"Dərdimi kimə deyim..."

Pərvin: - Anar müəllim, xoş gördük.

ANAR: - Xoş gördük.

Pərvin: - Təxminən, yeddi saata qədər yaradıcılığınız ətrafında, ümumiyyətlə ədəbiyyat söhbətləri etmişik sizinlə. Bu günlərdə təkrar baxdım indiyədək danışdıqlarımıza... Gördüyünüz işlərlə, yaradıcılığınızla bağlı şeirinizdən və tərcümələrinizdən danışmamışıq, onların da haqqında məni maraqlandıran məqamlar var ki, istəyirəm şərh edəsiniz. Ordan başlamaq istəyirəm, deyirsiz ki, şairlik bir azardı. Məgər yazıçılıq, dramaturqluq, yaxud publisistikayla məşğul olmaq azar deyil?

ANAR: - Yəqin o da azardı, amma şairlik xüsusi azardı da. Çünki şairlik azarına mübtəla olanlar daha çoxdu.

Pərvin: - Daha çoxdu?

ANAR: - Bəli, daha çoxdu. Azərbaycan xalqına deyirlər ki, şair xalqdı. Bir nəfər də deyir ki, bunu deyənin öz xalqının başına gəlsin. Bütün xalq şeir yazır.

Pərvin: - Bir nəfər deyir, ya siz deyirsiz, Anar müəllim?

ANAR: - Yox, başqa bir adam deyir.

Pərvin: - Yaxşı, açıqlamaq istəmirsiz, açmayaq. Bunu sizinlə çalışan hər kəs bilir, amma oxucularınız üçün maraqlı olar iş rejiminiz... Bəzən işləməyə oturanda, yerinizdən qalxmadan 10-12 saat yazırsız. Bunun içərisində bir fanatizm də var hər halda?

ANAR: - Fanatizm də adlandırmaq olar, aludəçilik də... Hər kəsdə yaradıcılıq prosesi bir cür cərəyan eləyir. Ümumi bir resept yoxdur. Amma məndə belədi ki, başlamaq çətindi mənim üçün. Cürbəcür bəhanələrlə yubadıram yazmağa başlamağı. Amma elə ki, başladım, ayrıla bilmirəm. Ta o vaxta qədər ki, görürəm daha taqətim qalmayıb. Bəzən elə olur ki, 10-12 saat ardıcıl işləyirəm. Bəzənsə yox.

Pərvin: - Bəs əlinizi işdən soyudan nə olur, Anar müəllim?

ANAR: - Əlim soyumur işdən, heç bir vaxt.

Pərvin: - Heç vaxt? Bütün yaradıcılığınız boyu heç bir gün də olmayıb ki, düşünəsiz ki, mən niyə yazıram? Nəyə lazımdı bunları yazmaq?

ANAR: - Onu mən hər gün düşünürəm, nəyə yazıram yox, kiminçün yazıram? Onu daha çox düşünürəm, çünki xüsusilə daha çox son vaxtlar mənə elə gəlir ki, sözümü ünvanladığım insanların, oxucuların, ya anlayanların sayı azalıb xeyli. Amma buna baxmayaraq, hərənin bir peşəsi var da. Missiya-filan, belə yüksək sözləri işlətmirəm, amma mənim peşəm yazmaqdı və ona görə də yazıram.

Pərvin: - Bəs o dediyiniz suallara pessimist cavablar alanda, necə yenidən özünüzü toparlayırsız və yazmağa köklənirsiz? Hansısa bir sirr var? Elə adam var, deyir ki, mən musiqiyə qulaq asıram və ilhama gəlirəm, eləsi var, deyir ki, məni əzablar kökləyir hansısa yazıya...

ANAR: - Bilirsən, mənə elə gəlir ki, belə bəsit deyil bu; biri ancaq musiqidən ruhlansın, biri sevgidən, biri dostluqdan, ya bir iztirabdan... Həyat o qədər bir-birinə qarışıq hisslərdən, təəssüratlardan, görüşlərdən ibarətdi ki, onların birini seçmək çətindi. Elə vaxt olub ki, doğrudan da, məni musiqi cəlb eləyib, elə vaxt olub ki, bir insanın xəyanəti mənə ilham yox, mövzu verib. Bəzən isə başqa birisinin fədakarlığı cəlb eləyib məni. Yəni cürbəcür stimullar olur, cürbəcür səbəblər olur... Bu səbəbləri bir, ya iki cəhətlə bağlamaq, mənə elə gəlir ki, düz deyil.

