Görkəmli ədəbiyyat adamları

Süleyman Rəhimov haqqında

Süleyman Rəhimov-125

Bəxtiyar Bahabzadə:

"Qaynağını Dədə Qorqud ocağından alıb, gurlana-gurlana coşub-daşan qüdrətli nasirimiz Süleyman Rəhimli yaradıcılığı sahilləri bilinməyən həyat nəhridir. Süleyman ümmanına baş vurmaq, hər incə, eyhamla yazılan, sətirarası deyilən fikir-düşüncələri, narahatlıqla döyünən ürəyi dərk etmək, lazımınca qiymətləndirmək yeni fikirli, cəsarətli Azərbaycan tənqidinin üzərinə düşür ki, bu da hər tədqiqatçının təkbaşına görə biləcəyi bir iş deyil. Süleyman Rəhimli nəsri, Süleyman Rəhimli şəxsiyyəti Dədə Qorqud dühasından şaxələnib gələn rəngarəng, özünəməxsus bir yaradıcılıq qaynağıdır. Azərbaycanı Xəzərsiz, Qafqazsız, Kür-Arazsız təsəvvür etmək mümkün olmadığı kimi, Azərbaycan nəsrini də Süleyman Rəhimlisiz düşünmək qeyri-mümkündür".

Qasım Qasımzadə:

"Bir şəxsiyyət kimi dərin fitri istedada, zəngin milli mənəviyyata, xalq müdrikliyi və qüdrətli xarakterə malik Süleyman Hüseyn oğlu Rəhimov cəmiyyətlər və xalqlar tarixinə, mədəniyyət və elm aləminə möhtəşəm səhifələr yazan yeni əsrimizlə bir vaxtda dünyaya gəlmişdir. Süleyman Rəhimov iyirminci yüz illiyin birinci baharının birinci mübariz günündə, Novruz - yeni gün bayramı mərasimi keçirilən təntənədə torpağımızın cazibədar təbiətli qoynunda - Zəngəzur mahalının Əyin kəndində dünyaya göz açmışdır. O, mahalın yetirməsi Sarı Aşığın bayatıları üstündə oxunan ana laylasını dinləmiş, əmisi Allahverdi Kərbəlayi Qəhrəman oğlunun "Nəbini də, onun igid xanımı Həcəri də çox zaman öz evində gizlincə saxladığını", bəzən də evdə deyil, meşənin sərt-sıldırım yerlərində dayanan Nəbigilə çörək aparıb çatdırdığını atası Hüseyndən eşidib yazmışdır... Onun xarakterinin formalaşmasında belə bir mühitin rolu, şəksiz ki, az olmamışdır. Ədibin mərmər və tuncdan tökülmüş abidələrinin müəllifi akademik Sabsay yazmışdı: "Süleyman Rəhimovun heykəli üzərində işə başlarkən yazısının, Azərbaycanın dağlıq yerlərinin əhalisinə məxsus mərd, gözəl siması məni özünə cəlb etdi..."

Qulu Xəlilli:

"Bütün yazıçılar kimi Süleyman Rəhimov da tərifə meyilli idi. Amma bu tərifi o, elə bir səmimiyyətlə istəyirdi ki, adamın ağlına pis heç nə gəlmirdi. Çünki həm də layiq idi buna. Süleyman Rəhimov Azərbaycan yazıçıları içərisində ən fitri, həyatdan gələn nasir idi".

Əziz Mirəhmədov:

"Uzun müddət rəhbər partiya işində çalışan Süleyman Rəhimovun "Aynalı" və "Medalyon" povestlərinin ardınca "Saçlı" kimi ikihissəli, kəskin tənqidi ruhda roman çap etdirməsi təkcə onun öz yaradıcılığı üçün deyil, ümumiyyətlə Azərbaycan ədəbiyyatı üçün çox orijinal, həm də cəsarətli bir addım idi. Şəxsiyyətə pərəstişin yerlərdə, o cümlədən, rayonların rəhbər dairələrində törətdiyi özbaşınalıq və mənəvi-əxlaqi eybəcərlikləri qüdrətli bir qələmlə təsvir edib damğalayan "Saçlı" ürəkdən tikan çıxaran əsərlərdən biri kimi qarşılandı".

