Molla Vəli
Vidadi – 300
Xalq
ruhu, xalq həyatı
"Bu
ağrılı və düşündürücü misra
Növrəs İmanındı - "Yaralı gəlmişəm
mən bu dünyaya" deyən nakam bir aşığın.
Bəlkə də şairliyin, aşiqliyin,
aşıqlığın əbədi qanunu budur. Bəlkə
də Növrəs İman bu misranı on səkkizinci əsr ədəbiyyatımızın
görkəmli nümayəndəsi Molla Vəli Vidadinin
ağlar könlünün səsini eşidib yazıb. Bu
misranın mahiyyətinə varmaq üçün gərək
Vidadini dönə-dönə oxuyasan, sevəsən, sevdirəsən
- azərbaycanlı mənəviyyatına, türk
şeriyyatına hesablanmış duyğuyla. AMEA-nın
müxbir üzvü Nizami Cəfərov çox doğru
olaraq yazır: "Vidadi Füzulidən sonra ilk söz
ustasıdır ki, dilində bu qədər hüzn var". Lakin
bunu xüsusi olaraq qeyd etmək yerinə düşər ki, bu
hüzn bəşəri hüzndür, bu dərd bəşəri
dərddir. Doktor Cavad Heyətin Vidadi haqqında fikirləri bu
baxımdan ədəbiyyatşünaslıqda yenidir:
"Vidadi şeirləriylə Azərbaycan ədəbiyyatının
kökləşməsinə
çalışırdı". Yəni Cavad Heyət demək
istəyir ki, Vidadi qoşması, bayatısı, müxəmməsi,
gəraylısı adi şeirlər deyil, kökümüzdür,
özü də sözümüzün təzə, möhkəm
köküdür, mənəviyyatımızı hər
cür erroziyalardan qoruyan kökdür".
AYB-nin
Qazax bölməsinin sədri, şair Barat Vüsal mayın
22-də görkəmli söz ustası Molla Vəli Vidadinin
anadan olmasının 300 illiyi münasibətilə Qazax rayon mədəniyyət
sarayında keçirilən mərasimdəki
çıxışında belə dedi. Tədbir Azərbaycan
Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin, Qazax rayon İcra
Hakimiyyətinin və AYB-nin Qazax bölməsinin birgə təşəbbüsü
ilə keçirilirdi.
B.Vüsal
vurğuladı ki, Vidadi imanı, dini, Quranı bilən, sevən
şair olub. O, yazırdı: "Kim hüsnün kitabın
oxumayandır - nə bilir ki, hədis nədir, ayə nə?"
Vidadinin şeirlərində qəriblik mövzusu
aparıcı xəttdir, onun qəribliyi böyük
insanın, filosofun, ən nəhayət, əli həmişə
Allah ətəyində olan tənha bir könülün qəribliyidir.
Onun qəribliyi
könülsüzlər içində yaşanan qəriblikdi".
Tədbirdə
M.V.Vidadinin ədəbiyyat tariximizdəki yeri, şəxsiyyəti,
ədəbi dilimizin formalaşmasındakı xidmətləri
haqqında ətraflı danışan Qazax rayon İcra
Hakimiyyətinin başçısı Rauf Hüseynov belə
bir görkəmli şairin Qazax torpağında
yaşayıb-yaratmasından qürur duyduğunu
vurğuladı. "Bir az öncə biz "Mütəfəkkirlər
bağı"nda Qazax torpağının cəmiyyətimizə,
ümumilikdə, bəşər mədəniyyətinə bəxş
etdiyi böyük şəxsiyyətlərin xatirəsini yad etdik,
Vaqifin, Vidadinin qoşa heykəlləri önünə
gül-çiçək dəstələri qoyduq. Az-az
xalqın taleyinə bir əsrdə Vaqif və Vidadi kimi
söz ustalarının yetişməsi xoşbəxtliyi
düşə bilər. Onlar doğma Azərbaycanımızın
milli-mənəvi dəyərlərini yüksəldiblər,
şerin diliylə əbədiləşdiriblər. Bu mənada
Qazax camaatının böyük sənətkarlarla
yanaşı, Vidadinin də adıyla öyünməyə
böyük haqqı var. Ölkəmizin
başçısı milli-mənəvi dəyərlərimizin
yaşadılmasına, sənətkar haqlarına böyük
diqqətlə yanaşır. Biz bu diqqəti hər an
görür, hiss edirik. Və çalışırıq ki,
bölgələrdə də ölkə
başçısının apardığı siyasəti
layiqincə davam etdirək. Azərbaycan xalqı qədirbilən
xalqdı. Belə bir dəyərə malik olan ölkəmizdə
Vidadiyə də xüsusi sevgi bəslənməsi təbiidir.