Pərvin: - Mayakovskidən tərcümə etdiyiniz bir bənd şeir var, əslində Mayakovski heç onu çox da geniş təbliğ etməyib, bəlkə heç kitablarına da salınmayıb. Hər halda mən bu bəndi yalnız sizin tərcümələrinizdə görmüşəm. Mən əvvəlini deyəcəm, amma xahiş edirəm ki, səhv eləsəm, mənə yardımçı olasız.

Ya xoçu bıt ponyat rodnoy stranoy,

a ne budu ponyat, çto j...

po rodnoy strane proydu storonoy,

kak proxodit kosoy dojd.

ANAR: - Hamısını bilirsən də... Qəribədi ki, Mayakovskinin mənim fikrimcə, ən səmimi və ağrılı etiraflarından biridir, amma özünü gizlətmək üçün deyirdi ki, mən bunu heç bir yerə salmadım, çünki burda inilti var, zarıltı var və mən bunu sevmirəm. Amma halbuki, burda bir faciə var, Mayakovskinin faciəsi... Və mən bu şeiri tərcümə elədim, sən ruscasını oxudun, Azərbaycan dilində isə mənim tərcüməmdə belədi:

İstərəm vətənim anlasın məni,

Əgər anlamasa, neyləmək, nə qəm,

Çəp yağan köndələn yağışlar kimi,

Yurdumun üstündən keçib gedərəm.

Bunu tərcümə eləmişdim, çap eləyəndə rəhmətlik Cabir Novruz mənə dedi ki, sən deyəsən, özünü yazmısan orda. Dedim yox, Mayakovskinin şeiridi bu.

Pərvin: - Qəribədi ki, müxtəlif tərcümələrinizdə belə məqamlar var... Yəqin ki, Cabir Novruzun da şərhi təsadüfi olmayıb. Xüsusən, sizi bir azacıq tanıyan, yaradıcılığınızla ardıcıl tanış olan, həm də özünüzü tanıyan adamda bu fikir yaranır ki, bəzi seçdiyiniz mətnləri ki, çevirmisiz, o mətnlər həm də sizin öz ovqatınızı ifadə eləyir və təsadüfən düşmədi o şeir yadıma; istəyirsiz, vətəniniz sizi anlasın?!

ANAR: - Təbii... kim istəmir ki, vətəni onu anlasın?

Pərvin: - Həm də burda bir qədər təmkin var, həmin bənddə; anlamasa da, heç nə olmaz.

ANAR: - Bu qismətdi də... "Əgər anlamasa, neyləmək" - bu da acı bir etirafdı. Çünki Mayakovskinin taleyi doğrudan da, çox faciəvi taledi. Həyatı da faciəylə - intiharla qurtardı. Mayakovskinin Sovet pasportuna yazdığı şeirlər, ya "Lenin" poeması, ya sovet həyatını tərənnüm edən əsərlərini qabardaraq, onu ancaq sovet şairi adlandırırlar, bu isə düz deyil. Düzdü, o, sovet şairidi, yaradıcılığında sovet şairi kimi çıxış elədiyi məqamlar da var. Amma bundan əvvəl onun beş, ya altı məhəbbət poeması var ki, bu, məhəbbət lirikasının XX əsrdə ən yüksək zirvələridi: "Şalvarlı bulud", "Pro eto", "Lyublyu" və başqa əsərləri. Sonra sovet dövrünün özündə də komediyaları var. Məsələn, "Birə və Hamam"da sovet cəmiyyətinin gülünc cəhətlərini yazıb ifşa eləyib. Ona görə də onu sırf sovet şairi saymaq olmaz. Mənə elə gəlir ki... Təkcə mənə elə gəlmir ey, bu faktdı ki, onun həyatının faciə ilə bitməsi, yəni intihar eləməsi, tək məhəbbət uğursuzluğu ilə bağlı deyil. Bu da var. O barədə də şeiri var Mayakovskinin. Həm də ki, o cəmiyyətə olan vurğunluğunun xəyal qırıqlığına uğraması ilə bağlıdı...