Manaf Süleymanov:

"Hazırkı məşhur yazıçıların çox az bir qismini tapmaq olar ki, onlar Süleymandan bir insan kimi, çoxşaxəli yaradıcılığından bir ədəbi məktəb kimi nə isə götürməmiş olsun. Bir çox yazıçılar yaradıcılıqlarının indiki səviyyəsinə görə Süleyman müəllimə çox borcludurlar.

...Vaxtaşırı, sədr olanda da, olmayanda da nədənsə mənimlə söhbət etməyi xoşlayırdı. Mənim tarixi hadisələri bilməyimi, ədəbiyyatdakı səriştəmi, dörd-beş xarici dildə danışmağımı görəndə get-gedə mənə daha çox hörmət edirdi".

Süleyman Vəliyev:

"Ən xoşbəxt yazıçı odur ki, əsərlərinin qəhrəmanlarındakı nəcib sifətlərə özü də malik olsun. Belə xoşbəxtlərdən biri də mənim böyük adaşım Süleyman Rəhimovdur. Məşhur bir rus tənqidçisi hələ 1960-cı illərdə onun əsərləri haqqında yazdığı məqaləyə "Həyat nəhri" adının onun yalnız yaradıcılığına deyil, insanlığına da aid olduğunu söyləmək istəyirəm".

Nəbi Xəzri:

"1955-ci il idi. Yazıçılar İttifaqında mən şeir üzrə məsləhətçi işləyirdim. Hər gün səhər Xırdalandan ayaq döyə-döyə şəhərə gəlir, axşam da ayaq döyə-döyə kəndə gedirdim. Gənclik yorğunluq bilmir. Mənə elə gəlirdi ki, elə belə də olmalıydı. Hələ mənə şəhərdə ev verilməmişdi. Yalnız 58-ci ildə şəhərə köçə bildim.

Yayın isti ayları idi. Məsləhətçilər otağında əziz dostum İlyas Əfəndiyevlə söhbət edirdik. Hələ tez idi. Bir azdan məsləhətə gələnlərin axını başlayacaqdı. Hamımızın böyük hörmət etdiyimiz Kübra xanım içəri girdi:

- Nəbi yoldaş, sədr sizi çağırır!

Kübra xanımın hamıya müraciət forması "yoldaş" idi. Hamıyla belə nəzakətlə danışardı.

"Ağbulaq dağlarında" romanının 1955-ci il nəşri əlimdədir. Bu roman əvvəlcə "Azərbaycan" jurnalında çap olunmuşdu. Mənə elə gəlir ki, orda qeyd edilmişdi: "Şeirlərin müəllifi Nəbi Babayevdir".

Onda, mənim hələ "Xəzri" olacağıma xeyli vardı.

Kitabda nədənsə şeirlərin müəllifi unudulub...

Görmədiyim, ancaq xəyalımda canlandırıb, şeirə çevirdiyim yerləri indi mən də gördüm. Qürurla seyr etdim...

Gəl, iç şirin-şirin bizimTurşsudan,

Çıxsın canındakı hər azar-bezar.

Axsın göz önündən qoy zaman-zaman,

İstisu üstdəki sərin dumanlar...

...Bu şeiri Süleyman müəllimə təqdim edərkən onun necə dəyişdiyinin şahidi oldum. Tərifə çox xəsis olan sənətkar bığaltı gülümsədi:

- Lap sən mənim ürəyimi oxumusan, - dedi.

Həyata yeni qədəm qoyan bir şair üçün ağsaqqal yazıçımızın verdiyi qiymətdən artıq nə ola bilərdi ki...

Ağsaqqal dedim... Axı, onda Süleyman müəllimin ancaq 55 yaşı vardı. Bu, gəncliyin qocalığı, qocalığın gənclik dövrü idi. O, hələ bundan sonra 30 ilə yaxın bir dövr yaşayıb-yaradacaq, ədəbiyyatımızın şöhrət tacını uzaq-uzaq ellərə çatdıracaqdı.

Mən o səfər vaxtı bir qənaətə gəldim: İlahinin dünyaya gətirdiyi seçmə insanların üzündə ürəklərinin nuru əks olunur. Elə bil ayın haləsi onların başına qonur, ilahiləşdirir.

