İsmayıl Şıxlı – 90

Yazıçı, alim, pedaqoq

Ədəbiyyatşünas alim Mürşüd Məmmədov yazırdı ki, İsmayıl Şıxlı adətən məclislərdə başını əllərinə söykəmiş halda oturur, sanki demək istəyirdi bu başı bu əllər ucaldıb. Maraqlı müşahidədi və şübhəsiz ki, bu görkəmli sənətkarı həm də Allah vergisi olan bənzərsiz istedadı, əvəzolunmaz şəxsiyyəti, xalqına olan sönməz sevgisi ucaltmış, heykəlləşdirmişdi.

İyunun 5-də xalq yazıçısının 90 illik yubileyi münasibətilə doğulub boya-başa çatdığı Qazax rayonunda düzənlənən tədbirə qatılanlar da məhz bu ucalığın, heykəlin "önündə baxa durmuşdular" (Qazi Bürhanəddin).

Mərasim iştirakçıları əvvəlcə İsmayıl Şıxlının heykəli önünə gələrək xatirəsini tər gül-çiçək dəstələri ilə yad etdilər. Qazax rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı Rauf Hüseynov yazıçının heykəlinin məhz həmin yerdə qoyulmasının səbəbini açıqladı: "Bağanis-Ayrım kəndi erməni vandalları tərəfindən vəhşicəsinə yandırılandan sonra Qazağın özündə elə adamlar oldu ki, artıq köç tədarükü gördülər. Onlar ailələrini təhlükəsiz yerlərə köçürmək istəyirdilər. Belə bir vəziyyətdə İsmayıl Şıxlı Qazağa gəldi. Bax, həmin bu heykəlin qoyulduğu yerdə stul qoyuldu və İsmayıl müəllim o stulda əyləşib heç nə demədən onu əhatəyə almış rayon sakinlərinin üzünə baxdı. O dilsiz baxışlar əslində çox şey dedi, öz dərsini verdi və şübhəsiz ki, köç fikrini də birdəfəlik yaddan çıxardı".

Tədbir rayon mədəniyyət sarayında davam etdirildi. Rayon başçısı yubiley mərasimini açaraq xalq yazıçısı İsmayıl Şıxlının ədəbiyyat tarixində tutduğu mövqe, bənzərsiz şəxsiyyəti haqqında danışdı. Bildirdi ki, O, Azərbaycan xalqı qarşısında öz borcunu, missiyasını şərəflə yerinə yetirmiş sənətkarlarımızdandır, xalqımıza, mədəniyyətimizə, ədəbiyyatımıza çox böyük irs, böyük sərvət qoyub getmişdir. "İsmayıl Şıxlı hələ sağlığında heykəlləşmiş, ümumxalq ağsaqqalı kimi qəbul olunmuşdu. O, həmişə öz əsərlərində, bütün görkəmli sənətkarlarımız kimi, mənəviyyat, əxlaq, insanlıq, vətənə və millətə sədaqət ruhu aşılamış, xalqın güvənc yerlərindən biri olmuşdur".

Tədbirin aparıcısı, AYB-nin Qazax bölməsinin sədri Barat Vüsal tədbirdə çıxış edərək dedi: "İsmayıl Şıxlı sevərək yaşadı, sevilərək haqq dünyasına qovuşdu. Elçin Şıxlının yaxşı bir sözü var ki, onun haqqında yazmaq yox, onunla dərtləşmək duyğusu keçir könlümdən. Ancaq Elçin müəllimin dediyi kimi, bu dünyanı heç kimin tutub durmadığı həqiqəti də var. Nə xoş ki, İsmayıl Şıxlı böyük mənəvi dünyası, şəxsiyyət işığı, əsərləri ilə bu dünyada əbədi qalacaq, yaşayacaq və heç şübhəsiz ki, mənəvi dünyamızda dönə-dönə bizim həmsöhbətimizə, dərdləşdiyimiz könül dostuna çevriləcək".

Türkiyəli yazar Yasemin Bayer mərasimdə çıxış edərək dedi: "Mən ilk olaraq Azərbaycana gəldikdə, burada yaşayan insanlarla ünsiyyətdə olduqda hiss etdim ki, azərbaycanlıların İsmayıl Şıxlıya çox böyük sevgisi var. Hər kəs onun haqqında hədsiz duyğularla söz açır, sənətinin, şəxsiyyətinin böyüklüyünü dilə gətirirdi. Bu münasibət mənim marağımı artırdı. Onun yaradıcılığı ilə tanış oldum. "Dəli Kür" romanı məni daha çox duyğulandırdı. Mən həmin əsəri Türkiyə türkcəsinə uyğunlaşdırdım. Hazırda "Dəli Kür" Türkiyədə kütləvi tirajla çapa hazırlanır. İnşallah, yaxın günlərdə əsər türk dilində türkiyəli oxuculara təqdim ediləcək. Dünya şöhrətli yazıçı folkner müsahibə verməkdən həmişə qaçarmış. Ucuz təbliğat, şou, tərif onun təbiətinə yad imiş. Türk ədəbiyyatının da bu tipli yazarları çox olub. Eyni zamanda, İsmayıl Şıxlı da həmişə öz şəxsiyyətini, mənəvi ucalığını qoruyan sənətkar kimi xalq sevgisi qazanıb. Namusla yazıb-yaradıb. Onun əsərləri sırf Azərbaycan nəsridi - lirik, etnoqrafik və folklorla qol-qola".