Pərvin: - Etiraf elədiniz ki, Mayakovskinin şeirində sizin özünüzün də arzunuz ifadə olunub. Bunu çox maraqlı bir tənqidçi Zemfira Əsədullayeva - mən haqqınızda yazılanları oxuyanda ona fikir vermişdim ki, sizin ispan yazıçısından, Anna Mariya Matutedən tərcüməniz haqqında yazırdı ki - bu, əslində həmin o totalitar cəmiyyətdə azad olmaq istəyən gəncin özünüifadəsidi. Tərcümə eləyəndə də belə bir niyyətiniz var idi?

ANAR: - Anna Mariya Matute ispan yazıçısıdı, indi yəqin ki, ölüb o, çünki o dövrün yazıçısı idi, altmışıncı illərdən də bir az əvvəl başlamışdı yaradıcılığa. Onun bir yazısını oxudum o vaxt, məncə, "İnostrannaya Literatura" jurnalında. Və ona mat qaldım ki, elə bil bizim ovqatımızı yazıb. Yəni sovet dövründə yaşayan gənclərin ovqatını yazıb ki, xaricə getmək bizim üçün bir xülya idi, yaxud qadağan olunmuş ədəbiyyatlarla tanış olmaq bizim çatılmaz arzumuz idi, ətrafımızdakı o laqeydlik, biganəlik bizi sarsıdırdı və s. O qədər dəqiq bizim əhval-ruhiyyəmizi ifadə edirdi ki, mən onu tərcümə elədim, çünki tərcüməyə nə deyəcəklər? Birincisi, Moskva jurnalında çıxıb, ikincisi, ispan yazıçısıdı. Tərcümə elədim və düşünmürdüm ki, mənim bu tərcüməmdən kimsə bir nəticə çıxardar. Rəhmətə gedib Zemfira xanım Əsədullayeva, onun yazısını mən oxuyanda çox kövrəldim ki, necə duyub o vaxt bunu?! Və mənim istədiyim kimi qavrayıb, o cür də şərh eləyib.

Pərvin: - Tərcümələrinizdən bir şeiri də yada salaq... hansı ki mənə elə gəlir, sizdən başqa bu şeiri dilimizə tərcümə edən olmayıb. Bəlkə son illərdə olub, məlumatsızam bu barədə, Pasternakın "Hamlet" şeiri. Müxtəlif ədəbi məclislərdə bu şeiri həm rusca, həm azərbaycanca deməyiniz mənim gözümün qarşısındadı və hətta şəxsi arxivimdə videolar da var ki, bu şeiri necə deyirsiz və necə duyğulanırsız. Həmin şeirdən də iki misranı yadıma salmaq istəyirəm və siz də azərbaycancasını deyəcəksiz...

Ya odin, vsyo tonet v fariseytve.

Jizn projit, ne pole pereyti...

Düz dedim, Anar müəllim?

ANAR: - Düzdü.

Təkəm riakarlıq dənizində mən,

Həyat çöl deyil ki, keçib gedəsən.

Pərvin: - Yenə duyğulandız bu misranı eşidəndə?

ANAR: - Yox, indi duyğulanmadım.

Pərvin: - Boynunuza qoymağa çalışıram, Anar müəllim. Varmı Hamletin, Pasternakın və Pasternakın "Hamlet" şeirinin ovqatında Anarın duyğuları? Əvvəlcə Şekspirin Hamletinin, daha sonra Pasternakın özünün və daha sonra Pasternakın "Hamlet" şeirinin...

ANAR: - Pasternakın "Hamlet" şeirinin mənə elə gəlir ki, zirvəsi, şah misraları, yəni əsas mətləbi, həqiqətən, bax bu iki misradadı ki,

Ya odin, vsyo tonet v fariseytve.

Jizn projit, ne pole pereyti

Fariseystva - bilirsən də, dinlə bağlıdı, riakarlıq deməkdi. Jizn projit, ne pole pereyti. Rus dilində bu həm də zərbi-məsəldi. Amma həyat çöl deyil ki, keçib gedəsən. Bu zərbi-məsəl deyil. Onu ayrı cür tərcümə eləmək mümkün deyildi. O fikri Azərbaycan dilində ifadə eləmək üçün, elə bir zərbi-məsəlimiz yoxdu. Ona oxşar bəlkə də var, mənim indi yadıma düşmür. Yenə də həmin fikir ifadə olunur da. Həyat çöl deyil ki, keçib gedəsən.