XVIII əsr
Azərbaycan şerinin görkəmli nümayəndələrindən
biri olan Vidadi yaşca özündən cavan olan böyük
müasiri və dostu Molla Pənah Vaqiflə bərabər
şerimizin sadə xalq dilinə yaxınlaşmasında,
realist boyalarla zənginləşməsində önəmli
xidmətləri olub. Aşıq şeri biçimlərindən
məharətlə istifadə edən Vidadinin əruz vəznində
də bir sıra qiymətli qəzəl, müxəmməs,
müstəzad və müsəddəsələri var. Onun
şeirləri "keçən günü bir-bir xəyal
eyləməyin" vasitələrindəndir."
Mədəniyyət
və Turizm Nazirliyinin şöbə müdiri, şair Vaqif Bəhmənli
də ölməz sənətkarın dilimizin inkişafı
sahəsindəki xidmətlərindən, yüksək
şeriyyətindən söz açdı. "Ədəbiyyat
tariximizdə Molla Pənah Vaqiflə Vidadinin adı həmişə
qoşa çəkilir. Vidadinin şeir dili, ifadə vasitələri
çox zəngindir. O, bizim görkəmli şairlərimizdəndi,
yaradıcılığı həmişə
xalqımızın, dövlətimizin diqqətində olub.
Xalqımız belə qədirbilənliyi həmişə
yüksək qiymətləndirir. Bu, ənənəyə
bağlılıqdan irəli gəlir. Vidadiyə
qayıdışımız milli dəyərlərimizə,
varisliyə olan ehtiram hissindən irəli gəlir. "Vətən"
deyib düşünməyin yolu Vidadidən keçir,
keçən günlərin əzəli yaşantıları
Vidadidə təzə-tərdi, gözəllik
qarşısındakı heyranlıq, heyrət həm də
Vidadidən qaynaqlanır:
Vidadi xəstənin
canın almağa
Xət
bir yana, xal bir yana düşübdür.
O,
halallığı, doğmalığı və sədaqəti
vəsf edir, şair dostuna bu dəyərlərin verdiyi dərsi
keçirdi:
Gəl
çəkmə cahan qeydini sən can belə qalmaz.
Qan ağlama çox, dideyi-giryan belə qalmaz"
Xalq artistləri Rafiq Əzimov və İlham Əsgərovun ifasında Səməd Vurğunun "Vaqif" dramından səhnə ifa edildikdən sonra Bakı Kamera Teatrının aktyorları Zülfiyyə Alhüseynova və Vüqar Məmmədəliyev Vidadinin "Gəl əylənmə qürbətdə", "Göz yolda" əsərlərini təqdim etdilər. Xalq artisti Arif Məlikovun "Gəl bizim dağlara" mahnısı əməkdar artisti Bilal Əliyevin ifasında iştirakçılara çatdırıldı. Aşıqlar Samirə Əliyevanın ifasında "Cəlili", Camoy Qurbanovun ifasında "Gəraylı", Hacı Abdıyevin ifasında "Qəhrəmani" havaları alqışlarla qarşılandı. Əməkdar artist Təyyub Aslanovun "Şur təsnifi"ni tarda Ələkbər Ələkbərov, kamançada İsmayıl Həmidov müşahidə etdi. Əməkdar artistlər Gülüstan Əliyeva "İnnabı"nı, Gülyanaq Məmmədova "Segah təsnifi"ni muğam üçlüyünün müşyiəti ilə təqdim etdilər. Xalq artisti Rafiq Əzimov M.V.Vidadinin "Gələcək", əməkdar artist Əli Nur "Bax" şeirləri ilə məclisi sehirlədilər.