Səməd Vurğun da beləydi.

Süleyman Rəhimov da.

Əli Vəliyev də.

Mənə isə onları görmək, eşitmək, səadəti qismət olmuşdu...

Əzizə Cəfərzadə:

"Gülümsəyərək mənə baxdı: "Ay qız, hələ oğlunu evləndirməmisən?" Güldüm: "Yooox, Süleyman müəllim, o uşaqdır hələ". Əlilə çiyni bərabərini göstərdi: "Bura çatıb?" "Uşaqdı, Süleyman müəllim" bir də təkrar etdim. Dedi: "Atam Hüseyn kişi məni evləndirəndə 17 yaşım vardı". Bu zarafatın çox uzaq tarixçəsi var idi. O haçansa, həyat yoldaşım, təyyarəçi Məmməd və oğlum Turanla tanış olmuş, hər ikisini sevmişdi. Arabir görüşəndə hər ikisini soruşar, salam göndərər və həmişə Turanı evləndirib-evləndirməməyimi soruşardı".

Əkrəm Əylisli:

"İnanmıram elə bir adam tapıla ki, Süleyman Rəhimovun yaradıcılığı ilə bu və ya digər dərəcədə tanış olmamış ola. Mənim Süleyman müəllimlə ilk tanışlığım məktəb dərsliyindən başlanıb. Sonra "Saçlı"nın bizim kənddə əldən-ələ gəzdiyi vaxtlar yadıma gəlir...

...Süleyman Rəhimovun təxminən, yarım əsrlik ədəbi fəaliyyəti əsas etibarilə Azərbaycan kəndi ilə bağlıdır. Tarixən öz sadəliyi ilə fərqlənən, möhkəmliyi, dəyişməzliyi və fövqəladə təbiiliyi ilə cəmiyyətin taleyini düşünənlərin diqqətini həmişə özünə cəlb eləyən kəndli varlığına, kəndli əxlaqına və mənəviyyatına yuxarıdan aşağı baxmaqda tarixdə tayı-bərabəri olmayan bizim narahat əsrimizdə, öz əsərlərində kəndə və kəndliyə dönə-dönə üz tutan, kəndlinin mayası zəhmətdən yoğrulan gözəl mədəniyyətini, əvəzsiz əxlaqi keyfiyyətlərini zaman-zaman insanların yadına salan Süleyman Rəhimov özünün yarım əsrlik yaradıcılığı ilə elimizin ölməz adət və ənənələrinin qorunub saxlanması işində də layiqli xidmət yiyəsidir. Sənətkarın bu xidməti onun xalqı tərəfindən heç vaxt unudula bilməz..."

Əfqan:

"Süleyman Rəhimov ömrünün son günlərini, demək olar ki, oğlu Şamo Arifgildə keçirirdi. Qonşuluqda olduğundan tez-tez görüşürdük. Zəifləsə də, elə həmin əzəmətli, müdrik Süleyman müəllim idi. Heç dərmanı xoşlamırdı. Yarızarafat-yarıgerçək deyirdi ki, "bu başabəla həkimlər sağaltmır, xəstəni aldada-aldada vəsiyyət eləməyə də qoymurlar".

O, tez-tez doğma Əyin kəndini xatırlayırdı. Mən o qədim kənddə jurnalist dostum Əli İldırımoğlu ilə olmuşam. "Bura Süleyman Rəhimovun kəndidir", - demişdi. Əyin dağların üstündə tikilmiş qartal yuvasına bənzəyirdi. Baxan kimi hiss edirsən ki, belə bir kənddə doğulub-böyüyən, ya Qaçaq Nəbi kimi qoç igid olmalıdır, ya da Süleyman Rəhimov kimi müdrik bir yazıçı".