Pərvin: - Var sizdə belə ovqat, Anar müəllim?

ANAR: - Doğrudan da, düzdü də. Rus xalqının da hərdən müdrik fikirləri olur. Müdrik fikirlərindən biri də odur ki, Jizn proyti, ne pole pereyti. Yəni həyatı yaşamaq, çölü keçib getmək kimi bir şey deyil. Həyatın yolu daha mürəkkəb, daha dolanbaclı, daha qəliz və çətindi.

Pərvin: - Şeirləriniz haqqında yazanda, həm də bu şeirləri ardıcıl oxuyanda mən gördüm ki, sanki nəsrinizə və dramaturgiyanıza paylanmış duyğular, emosiyalar və bir qədər də hansısa bir poetik ideyalar ayrı-ayrı məqamlarda şeir ola bilib. Bunun bir yaranma prinsipi var, məsələn, birini nümunə gətirə bilərəm; "Beşmərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi"ndə Muxtar özünün yaradıcılıq ideyasını bölüşür və deyir ki, mən belə bir səhnə çəkmək istəyirəm ki, damda mələfələr və bir qız, bu mələfələr, bəlkə də bir vaxt yelkən olublar. Və sonra şeirinizdə də misralar var ki, hətta ondan xeyli sonra yazdığınız şeirdə ki, ağlarmı yelkən olub, yelkənlərmi ağ olub. Yaxud da, - Tarım yelkən də, bəlkə başqa bir yaşantının qəmin, qüssəsin çəkir...

ANAR: (gülür) - Gör necə əzbər bilirsən, maşallah, maşallah. Mən heç özüm əzbər bilmirəm.

Pərvin: - Əslində, şeir əzbərləmək mənim üçün çətindi. Mənim yaddaşım daha çox hadisəni, süjeti saxlayır...

ANAR: - Onu bilmirəm, sənə danışmışam, ya hardasa yazmışam, ya yox, yanılmıramsa, "Gürcü familiyası"nda var, Əsmər damda paltar sərir... İnan mənə ki, öz ağlıma gəlmişdi və yazmışdım. Belə bir səhnə təsəvvür eləmişdim ki, qara paltarlı gənc bir qız damda, özü də İçərişəhərin damında ağ mələfələri asır, külək də vurur-uçurdur.

Pərvin: - Bəli, mən indi deyəcəkdim ki, hətta orda Bakının küləyini çox maraqlı vermisiz...

ANAR: - Sonra, çox illər sonra Ənvər Məmmədxanlının kitabını nəşrə hazırlayanda, əvvəldən, təbii ki, gənclikdən Ənvər Məmmədxanlının kitablarıyla, hekayələri ilə böyümüşəm, özü də çox sevirdim onun hekayələrini. Kitabını nəşrə hazırlayanda "Bakı gecələri" hekayəsini oxuyanda, gördüm ki, orda belə bir səhnə var.

Pərvin: - Bəli, var. Həm də poetik bir hekayədi o hekayə.

ANAR: - Mat qaldım ki, bu səhnə şüuraltımda qalıb, bu bilavasitə köçürtmək deyil, plagiat deyil. Elə bilməsinlər ki, köçürtmüşəm. Amma görünür, şüuraltı nədisə qalıb mənim beynimdə ki, o səhnəni mən də sonra yazmışam. Ümumiyyətlə, mən onu yazmışam ki, ikinci dəfə Ənvər Məmmədxanlının hekayələrini oxuyanda, bizim nəsildən olan, məsələn, Yusif Səmədoğlunun, Elçinin, Əkrəm Əylislinin bəzi hekayələrində o motivləri görürəm. Görünür, bu nədisə, təkrar deyil, plagiat deyil, amma nədisə, bizim şüuraltımızda qalıb. Məsələn, Yusifin "Soyuq daş" hekayəsiylə Ənvərin "Ayrıldılar" hekayəsi var. Eyni mizanstenadı orada; bir yamacda iki sevgili, oğlanla qız oturub söhbət eləyirlər və ayrılırlar. Çox bənzər səhnələrdi, amma Yusifin hekayəsi tamamilə orijinaldı. Nədisə, bir yaxınlıq var. Görünür, onlar da mənim kimi cavanlıqda oxuyublar, hardasa şüur altında qalıb təsirlər. Sonra üzə çıxır da.

