Xeyirxah əməl sahibi

1987-ci ildə "İşıq" nəşriyyatında "Şəkinin gülüş çələngi" adlı bir kitabça çapdan çıxdı. Mündəricə etibarilə öz adının tutumundan çox-çox geniş olan və oxucular arasında sürətlə yayılan bu kitabça bir neçə cəhətdən diqqəti cəlb edirdi.

Əvvəla, burada ənənəvi gülüş mədəniyyətinin aparıcı faktı olan lətifələrdən başqa bayatılar, atalar sözü, zərb-məsəllər, o illərdə kitab səhifələrinə yenicə düşməyə başlamış alqışlar və qarğışlar da vardı. İkincisi, ilk dəfə idi ki, folklor məcmuəsində yalnız folklorşünaslıq üçün yox, həm də etnologiya və qismən də tarixçilik üçün əhəmiyyətli olan kişi ləqəbləri, ailə və nəsil ləqəbləri, bulaq adları, həmçinin Şəki xörəklərinin və şirniyyatın adları verilirdi (sonralar bu təşəbbüs başqa folklorçular tərəfindən də qəbul edildi). Dialektoloji tədqiqlər üçün əhəmiyyətli olan "Azərbaycanca-şəkicə lüğət" və "Şəkinin ləqəbli xəritəsi (məhəllələr)" isə bu kitabçanın dəyərini qat-qat artırırdı. Üçüncüsü, toplayıcı Şəki dialektinin yazıda qorunub saxlanmasına tam olmasa da, xeyli dərəcədə əməl etmişdi və folklorşünaslıq elminin əsas tələblərindən biri olan bu iş o dövrün "ütülənmiş", "abıra salınmış" folklor kitabları fonunda "ağ qarğa" misalında görünürdü. Dördüncüsü, həmin kitabçanın toplayıcısı və tərtibçisi, ömrünün yarım əsrini haqlamış Hikmət Əbdülhəlimovun adı Azərbaycan oxucusuna tanış deyildi.

Şəkililər isə onu yaxşı tanıyırdılar. Məsul dövlət vəzifələrində çalışan, hərbçilər kimi qısa və aydın danışan, həmişə sözə və gülüşə qənaət edən Hikmət müəllimin belə bir mənalar toplusunu araya-ərsəyə gətirdiyinə inanmaq çətin idi.

Ancaq bu məqamda vaxtilə sovet mətbuatında tez-tez işlənən bir məsəl yada düşür: "faktlar yaman tərs şeydir". Kitabçanın xalq arasında şöhrət qazanması onun ikinci, genişləndirilmiş çapına (1988) zəmin yaratdı. Bunun dalınca həcmcə getdikcə böyüyən digər kitablar - "Saa quzu kəsərəm" (1992), "Şəki lətifələri" (1994), "Şəki gülməcələri" (1998) meydana gəldi. Şəki folklorunu məhəbbətlə tanıdan Hikmət Əbdülhəlimovun adı da getdikcə daha çox tanınırdı. Bununla bərabər görülmüş işdən gələn gül iyini duymayanlar ara-sıra folklorçunun bostanına irili-xırdalı daşlar atırdılar. Ancaq məlumdur ki, Allah açan yolu bəndə bağlaya bilməz.

XXI əsrin əvvəlində H.Əbdülhəlimovun folklorşünaslıq fəaliyyətinin yeni mərhələsi başlayır. O, kütləvi nəşrlərdən elmi nəşrlərə keçir. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının folklor İnstitutu (o vaxt folklor Elmi-Mədəni Mərkəzi) tərəfindən buraxılan çoxcildlik "Azərbaycan folkloru antologiyası"nın IV cildinin (2000) əsas toplayıcılarından və tərtibçilərindən biri olur. Həmin silsilənin VI (2002) və XVIII (2009) cildləri isə tam halda H.Əbdülhəlimovun əməyinin məhsuludur.

İş elə gətirib ki, mən ustad Yaşar Qarayevin təklifi (daha doğrusu, təkidi) ilə IV cildin rəyçisi olmuş, VI cildə isə ön söz yazmışam (Yaşar müəllimin IV cildə yazdığı çox yüksək səviyyəli müqqədimədən sonra eyni işi görmək çətin idi). Aradan illər keçəndən sonra XVIII cildin ön sözünü də mən yazmalı oldum. Bu faktları sadalamaqda məqsədim var. Hikmət müəllimlə birgə çalışmamız onun öz işini qəlbən sevdiyini, bu sahədəki yorulmazlığını görmək üçün mənə imkan yaratdı. O topladığı materialları tanışlıq üçün mənə təqdim etdikcə öz-özümə fikirləşirdim: "Görəsən bu qədər gücü haradan alır?" Sonra öz-özümə cavab verirdim: "Əlbəttə, el hikmətindən".

H.Əbdülhəlimov yenə də dövlət qulluqçusudur, ancaq toplama işini bir an da olsun yaddan çıxarmır. Xatırlayaq ki, rus atalar sözlərinin ən böyük toplayıcısı V.İ.Dal və Azərbaycan atalar sözlərinin ən böyük toplayıcısı Ə.Hüseynzadə (idmançıların dili ilə desək, hələlik onların rekordunu heç kəs təzələyə bilməyib) başqa peşə sahibi olublar, ancaq onlardan hər biri öz millətinə və bütövlükdə elmə əvəzsiz xidmət göstərib. Adları əbədiləşib. Bu gün artıq Azərbaycanın sərhədlərindən kənarda belə folklorşünas kimi məşhur olan H.Əbdülhəlimov da öz doğma xalqı və mədəniyyəti üçün layiqli işlər görüb, qalın-qalın kitabları meydana qoyub, minlərlə söz incisini unudulmaqdan, itib-batmaqdan xilas edib. Folklor örnəkləri üzərində onun geniş müşahidələri və maraqlı qənaətləri var. Sözsüz ki, bunlar da bir gün kağıza çökəcəkdir.

El sözünün pərəstişkarları bu günlərdə Hikmət müəllimi 70 illik yubileyi münasibətilə təbrik edirlər. Mən də bu təbriklərə qoşuluram və qədim Şərq kitablarının birində oxuduğum sözləri xatırlatmaq istəyirəm: "Xeyirxah iş görənlərin və görmək istəyənlərin ömrünü Allah uzadır". Mən buna şübhə etmirəm!

P.S. Bu yaxınlarda H.Əbdülhəlimovun yeni topladığı folklor materialları ilə tanış oldum. Açıqca görünür ki, növbəti kitab ilk addımlarını atmağa başlayır. Qədəmləri uğurlu olsun!

Faiq ÇƏlƏBİ

Sankt-Peterburq-Şəki

Ədəbiyyat qəzeti.-2009.-17 iyul.-S.6.