Şair Eldar Nəsib Sibirel yubilyara həsr etdiyi şeri oxuduqdan sonra söz alan telejurnalist Qərənfil Xəlilova dedi: "Mənim bu gözəl məclisdə çıxış etməyimin səbəbkarı xalq yazıçısı İsa Hüseynovdur. Buraya gəlməmişdən öncə mən İsa müəllimi ziyarət etdim. Bir arzusunu bildirdi ki, mütləq mənim təbrikimi yubiley iştirakçılarına çatdır. İsa Hüseynovun xanımı da eyni istəyini bildirdi. Dedi ki, İsmayıl Şıxlı bizim ailə həyatı qurmağımızın ən böyük səbəbkarı olub, ağsaqqallıq edib. Bəlkə də İsmayıl müəllim olmasaydı, bizim ailə qurmağımız da baş tutmazdı".

Yazıçının oğlu, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin sədri Elçin Şıxlı yubiley mərasimində çıxış edərək tədbir iştirakçılarına, atasının xatirəsini əziz tutanlara öz minnətdarlığını bildirdi, xatirələrini dilə gətirdi: "Dünən bu sarayda görkəmli Azərbaycan yazıçısı Mehdi Hüseynin yüz illik yubileyini qeyd etdik. Atamla Mehdi Hüseyn qardaş kimi idilər. Atam Mehdi əmiyə böyük duyğularla bağlanmışdı.

Vəfatından keçən bu illər ərzində atamın baxışları heç vaxt məni tərk etməyib, mən öz fəaliyyətimdə, gündəlik işimdə onun baxışlarını hər an üstümdə hiss etmişəm. Hər an düşünürəm ki, o, mənim fəaliyyətimdən razıdırmı, nədəsə səhv etməmişəm ki?.. Atam həmişə harasa səfər edəndə, daha çox Qazağa yola düşəndə ailə üzvlərini də özüylə aparardı. Yol boyu qısa bir vaxtda o, çox şeydən danışardı. Daha çox əxlaqlı dəyərlər, milli köklər haqqında. Vəfat etməmişdən son gücünü toplayıb vəsiyyətini etdi, dedi ki, çalışın həmişə kişi kimi yaşayın…"

E.Şıxlı sonra yazıçının "Ölüləri qəbiristanlıqda basdırın" pyesinin aqibətindən söz açdı. Bildirdi ki, yazıçı bu əsəri özünün əvvəllər çap edilmiş "Namus qaçağı" və "Ölüləri qəbiristanlıqda basdırın" hekayələrinin motivləri əsasında yazıb: "Vəfatından bir il sonra mən əsəri atamın yazı masasının siyirməsindən tapdım. Oxuyub gördüm ki, müasir həyatımızın çox böyük prosesləri, təbədüllatları bu əsərdə bütün reallıqları ilə əks olunub. Sonra mən əsər haqqında o zaman mədəniyyət naziri işləyən Polad Bülbüloğluna danışdım. O, əsəri oxumaq üçün götürdü. Az keçməmiş mənə dedi ki, biz əsəri tamaşaya hazırlamaq qərarına gəlmişik…"

Yazıçı-publisist Nahid Hacızadə mərasimdə çıxış edərək vurğuladı ki, millilik və bəşərilik, azərbaycançılıq, ziyalılıq, əqidə və xarakter bütövlüyü, sadəlik və müdriklik İsmayıl Şıxlı şəxsiyyətinin əsas xüsusiyyətləri idi.

Tədbirdə Azərbaycan xalqının XX əsrdə yetişdirdiyi ən böyük simalardan biri olan İsmayıl Şıxlı yazıçılıqla bərabər pedaqoji fəaliyyətlə də məşğul olduğu bir daha dilə gətirildi. Qeyd edildi ki, hər zaman hörmət və ehtiramla yad olunan, bu gün boya-başa çatdığı torpaqda heykəlləşən İsmayıl Şıxlı öz əsərləri ilə xalqın qəlbində daim yaşayacaqdır.