Pərvin: - Anar müəllim, şüuraltından başqa maraqlı bir məqam da mənim yadımdadı. Ludmila Lavrovanın sizin haqqınızda kitabı var. Hansı ki bütün rus mətbuatında, ədəbiyyatşünaslığında haqqınızda yazılan yazıları bir yerə toplayıb və çox maraqlı, samballı bir kitabdı. Yadınızdadı, bir məqam sizi də təəccübləndirmişdi, deyirdiz ki, tamamilə başqa-başqa yerdə yaşayan, Sovet İttifaqının ayrı-ayrı yerlərinə səpələnmiş yazıçıların mətnləri ilə sizin mətnlərinizi müqayisə edirdilər və hətta bir yerdə "Macal"ın ideyasını tamamilə başqa bir yazıçının da əsərində hardasa ifadə olunduğunu göstəriblər... Və siz deyirdiz ki, mən o əsərin də yazılma tarixçəsinə baxdım və sevindim ki, nə yaxşı məndən sonra yazıb bu əsəri. Burda bir məqamı da, mənə elə gəlir ki, istisna eləmək olmaz, hardasa ümumi aura, ümumi abı-hava eyni dövrdə yazılan əsərlərin mövzularına təsir edir.

ANAR: - Ola bilər də... Məsələn, mənim yazılarımı rus yazıçısı Trifonovun yazıları ilə tutuşdururlar. Çünki o da şəhər mühitini təsvir eləyir və təbii ki, dünyagörüşü etibarilə hesab edirəm ki, biz yaxınıq, amma o, rus həyatını yazır. Bəzən, təəssüf ki, bizdə zahiri, təsadüfi bir detaldan yapışırlar. Məsələn, mən "Ağ liman"ı yazanda; axırında ağ liman və qırmızı gəmilər var... R.Qrinin "Alıye parusa" kitabı var, mən o kitabı oxumamışam.

Pərvin: - Sonra maraqlıdı, deyirsiz ki, bəlkə bir uşaq hikkəsiylə indiyə qədər oxumadım o kitabı.

ANAR: - Bəli, indiyədək oxumadım o kitabı... Necə ordan götürmüşəm, oxumadığım bir əsərdən?! Ya bəzən cahil fikirlər də səslənir; "Təhminə və Zaur" fransız romanından gəlir... - deyirlər. Hansı fransız romanından? Floberin "Madam Bovari"sini deyirlərsə, "Madam Bovari"nin süjeti ilə "Anna Karenina"nın süjeti də eynidi. Süjet eynidi, amma hər iki böyük yazıçı - Qustav Flober və Lev Tolstoy öz əsərini yaradıb. Amma "Beşmərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi"nin heç birinə dəxli yoxdu, tamam başqadı. Zahiri süjet ola bilər oxşasın, ona qalsa, dünyada 5-6 süjet var və bütün yazıçılar onun ətrafında yazırlar. Belə iddialar çox səthi, ədəbiyyata bəsit baxışın nümunəsidi, örnəyidi mənə elə gəlir ki.

Pərvin: - Şeirinizdə nəsriniz və dramaturgiyanızla ümumi mövzuları görürəm... Amma hansı ovqat, hansı hal daha çox şeir olur? Məsələn, "XX əsrin son bədbin şeiri" ilə "XXI əsrin ilk nikbin şeiri"nin arasında mənə elə gəlir ki, yazılma tarixi baxımından çox böyük zaman fərqi yoxdu. Bir həftədə yazdınız, 2000-ci ilin sonunda, elədimi? Burda iki misranı nümunə gətirmək istəyirəm, "XX əsrin son bədbin şeiri"ndə yazırsız:

Sanki novruzgülütək açacaq

məzar üstdə qalaqlanmış əklillər,

"XXI-ci əsrin ilk nikbin şeiri"ndə deyirsiz:

Düşmənlərin acığına,

yaşamışam, yaşayıram, yaşayacam.