Rəfiq Zəka Xəndan:

"1955-ci il idi. Süleyman Rəhimli, Mir Cəlal, Sabit Rəhman və Həmid Araslı bizdəydilər. Hamısı olduqca həyəcanlıydı. Atam danışırdı. Dostları onu məhəbbətlə dinləyirdi. Söhbət Hüseyn Caviddən, Əhməd Cavaddan, Mikayıl Müşfiqdən, Yusif Vəzir Çəmənzəminlidən, Seyid Hüseyndən, Məhəmməd Əmin Rəsulzadədən gedirdi. Kəskin yaddaşa malik Cəfər Xəndan Hüseyn Caviddən şeirlər deyirdi. Dinləyənlər söyləyən qədər arifdi. Atam Hüseyn Cavidin "Səyavuş" pyesini 1935-ci ilə görə həddindən artıq cəsarətli əsər adlandırırdı. O, deyirdi ki, Hüseyn Cavid Səyavuş obrazıyla M.Ə.Rəsulzadənin surətini canlandırmışdı. Ona ilham verən M.Ə.Rəsulzadənin "Əsrimizin Səyavuşu" əsəri olmuşdu... Məclisdəkilərdən biri atama "Cəfər, çox dərinə getmə, batarsan" dedi. Atam ona sərt bir söz söylədi. Süleyman Rəhimli o adama: "Yenə də qorxursan? Bizim evimizi qorxmaq yıxmırmı?" - dedi. Söhbət əlifba üzərinə gəldi. Atam, latın əlifbasına keçməyin zəruri olduğu barədə yana-yana danışdı. Süleyman Rəhimlinin sözləri bu gün də qulaqlarımda səslənir: "1937-ci ildə bizi susdurdular ki, latın əlifbasını əlimizdən alsınlar. Aldılar da! Kirill əlifbasına keçməklə çox şeydən vaz keçdik. Türkiyə türklərindən uzaq düşdük. Yeni nəsil türk ədəbiyyatı kimi zəngin bir xəzinəyə tamarzı qaldı. Bizim üzümüzü başqa səmtə çevirdilər. Milli qaynaqlarımızdan ayrılıb, yabançı qaynaqlara üz tutduq. Soyadlarımızı dəyişdirdilər, türk adımızı əlimizdən aldılar". Sonra söhbət torpaqlarımızdan düşdü. Zəngəzurun daşnakların əlinə keçməsindən yana-yana danışdılar. Naxçıvanın Azərbaycandan uzaq düşməsi haqda söz açdılar. Nələr, nələr danışdılar".

Həsən Quliyev:

"S.Rəhimov haqqında kitabım çıxandan sonra o, iki dəfə mənə zəng vurub kitab haqqında təəssüratını bildirmişdi.

Birinci dəfə, yadımdadır, təfsilata varmadan o, təşəkkür edib ümumən razı qaldığını söyləmişdi. Bir müddət keçəndən sonra, axşamçağı Süleyman müəllim yenə də mənə zəng edib dedi ki, kitabı bir də oxumuşdur və hesab edir ki, öz vəzifəmin öhdəsindən gəlmişəm.

Bu gün öz vicdanıma, həqiqətə zərrə qədər xilaf çıxmadan deyə bilərəm ki, iyirmi il əvvəl yazdığım o kitabımda bircə sətri də dəyişmək istəməzdim: xəlqilik, epiklik, dastanvari müfəssəllik və ləngərlik, mövzu, problem əlvanlığıyla qovuşaraq, Süleyman Rəhimovun yazıçı, həqiqətən, xalq yazıçısı şəxsiyyətinin miqyasını səciyyələndirir və yaradıcılığın bu məziyyətlərilə, o, XXI əsrə qədəm qoyur. Oxucuların nəzərində heç də dəyişməyərək, o, yeni yüzillikdə də öz dövrünün bir çox taleyüklü hadisələrinin canlı şahidi, əsərlərində parlaq obrazlarla, yaddaqalan səhnələrlə xalq həyatının əngin panoramasını canlandırmış bir haqsevər sənətkar, qüdrətli söz ustası kimi göz önümüzdə qalacaqdır..."

Ağa Laçınlı:

"1955-ci ilin yayı idi. Laçına yük aparan "Qaz-51" maşınının üstündə, bir neçə adamın yanında yellənə-yellənə evə gedirdim. Şuşa qalxımında bizi aparan maşın yana çəkilib bir minik maşınına yol verdi. Yol yoldaşlarım:

- Ə, Süleyman Rəhimovdu, ey! - deyib boylandılar.

- Süleyman Rəhimov yox, Süleyman Rəhimli! - deyib yaşlı bir kişi cavan oğlanın sözünə düzəliş verdi. Onu bizim tərəflərdə indi də belə çağırırlar.