Prezident təqaüdçüsü, əməkdar incəsənət xadimi Vidadi Babanlı İ.Şıxlı ilə bağlı unudulmaz xatirələrini dilə gətirərək dedi: "Rəhmətlik İsmayıl Şıxlı ilə mən demək olar ki, ədəbiyyata eyni vaxtda gəlmişdik. Lakin o, məndən on yaş böyük idi. İkinci Dünya müharibəsindən yenicə qayıtmışdı, mən hələ orta məktəb partası arxasından yenicə durub gəlmişdim Bakıya. İstəyim universitetdə təhsil almaq idi. O zaman Yazıçılar İttifaqının nəzdində ədəbiyyat dərnəyi yaradılmışdı. Dərnəyin rəhbəri Mirzə İbrahimov idi. İsmayıl Şıxlıyla dərnəkdə tanış oldum. O vaxta qədər mən Şıxlı təxəllüsü ilə yazan bir yazıçının olduğundan xəbərsiz idim. Mənim ilk şeirlərim Vədadi Şıxlı imzasıyla çap olunurdu. Hətta "Gəlin" novestim də Vədadi Şıxlı imzasıyla çıxmışdı. İsmayıl Şıxlıyla məni tez-tez dəyişik salırdılar. Hətta bir dəfə Dağıstanda keçirilən ədəbiyyat ongünlüyündə iştirak etmək üçün mənim də adımı siyahıya salmışdılar. Sumqayıtda işlədiyimə görə məni tapa bilməyib yerimə İsmayıl Şıxlını göndərmişdilər. O zaman Osman Sarıvəlli Yazıçılar İttifaqında gənclər üzrə məsləhətçi işləyirdi. Mən həmin günlərdə Osman müəllimin yanına gələndə Süleyman Rüstəmi, İsmayıl Şıxlını, daha bir neçə yazıçı və şairi söhbət edən gördüm. Mən salam verəndə bunlar gülüşdülər. Düzü, əvvəl pərt oldum ki, bunlar nəyə gülür. Süleyman Rüstəm də ki, çox zarafatcıl adam idi. Dedi: "Ay Vidadi, xətrinə dəyməsin, bu günlərdə biz Mahaçqalaya getmişdik. Azərbaycan ədəbiyyatı günləri keçirilirdi. Orada sənin adını çəkdilər". Sən demə, Mərkəzi Komitədən gedən siyahıdan mənim adımı oxuyublarmış. Mahaçqalada universitetin rektoru qonaqları təqdim edəndə mənim adımı çəkib. Süleyman Rüstəm aydınlaşdırıb ki, Vidadi Şıxlı yox, gələn İsmayıl Şıxlıdı. Buna baxmayaraq, ertəsi gün "Daqestanskaya pravda" qəzetində şəkil İsmayılın, ad yenə də mənim olmaqla çıxış dərc olunur. Mən inanmadım. Bunu görən İsmayıl Şıxlı gülə-gülə qəzeti pencəyinin cibindən çıxarıb verdi ki, al özün bax. Gördüm ki, şəkil İsmayılındı, məqalənin altında mənim imzam. Dedim: "İsmayıl, bu gündən mən daha Şıxlı təxəllüsü ilə yazmayacağam". Dedi: "Əşi, sənin gözəl familiyan var - Babanlı, elə bu imzayla da yaz-yarat". Ondan sonra 1962-ci ildə mənim "Həyat bizi sınayır" əsərim Babanlı təxəllüsü ilə çap olundu… İsmayıl həm şəxsiyyət etibarı ilə çox mükəmməl, bütöv adam idi, həm də yazıçı kimi. Onun "Dəli Kür" əsəri xüsusilə bizim ədəbiyyatımızda hadisə idi. Nə qədər ki, bu əsər qalır, oxunur, yaşayır, İsmayıl Şıxlını da özüylə yaşadacaq. Uzun əsrlər boyu nəsillər bu əsərin ruhuyla tərbiyələnəcək. Necə ki, Tolstoyun "Anna Karenina"sı, Dostoyevskinin "Karamazov qardaşları" öz müəlliflərini yaşadır, "Dəli Kür"də öz müəllifini eləcə yaşadacaq. Onun təkcə əsəri yox, özünün ziyalı, şəxsiyyət obrazı da həmişə yaddaşlarda qalacaq".

Sonra mərasim iştirakçıları rejissor Rövşən Almuradlının quruluşunda Azərbaycan Milli Akademik Dram Teatrının hazırladığı "Ölüləri qəbiristanlıqda basdırın" tamaşasına baxdılar.

S.Hüseynoğlu

Ədəbiyyat qəzeti.-2009.-12 iyun.-S.1, 4.