ANAR: - Adamın öz şeiri haqqında bu sözü deməsi yaxşı deyil, amma mənə elə gəlir ki, mənim uğurlu şeirlərimdi bunlar. Atam rəhmətlik həmişə deyirdi ki, mənim bir arzum var, XXI əsrdə bir gün yaşayım, sonra dünyadan gedim. Çünki 2000-ci il qurtarır, bu böyük şeydi... Yaşaya bilmədi təəssüf... Amma doğrudan da, hər nəslin bəxtinə düşmür, 2000-ci il dəyişdi... Üçüncü minilliyə keçdik. Ona görə də bu rəqəmin, bu hadisənin təsiri ilə mən hesab elədim ki, bunu prozada yox, şeirdə ifadə eləməliyəm. İfadəsi də bu cür gəldi ki, biri "XX əsrin son bədbin şeiri"di, axırı da belə qurtarır:

Gecələr xatirələr ulduzlartək sayrışır,

Tale ötən günlərlə gah küsür, gah barışır,

Xatirələrdir ancaq, gecələr bizə qalan,

Sonra səhər açılır, həyat adlı bir yalan.

Bədbin bir hisslə qurtarır. Amma XXI əsrin ilk nikbin şeiri belə qurtarır ki,

Həsrətimi, ümidimi yenə əsrə daşıyıram,

Düşmənlərin acığına yaşamışam, yaşayıram. - Yəni burda bir ümid var.

Pərvin: - Bəs düşmənlərin acığına yaşamaq var?

ANAR: - Yox, o indi şeirdədi də, şeir misrasıdı. Füzuli deyir də, şair sözü əlbəttə, yalandır.

Pərvin: - Düz deyir, Anar müəllim?

ANAR: - Düz deyir.

Pərvin: - Yalandı şair sözü?

ANAR: - Yalan olmasa da, bir az şişirtmə olur, bir az ifrat olur, bir az mübaliğə olur da...

Pərvin: - Amma düşmənlərin acığına yaşamaq mövzusunda mənə elə gəlir ki, bu düşmənlərin acığına yox - amma meydanı boş qoymamaq, meydanı bayağılığa, qrafomaniyaya, mənasızlığa verməmək - bax bu, yaşamaq üçün çox ciddi stimuldu. Düzdü?

ANAR: - Elədi. Tamamilə doğrudu.

Pərvin: - Bu, yazmaq üçün də stimuldu, Anar müəllim? Yeri gəlmişkən, mən onu sizin yaradıcılığınızda hiss eləyirəm; yazılarla, həmin bu bayağılaşan, bozlaşan dünyaya üsyanı. Məsələn, bu yaxınlarda sizin "Qatardan qalan adam" hekayəniz çıxdı, bu, tam klassik hekayədir və Anar yaradıcılığı üçün də, Azərbaycan ədəbiyyatı üçün də çox unikal bir hadisə oldu. Məndə bu fikir yarandı ki, siz sanki bezdiz, bu bayağı mühit qeybətlərindən və dediz, - gəl, bir dənə də ədəbi hadisə olsun...

ANAR: - Bilirsən, bizim nəslin faciəsi ya, problemi odur ki, indi deyirlər, bunlar sovet yazıçısıdı, bu, boş şeydi. Bax, bütün yazılarıma. Hardan mən sovet yazıçısı olmuşam? Əksinə, sovet dövründə adi insanlardan yazmışam, onların problemlərindən yazmışam, onların bədbəxtliyindən yazmışam. Mənim qəhrəmanlarımın demək olar ki, hamısı bədbəxtdilər. Xoşbəxt sovet adamı yoxdu mənim yazılarımda. Amma sovet dövründə biz belə fikirləşirdik ki, bu quruluşun çox böyük nöqsanları var, naqislikləri var, hətta cinayətləri var Stalin dövründə. Başqa bir dövrdə isə, azad bir dünya var, orda insanlar daha xoşbəxt yaşayır. Bəzən sovet həyatı ilə müqayisədə, xaricə gedəndə, oranın zahiri parlaqlığı, rəngarəngliyi, həyat orda maraqlıdı-filan, bizə elə gəlirdi ki, doğrudan da, bu alternativdi. İndi ki biz kapitalizmə keçmişik, kapitalizm qanunları ilə yaşayırıq, iki məqam var: bir məqam var ki, biz müstəqilik. Bu, böyük xoşbəxtlikdi. Doğrudan da, mən özümü xoşbəxt hiss eləyirəm ki, müstəqil Azərbaycanı gördüm və xoşbəxt hesab eləyirəm ki, Qarabağ azad oldu, Şuşaya getdim, onu da gördüm. Amma eyni zamanda müstəqillik dövründə biz sosializmdən bazar iqtisadiyyatına keçdik; yəni faktiki kapitalizmə. İndi biz kapitalizmin nöqsan cəhətlərini görürük, istər-istəməz. Bu heç kimdən asılı deyil. Bu, cəmiyyətin özünün xüsusiyyətidi ki, kapitalizm dönəmində var-dövlət, pul əsas meyardı. Sovet dövründə elə deyildi. Ona görə sovet cəmiyyəti ədəbiyyatı, sənəti sıxırdı, müəyyən çərçivələrə salırdı, amma eyni zamanda ədəbiyyata maraq var idi. Amma indi maraq estrada müğənnilərinə daha çoxdu, nəinki ədəbiyyata.

