Möcüzəvi su, Kafka,
ölüm düşərgəsi
və qoxular
ölümün femme fatalesi
Kolonya və koloniya
...1792-ci
il. Katolik keşiş
gənc tacir Vilhelm Mülhensə diriliyin, əbədiliyin iksiri hesab edilən
“Möcüzə suyu”
adlı məhlulun sirrini verir.
Çox
keçmir, Mülhens
bu bahalı hədiyyənin məşhurluğunu,
sehrini pula çevirir.
Belə
ki, tacir “Möcüzə
suyu”nun reseptinə
şərab əlavə
edir, qablaşdırır,
qabları çeşniliyir,
çeşidləyir və
satışa çıxarır.
Əslində bu möcüzəvi
məhlulun sirrini Kölnə tarixin ilk kolonya istehsalçısı
Feminis İtaliyadan gətirmişdi.
“Kolonya suyu”, “Heyranlıq iksiri” adıyla istehsal edilən kolonyaya tələbat çoxaldıqca
Feminis floranın sirrindən agah olan italyan Mariya
Farinanı Kölnə
dəvət edir və beləcə, kolonya təkmilləşdirilir.
Kolonya əvvəl-əvvəl tibbi
vasitə kimi istifadə edilirdi: yaraları sağaltmaq üçün, yaxud ağız qoxusuna qarşı.
Bəziləri yorulanda, həyəcanlananda
şəkərlə, şərabla
qarışdırıb qəbul
edirdi, bəzi qadınlar eləcə kosmetik vasitə kimi üzlərinə, bədənlərinə sürtürdü.
****
Tibb ki, inkişaf edir, dərman adıyla satılan məhlulların
faydalılığı, tərkibi
öyrənilir, həmin
gündən kələkbazlar
da faş olur.
Mülhens bu qarğaşadan
yaxasını qurtarır,
möhtəkir tez dəbərir: “Kolonya suyu”nu ətir kimi qeydiyyata salır, deyir, bu tibbi yox,
kosmetik vasitədir, iksir-zad deyil, eləcə ətirdir.
1794... fransızlar Kölnü işğal edir.
Küçələrin adları dəyişdirilir, mənzillər
və həmin vaxt “pula pul deməyən” Mülhensin
emalatxanası nömrələnir:
“4711”
Və beləcə, məşhur
"iksir" o gündən
bu günəcən –
artıq 231 ildir ki, eyni tərkibdə, eyni qablaşmada “4711 kolonyası” adıyla istehsal edilir.
****
...İkinci Dünya müharibəsi bitir.
Müttəfiq dövlətlərin təşəbbüsü ilə
nasizm rejiminin vəzifəlilərini cəzalandırmaqdan
ötrü Nürnberq
məhkəmə prosesi
başlayır...
Hitlerin
“adamdöyənləri”ndən bəziləri Cənubi Amerikaya qaçmışdı,
bəziləri özünü
güllələmişdi, bəzisini
gecənin xain vaxtı yatdığı
divandaca yaxalamış,
əl-qolunu bağlayıb
haqq-ədalət divanına
gətirmişdilər, fəqət,
Ravensbrük və Auşvitz əsir düşərgələrinin 22 yaşlı femme fatalesi, nasizmin ən məşhur, ən yüksək çinli qadın nəzarətçisi,
qurbanların “Auşvitz
kaftarı” adlandırdıqları
İrma Qreze qolu qandallananda da, barəsində
ölüm hökmü
veriləndə də
tükünü tərpətməmiş,
əbədiyyətin vahim
qaranlığına boyun
əyməmiş, izahımüşkül
iyrənc əməllərini
bir-bir etiraf etmişdi.
Biseksual,
sadist İrma, sözün əsl
mənasında, əsirlərə
qan uddururdu; ölənəcən döyürdü,
su əvəzinə qanlarını içməyə
məcbur edirdi, xoşuna gəlməyən
əsirləri qaz kameralarına göndərirdi.
Əsirlər də çalışırdılar
ki, onun xoşuna gəlsinlər: daha yaxşı döyülürdülər,
daha yaxşı zorlanırdılar, daha yaxşı sevişirdilər,
daha yaxşı bayılırdılar, – yetər
ki, qaz kameralarına göndərilməsinlər; ölə-ölə
yaşamağa razıydılar,
yaşaya-yaşaya ölməyə
razı deyildilər.
30 min qadın,
10 min kişi əsirin
saxlanıldığı ikibloklu
düşərgənin baş
nəzarətçisi İrma Qreze təkcə yəhudilərin yox, eləcə də qaraçıların, geylərin,
antisosialistlərin "ac kaftarı"
idi.