Kimdən danışıldığını biləndə mən qanrılıb ağır-ağır keçməkdə olan maşına sarı boylandım. Birçəyinə-bakenbardına yenicə dən düşmüş saçı daralıydı, sığallıydı. Qalın qara top bığı bu gözəlliyi daha da artırmışdı. Qara maşının dal oturacağında arvad-uşaq vardı. Görünür, yazıçı külfətini yaylağa aparırmış... ...Yol yoldaşlarım Süleyman müəllimin yaradıcılığını canı-dildən öyürdülər, özünün sambalından - urvatından danışırdılar".

Xeyrulla Əliyev:

"Mirzə müəllimin xatırladığına görə, 1950-ci illərin sonlarında şair və yazıçılardan bir qrupunun həmin fəxri ada təqdimi məsələsi ortaya çıxanda məhz Süleyman Rəhimov etiraz edib: "Gəlin bu məsələni elə Səməd Vurğunda saxlayaq, yoxsa, bu qazana çömçə uzadanlar çox olacaq", - deyib. - Klassiklərdən - Sabir, müasirlərdən də - Səməd Vurğun. Vəssalam..." Mir Cəlal müəllimdən oxuyub-eşitdiklərim də çıxmayıb yadımdan: "Bizdə, ədiblər nəslində Süleyman Rəhimov qədər zəngin həyat materialına, qüvvətli ənənəyə bağlı olan ikinci bir şəxsiyyət tapmaq çətindir".

İmamverdi Əbilov:

"1957-ci ilin yayı... Bakının isti, küləksiz bir günü. Süleyman müəllimə baş çəkməyə ehtiyac duydum. İttifaqa gəldim. Söhbətin şirin yerində qapı açıldı, Salam Qədirzadə içəri keçib qəzetdə işləmək istəyən Sabir Əhmədovun qəbula gəldiyini söylədi, həm də "Arabaçı" hekayəsi haqqında xeyirxahlıqla danışdı.

- Nə deyirəm, çağır gəlsin, - deyə Süleyman müəllim dilləndi.

Arğaz vücudlu, utancaq simalı bir oğlan gəldi. Bəlkə də mənimlə yaşıd olardı. Qısa dialoq yadımdadır:

- Salam-əleyküm!

- Əleyk, bala! "Arabaçı" sənsən?

- Bəli, "Arabaçı"nı yazan mənəm.

- Nə fərqi, arabaçı, yaxud "Arabaçı" müəllifi?! Müəllif, özünü sevdiyi surətdə tanıdır, oğul! Arabaçı sənsənsə, yaxşı yazıçı olacaqsan... Əmrin indicə hazır olar, get işlə, yaxşı redaksiya işçisi olmaq bir yana, yaxşı yazıçı olmaq - xalqı əqlən feyziyyab etməkdir...

...Bir azdan üzünün qırışları əzabkeşliyindən xəbər verən ağsaçlı, sarışın bir adam içəri daxil oldu.

- Salam, Süleyman, məni Siz çağırtdırıbsız?

- Şair İbrahim Zakir xoş gəlib, səfa buyurub, - deyə Süleyman müəllim bir əsər üzərində işlədiyindən söhbət açdı.

- Bilirsən, hələ İranda olarkən bir susatan uşağı müşahidə edərdim, neçə dəfə onunla kəlmə də kəsmişdim. Müştərilərə verdiyi sərin suyun əvəzinə ona pul atanlara bu fağır uşaq necə minnətdarlıq edərdi! O vaxtdan 14-15 il keçib, fəqət, o uşaq məni hələ də tərk eləməyib, əsər hazırdır. Ancaq fikrimdən çıxıb, məsələn, bir cam sərin suya nə qədər verərdilər onda?..

İbrahim Zakir izahat verdi, nəhayət, söhbət qocaman şairə yazılmış qonorar məsələsində mərkəzləşdi, hər şeyi dərindən-dərinə duyan S.Rəhimov dəstəyi götürüb nömrə yığdı, konkret danışdı:

- Cənublu şair İbrahim Zakir üçün iki min manat ayırmağınızı xahiş edirəm. - Dəstəyi asdı. - Sizi Litfonda gözləyirlər, şair. Arabir zəng vur, əhvallaşaq..."