Pərvin: - Anar müəllim, bu daha qəliz bir hal alıb? Estrada müğənnilərinin səviyyəsindən də aşağı enib bu maraq... daha pis vəziyyətdəyik...

ANAR: - Çox qəliz bir haldı bu. Bunu bir detalla izah eləmək olmaz. Çünki sosial tərəfindən başqa, həm də texniki tərəqqiylə bağlı tərəfi var. İndi insanlar virtual həyatla yaşayırlar, telefonla yaşayırlar. Xaricə gedəndə ətrafa baxmırlar, ancaq telefona baxırlar ki, necə çəksinlər bunları. Cavanlar görürəm də, lap belə mənim nəvələrim, gələndən görürəm, ancaq telefona baxır, elə bil həyatı sıxıb-sıxıb gətirib bir telefon ekranına sığışdırmışıq. Ən yaxşı halda, bir televiziya ekranına, şəbəkələrə sığışdırmışıq. Bu, belə çıxmasın ki, yaşı ötmüş adamın deyingənliyidi. Mən deyinmirəm. Başa düşürəm ki, məndən asılı olmayaraq dünyanın öz inkişaf yolları var. Amma hər halda, mən öz hisslərimi, öz duyğularımı ifadə eləyirəm ki, mənə bu yabançıdı, qavraya bilmirəm, dərk edə bilmirəm.

Pərvin: - Anar müəllim, əslində maraqlı bir məqama gəldi çatdı dialoqumuz. Daha öncə dediniz ki, mənim bütün qəhrəmanlarım bədbəxtdirlər, bütün yaradıcılığınız boyu ayrı-ayrı qəhrəmanlarınız vasitəsilə insan taleyinin qəlizliyini, qəribəliyini, insanın yaşadığı hansısa sarsıntıları göstərmisiz və bunlardan, hansısa mənada bir çıxış yolu da göstərmisiz. İri planda bu adamı, onun faciəsini qarşıya çəkib demisiz ki, bu da var. İndi bu gün televiziyalarımızda, günün tam pik vaxtında, "praym taym" vaxtında deyək, bütün kanallarımızda insan taleləri göstərirlər, məişət problemləri, biri kiminləsə boşanır, kimsə həyat yoldaşını axtarır, kimsə çörək tapmır, kimsə xəstədi və s. bu şəkildə bunları göstərməyi siz necə qəbul eləyirsiz? Lazımdırmı, yoxsa, yox?

ANAR: - Bir var, adam adamların problemlərini ürəyin ağrıya-ağrıya yazasan, bunu göstərəsən ki, bax, belə insanlar da var. Bir də var ki, bundan sensasiya yaradasan, şou düzəldəsən ki, bax, gör baldızla gəlin necə bir-birini söyürlər, gəlinlə qayınana necə yola getmirlər, nə bilim, ərlə arvad necə dalaşırlar, filan. Bunlar onları başa düşmək üçün göstərilmir. Onların qalmaqalından sensasiya yaratmaq, tamaşaçı cəlb eləmək üçün göstərilir... Çünki tamaşaçı da insandı da, belə şeylərə baxmağa daha çox maraq göstərir, nəinki anlamağa. Maraq əsas rol oynayır ki, görək nə oldu? Görək bu, bunu döyəcək, döyməyəcək? Görək boşanacaqlar, boşanmayacaqlar?! Söyüşəcəklər, söyüşməyəcəklər?! Bax, bu əxlaqsızlığı bəzi televiziya kanallarının təbliğ eləməsinə mən çox böyük qəbahət kimi baxıram.

(Davamı olacaq)

Ədəbiyyat qəzeti. - 2025.- 14 mart (№10).- S.4-5.