İrma Qreze Auşvitz düşərgəsində:
Qurbanlar
onu görəndə titrəyirdilər, girməyə
deşik axtarırdılar,
fəqət həm də ona yaxınlaşmaq
istəyirdilər: döysün,
söysün, lap bir-iki
qamçı da vursun...
Axı
İrma Kölndə istehsal
olunan “4711 kolonyası”
adı ilə məşhurlaşmış (4711 Echt Kölnisch Wasser) limon kolonyasından istifadə edirdi...
Yuyunmayan əsirlərin kəsif qoxusu, ölüm qorxusunun iyi, nəcasət, rütubət,
tər... yandırılan
meyitlər... və 22
yaşlı femme fatalenin
odekolonu...
Özümü yazıçılığa qoyub yazıram ki, İrmanın ətri əsirlərdən ötrü
hasarın o tayındakı
azadlığa qovuşmaq
ümidi idi; beləcə, əsirlər
ötəri olsa da, insan olduqlarını xatırlayırdılar...
Beləliklə,
düşmənin ətri
bataqlıqda saman çöpünə,
ümidsizliyin qaranlığında
nəfəsliyə çevrilmişdi...
Düşərgədə “4711 kolonyası”ndan
nasizm rejiminin əsas sütunlarından
biri, “Ölüm mələyi”, yaxud “Ağ ölüm” ləqəbiylə tanınan,
antropologiya və fenotip-genotip üzrə doktorluq dərəcəsi
almış, tədqiqatçı
Yozef Mengele də istifadə edirdi.
Mengele inanırdı ki, yəhudilərin
spesifik qoxusu var.
Hitler “Mənim mübarizəm” kitabında yazırdı:
“Yəhudilərin xas qoxusu var. Yaxınlaşanda
ürəyim ağzıma
gəlir. Onlar suyu sevmirlər. Yəhudi – mikrobdur...”
****
...sevgili Milenanı xatırlayıram...
Milena
1896-da Avstriya-Macarıstan imperiyasının
Praqa şəhərində,
aristokrat ailədə
doğulsa da, aristokratiyanı,
bürokratik əngəlləri
bəyənmirdi, üstəlik,
bir yəhudiyə aşiqdi... və beləcə, atası onu ruhi əsəb
xəstəxanasına göndərir.
O ağır günlərdə
sevgili Milena narkotik vasitələr qəbul edir, dərin depressiyaya düşür,
aqressivləşir, fəqət
qəfil ayılır,
özünə söz
verir və qisas almaq üçün
arınır.
Nəhayət, xəstəxanadan çıxır,
atasından imtina edir. Yazır, tərcümə edir... Elə həmin vaxt Kafkayla tanış
olur, onun bir neçə əsərini çex dilinə tərcümələyir...
Ədəbi proses, düşüncə oxşarlığı onları
yaxınlaşdırır, işgüzar əməkdaşlıq
sevgiyə çevrilir.
Qısa
müddətlik sevgi məktublarla davam edir: o yazır, bu yazır, o yazır, bu yazır və zamanla Kafka kağızüstü
münasibətin sağlamlığına
ciddi zərbə vurduğunu hiss edir. Beləcə, Milenadan ayrılır...
Milena, nəhayət, bu ağrını da adlayır...
Atası,
sonra sevgilisi... günlər keçir və onun içərisindəki
etirazçı, müxalif
qadın təzədən
oyanır: Avropada fəaliyyət göstərən
sosialist qruplara qoşulur, nasizm əleyhinə qəzetlər,
səhifələr, bukletlər
hazırlayırlar.
Bir neçə
il gizli fəaliyyət göstərsə
də, 1944-də həbs
edilir, Ravensbrük həbs düşərgəsinə
göndərilir...
Xatırladınız? İrma Qreze də məhz bu düşərgədə
nəzarətçi olub...
Bu iki qadını birləşdirən
təkcə Ravensbrük
yox, həm də “4711 kolonyası” idi...
Milena düşərgəyə
nə atasını, nə yəhudi sevgilisini, nə də Kafkanı gətirmişdi... 4711 nömrəli
siyasi məhkum Milenanın əlində bir şüşə
“4711” vardı və əsirlər onu “sevgili 4711” kod adıyla çağırırdılar...
Qeyd
edim ki, çağdaş fransız
sənətçisi Quadronun
hazırladığı “4711 kolonyası” installyasiyası
1996-cı ildə məşhur
Pompidou sənət mərkəzində təqdim
edilib.
İnstallyasiya Milenanın ətəyi formasındadır.
Postmodern sənətçi
İkinci Dünya müharibəsini Milenanın
“4711” yazılmış ətəyi
ilə ifadə edib.
Quadronun hazırladığı
“4711 kolonyası”
Pompidou sənət
mərkəzi. 1996.
ardı var...
Ömər
XƏYYAM
Ədəbiyyat qəzeti.- 2025.- 10 yanvar, №1.- S.10.