriyir, əriyir şam, şam əriyir...

əridikcə azalır şam, şam azalır əridikcə

azalır şam, şam azalır, azalır şam, şam azalır...

azaldıqca tükənir şam, tükənir şam azaldıqca

tükənir şam, şam tükənir, tükənir şam, şam tükənir...

yanır öz-özünə şam, əriyir öz-özünə şam,

azalır öz-özünə şam, tükənir öz-özünə şam...

yanırmı öz-özünə şam, əriyirmi öz-özünə şam,

azalırmı öz-özünə şam, tükənirmi öz-özünə şam,

bitirirmi öz-özünü şam?..

yoxsa...

od var, var od, od var, var od -

var, var, var od, od var e, od var...

hər şey belədirmi - sona doğru

sıçrayış və enişlərlə

iradi və qeyri-iradi tələsmədə;

azalırmı öz-özünə, tükənirmi öz-özünə,

bitirirmi öz-özünü?..

yoxsa...

qurtuluş var, var qurtuluş -

var, var, qurtuluş var e, qurtuluş;

qurtuluş anı -

təzələnmə, təzələnmə, təzələnmə...

son vaxtlar yorur məni elə bil köhnə nə varsa,

təzə, özü də fərqli geyimlər almaq keçir könlümdən,

yeni "mall"ların gecəyarıya qədər işıqları sönməyən

bəzəkli salonları və şıx geyimli manikenləri

cəlb edir adamı.

Əli Şirin Şükürlü

Ədəbiyyat qəzeti.- 2025.- 4 aprel, №11.- S.43.