Şair Musa Ələkbərli Molla Vəli Vidadiyə həsr etdiyi şeri oxuduqdan sonra Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin məsul işçisi Ədalət Əsgəroğlu yubilyarın sənətkarlıq xüsusiyyətlərindən danışdı. Vurğuladı ki, Molla Vəli Vidadinin adı XVIII əsr türk xalqları sənətkarları içində Vaqif, Xəstə Qasım, Aşıq Valeh, Nədim, Şeyx Qalib, fəraqi, Qurdoğlu və başqaları ilə bir yerdə çəiklir. "Şübhə etmirəm ki, Vidadinin qoşma və gəraylıları öz dövründə yaranan dastanlarımıza daxil edilib, bu dastanların ətə-cana gəlməsində müstəsna rol oynayıb. Ona görə ki, Vidadinin şeirləri sevgi dastanlarımızın qəhrəmanlarının əhval-ruhiyyəsinə çox yaxındı".
Tanınmış rejissor Vaqif Əsədovun quruluş verdiyi ədəbi-bədii kompozisiya Vidadinin sufi şair ruhunu bütöv, boyaboy ifadə edirdi. Bu sufi ruh şəhadət verirdi ki:
Sultani-cahan olsa, gedər, canə inanma,
Bir gün pozulur, şövkəti-divanə inanma,
Haqq baqi deyil, mülkü-Süleymana inanma,
Gər aqil isən, gərdişi-dövranə inanma…
Vidadi poeziyası həmin gün yenidən qəlblərə hakim idi və elə bil ki, bu şeirlər XVIII əsrin bir ixtiyar şairinin dilindən yox, yurd-yuvasından didərgin salınmış, eli yağmalanmış minlərlə soydaşlarımızın könül rübabından səslənirdi:
Bəxt çöküb, çünki zəmanə dönüb,
Şadi-xürrəm işi fəğanə dönüb,
Ömrünün gülzarı xəzanə dönüb,
Novbaharı gedən bəs ağlamazmı?
Olmaya yanında yarı, cananı,
Puça çıxıb gedə ömri-cavanı,
Günbəgün əksilib şövkəti-şanı,
İxtiyarı gedən bəs ağlamazmı?
Onun yazdıqlarının müasirliyi zamanla, çağdaş həyatla səsləşməsindədi ki, elə bil bax elə bu gün, indicə yazılıb:
Bir baş çəkin dərdiməndin halına,
Ərzə yazsın, qələm alsın əlinə,
Vidadi xəstədən
Siz yetirin bir nişanə, durnalar!
Külli-Qarabağ torpaqlarımıza doğru gedən yol üstündə çəkilən bayatı, söylənən ağı kimi səslənir Vidadinin bu sətirləri:
Ərz eyləyim, bu, sözümün sağıdır,
Yollarınız haramıdır, yağıdır,
Şahin-şonqar sürbənizi dağıdır,
Boyanarsız qızıl qana, durnalar!
Necə də adbaad, necə də yerbəyerdi. Bizi klassik və çağdaş Vidadiyə, Vidadi vaqifliyinə qaytaran səbəbin bir ucu da əbədi ağrıyla, dərdlə bağlıdı.
Sərvaz
Ədəbiyyat qəzeti.-2009.-12
iyun.-S.2.