Kamil Vəli Nərimanoğlu:

"S.Rəhimovu unutmaq yaddaşın böyük bir səhifəsini unutmaqdır. Həmin səhifə olmadan nəsr tariximiz, ədəbiyyat, mədəniyyət tariximiz yarımçıq, natamam qalar.

Onsuz da bölünmüş Azərbaycan ədəbiyyatını bir daha bölməyək.

Bölünməyək, ayrılmayaq. Ədəbiyyatı şərəf və cəsarət hesab edən Süleyman Rəhimov sözü yalnız keçmişdə deyil. O söz gələcəkdir. Gələcəkdə bizi, övladlarımızı gözləyir..."

Sabir Rüstəmxanlı:

"Məncə, Süleyman Rəhimli təkcə XX yüz il nəsrimizin deyil, ümumiyyətlə bütün Azərbaycan nəsrinin və ədəbiyyatımızın fenomeni və möcüzəsidir. İnkarçılığın, hətta öz dədəsini də bəyənməmək xəstəliyinin geniş yayıldığı bir zamanda bu sözləri ürəklə və tam səmimiyyətlə deyirəm. Süleyman Rəhimli möcüzəsinin nə demək olduğunu qələm əhli, həm də təcrübəli qələm sahibləri daha yaxşı başa düşərlər. Yalnız ədəbiyyata həsr olunmuş bütöv bir ömür yaşayandan sonra adam "Saçlı"nın, "Şamo"nun dəyərini və hansı böyük əməyin məhsulu olduğunu, bu yaradıcılıq qəhrəmanlığını təkrarlamağın və ya ona bənzəməyin, mümkünsüz olduğunu başa düşür.

Süleyman Rəhimli, öz sözləriylə desək, "necə deyərlər", insan kimi də, yazıçı kimi də nəhəngdi və ona qiyməti yalnız bu nəhənglik ölçüləriylə vermək olar..."

Məmməd Arif:

"Süleyman Rəhimovun qələminə qida verən mənbə xalq çeşməsidirsə, ona ilham verən insanpərvərlikdir, insana böyük məhəbbətdir. Ölüm-dirim vuruşlarında əsarət və köləlik zəncirlərindən, köhnə dünyanın xüsusiyyətçilik, mənfəətpərəstlik, yaltaqlıq, xəbislik kimi çirkin qalıqlarından xilas olub saflaşan, nəcibləşən insan, azad insan, qurub-yaradan insan Süleyman Rəhimovun əsas qəhrəmanıdır.

"Şamo", "Saçlı", "Medalyon", "Aynalı", "Ağbulaq dağlarında", "Ana heykəli", "Məhtaban" - qırx illik yaradıcılıq ömrünün səmərəsi olan bütün bunlar sadəcə, hekayələr, povestlər, romanlar deyil, gözəl və zəngin təbiətimizi, qoca və füsunkar tariximizi, nəcib və sevimli adamlarımızı məftunluqla təcəssüm etdirən canlı, parlaq, bədii lövhələrdir; bəzən əzəmətli, əhatəli, epik; bəzən cazibəli, romantik, bəzən mübaliğəli, bəzən sərtcəsinə realist, bəzən də tarixi-əfsanəvi, nənələrin nağılı kimi şirin, lakin həmişə də dolğun, məzmunlu, mənalı".

Mirzə İbrahimov:

"Süleyman Rəhimovun çoxcəhətli, zəngin, mürəkkəb yaradıcılığının məzmunu, ictimai fikri istiqaməti, bədii-estetik keyfiyyətləri, obrazlar, təşbehlər, tirajlar, dil xüsusiyyətləri və s. keçdiyi həyat yolu ilə bağlıdır. Onun yaradıcılığı bu yolda mayalanmış, möhkəmlənmiş, parlaq şəkil almışdı. Dövrünün, zəmanəsinin mübarizələri, dönüşləri, ağır ziddiyyətləri onun əsərlərinə öz möhürünü basmışdı.

Süleyman Rəhimovun ədəbi fəaliyyəti Azərbaycan sovet ədəbiyyatı inkişafının maraqlı, dolğun səhifələrindən birini təşkil edir. Bunsuz ədəbiyyatımızın təqribən, son 50 ildəki mənzərəsini tam şəkildə təsəvvür etmək olmaz. "Şamo", "Saçlı" kimi romanlar, bir sıra povest və hekayələr xalqın yüksək inqilabi ideallar əsasında tərbiyələnməsində daima öz təsirini göstərəcək, yeni nəsillərdə əməksevərlik, vətənpərvərlik, xalqlar dostluğu, mənəvi saflıq, insani nəcabət kimi ali sifətlər tərbiyə edəcəkdir".

Əli Vəliyev:

"Süleyman Rəhimov sözün həqiqi və geniş mənasında orijinal sənətkardır. O heç kəsə oxşamır, heç kəsi təqlid eləmir. Onun öz yazı manerası, dəsti-xətti, üslubu vardır.

Süleyman Rəhimov Azərbaycan nəsrinin qüdrətli sənətkarı, həm də yazıçılarımızın müdrik ağsaqqalıdır. Zəhmətkeş və məhsuldar yazıçıdır. Əsərlər üzərində uzun müddət çalışmağı, yazarkən həzz aldığı kimi, pozanda da amansız olmağı vərdiş eləmişdir".

Mir Cəlal:

"Süleyman Rəhimov ədəbiyyata xırda yazılar qaralamadan, çox janrları götür-qoy etmədən "birbaşa" roman ilə gəlmişdir...

...Süleymanın hər əsərində açdığı geniş həyat lövhələrini görəndə, istər-istəməz, bu məsəli xatırlayırsan, bu zəngin həyat materiallarının "müqavimətinə" üstün gəlmək üçün bir ədib, bir ömür, hətta bəlkə bir ədəbi nəsil də kifayət deyil.

Ancaq Süleyman cürətli ədibdir. Qarşısında açılan bu vüsətli, mürəkkəb, böyük aləmdən qorxmur. Get-gedə itilənən, parıldayan gavahını belə daha ağır, daha bakir xam torpaqları qaldırıb aşırır, xalq həyatının xarakter, işıqlı, həm də kölgəli cəhətlərini üzə çıxarır, əhatəyə çalışır.

Bizdə sovet ədibləri nəslində Süleyman qədər zəngin həyat materialına, qüvvətli ənənəyə bağlı olan ikinci bir şəxsiyyət tapmaq çətindir.

Bu, ədib üçün böyük xoşbəxtlikdir.

Süleymanın yaratdığı əlvan tiplər silsiləsi canlı, təbii, həqiqi və həyatiliyi ilə seçilir. Şamodan tutmuş Mehmana, Şiraslana qədər bütün adamların hərəsinin öz taleyi, fərdi bioqrafiyası, daxili və zahiri siması vardır.

Süleymanı yaxşı tanıyanlar, iş stilinə, yaradıcılıq niyyətlərinə bələd olanlar bilirlər ki, onun zehnində hələ kağıza köçürülməmiş əsərlər çoxdur. Onun qələmi öz kəsərini heç bir zaman itirməyəcək, ədəbiyyatımızı zənginləşdirməkdə, oxucunun mənəvi sərvətini daha da artırmaqda davam edəcəkdir".

Məmməd Cəfər:

"Mən Süleyman Rəhimovun əsərlərini oxuyanda öz-özümə deyirəm: Alo, Safo, Şamo, Gülsənəm, Göyərçin, Zülmət, Sübhanverdizadə, Nənəqız, Həcər... Bu surətləri ancaq Süleyman Rəhimov yarada bilərdi və "öz səsi, öz sözü olan sənətkar" - deyəndə də bu həqiqəti nəzərdə tuturam.

Yəhya Seyidov:

"Xalq yaradıcılığına xas forma ünsürlərindən, xalq təfəkkürünün müəyyənləşmiş anlayışlarından Süleyman Rəhimovun məharətlə istifadə etməsi, ümumiyyətlə realist sənətin təbiətinə, onun estetik tələblərinə müvafiqdir. Bu, ədibin əsərlərinin geniş yayılmasını təmin edən səbəblərdən biridir.

Ədəbiyyat qəzeti.- 2025.- 4 aprel, №11.- S.16-17.