Mənalı ömrün anları

İlləri-illərə calayıb çox yaşamaq hünər deyil. Hünər mənalı yaşamaq, gələcək nəsillərə gərəkli olan nəsə qoyub getməkdir. Bu baxımdan Rasim Kərimli (01.05.1932-24.06.1996) xoşbəxt taleli insanlardandır - desək, həqiqətdən kənar olmaz. Rasim Kərimli Yaradandan verilən ömür payında istedadlı bir şair kimi bir-birindən maraqlı və oxunaqlı kitablar qoyub getdi.

Cəmi beş yaş fərqlə bir kənddə boya-başa çatdığım şairin yoxluğunu ürək ağrısı ilə xatırlayıram. Təsəllini onda tapıram ki, şairin "Dostluq ilk sözümdür" ("Gənclik"- 1969), "Şəfqət bulağım" ("Gənclik" - 1975), "Dünya mərdlər dünyasıdır" ("Gənclik" -1979), "Biləydin kaş" (Gənclik" -1983), "İntizarda qoyma məni" ("Yazıçı" - 1991) kitablarını vərəqlədikcə ölümün nə olduğunu bilmədiyimiz illər göz önünə gəlir.

Rasim Kərimli xalq ruhunda yazan, xalqın qəlbinə asanlıqla yol tapan, sevilən şairlərdən idi. Böyük Yaradan bu sahədə ondan kəramətini əsirgəməmişdi. Uşaqlıqdan saz, zurna-balaban çalan, Bakı Dövlət Universitetində oxuyarkən qarmon və pianino çalmağı öyrənən Rasim Kərimli universitetin bədii özfəaliyyət dərnəyinin ən fəal üzvlərindən biri idi. Hələ orta məktəbdə oxuyarkən şeir yazan Rasim bu vaxt artıq respublika mətbuatında çap olunurdu. Burada xüsusi vurğulamalıyam ki, Tovuz rayonunun Düzqırıxlı kəndindən görkəmli alimlər, Sosialist Əməyi Qəhrəmanları, təsərrüfat rəhbərləri, milli məclisin üzvü və ictimai xadimlər çox çıxıb. Lakin o, bu kənddən çıxan və xalq tərəfindən sevilən, Yazıçılar Birliyinə üzv seçilən yeganə şairdir.

Rasim Kərimli Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsində təhsil almış (1951-1956), bir il Ağsu rayonunda müəllim işlədikdən sonra, Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Nizami adına Dil və Ədəbiyyat İnstitutunda elmi işçi vəzifəsində çalışmış (1957-1969), lakin bədii yaradıcılıq elmi yaradıcılığa üstün gəlmişdi. Sanki Süleyman Rüstəmin Bəxtiyar Vahabzadəyə həsr etdiyi:

Qatlayıb dizinin altına qoyar

Alim Bəxtiyarı şair Bəxtiyar. -

dostluq şarjı elə Rasim Kərimliyə də aid idi. Tezliklə o, M. F. Axundov adına Dillər İnstitutunun Azərbaycan dili və ədəbiyyatı kafedrasına müəllim keçdi. Bu vaxt Rasim artıq tanınmış şair idi. Odur ki, onun bizim instituta gəlməsi sevinclə qarşılandı və ömrünün axırına qədər bu təhsil ocağında dərs dedi. Rasimin dərsləri o qədər maraqlı keçirdi ki, müəllimlər və başqa kurs tələbələri də onun dərsinə gəlirdilər. Bununla belə, bədii yaradıcılıq onun üçün hər şey idi. Rasimin yaradıcılığında, xüsusən də onun gəraylı və qoşmalarında Vaqif, S.Vurğun, Osman Sarıvəlli, Hüseyn Arif ruhu açıqca görünürdü. Şairin əsərlərinin xalq ruhuna son dərəcə yaxın olması onların asanlıqla əzbərlənməsinə və xalq arasında yayılmasına şərait yaradırdı. Bu təsadüfü deyildir. Uşaqlıqdan qonşuları Aşıq Nağının yanında aşıq havalarını və el şairlərinin şeirlərini əzbər öyrənməsi onun gələcək yaradıcılığına əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərmişdi. Bu təsir o qədər güclü olmuşdur ki, həyatı boyu saz-söz adamlarının cazibəsindən kənara çıxa bilməmişdi. Keçən əsrin 60-70-ci illərində aşıqlar şəhərə müəyyən münasibətlə gəlirdilər (təssüf ki, indi onlar şəhərdə, xüsusən də Bakıda yaşayır və xalq sənətini açıqca bayağılaşdırırlar). Və mütləq səhər-səhər qatardan düşən kimi Rasim Kərimlinin evinə gələrdilər. Təkcə ona görə yox ki, şair dəmiryol vağzalının lap yaxınlığında, indiki S.Rəhimov adına küçədə yaşayırdı. Bir də ona görə ki, Rasimin dostları idilər. Ona baş çəkməyi özlərinə borc bilirdilər. Mikayıl Azaflı, Əkbər, İmran, Xanlar, Əlixan, Əli, Hüseyn Saraclı, Əmrah, Kamandar və başqaları onun daimi qonağı, ürək və yaradıcılıq dostları idilər. Şairin həyat yoldaşı Zəminə xanımın obrazlı şəkildə dediyi kimi, evləri hələ o vaxtlar mövcud olmayan Aşıqlar Birliyinin filialı idi (Aşıqlar Birliyi 1982-ci ildə yaranıb). Maraqlısı budur ki, həmin günlərdə Rasimgildə saz-söz məclisləri təşkil olunardı. Həmin məclislərdə xalq şairləri Osman Sarıvəllini, Hüseyn Arifi, o cümlədən, İlyas Tapdığı, Zəlimxan Yaqubu, prof. Camal Mustafayevi, prof. Bəşir Əhmədovu, Vilayət və İbadət Rüstəmzadələri, Vəli Musa oğlunu və bir çox başqalarını dəfələrlə görmüşdüm.

Kim bilir, bəlkə də mənim folklorçu kimi yetişməyimdə bu məclislərin də rolu böyük olub. Bir neçə musiqi alətlərimizdə gözəl çalan Rasim Kərimli milli musiqimizin bilicilərindən idi. Həm buna, həm də şeirlərinə görə musiqiçilər və müğənnilərin əksəriyyəti onunla dostluq edirdi. Görkəmli sənətçilərimiz Habil Əliyev, Əlibaba Məmmədov, Teymur Mustafayev, Arif Babayev, eləcə də Mayis Salmanov, Mayis Məmmədov və başqaları şairə xüsusi ehtiram göstərirdilər. Elə bir konsert (dövlət tədbirləri daxil olmaqla), elə bir şənlik, elə bir toy olmazdı ki, Rasim Kərimlinin sözlərinə yazılmış mahnılar oxunmasın. Şairin "Səndən savayı", "Biləydin kaş", "Bir qız bir oğlanındır", "Qurban olum", "Sənsiz", "Min yaşasın", "Axtarar səni", Zümrüd Məmmədova və Təhmurazın oxuduğu çox maraqlı, dərin mənalı "Deyişmə" və başqa şeirlərinə bəstəlnmiş mahnılar dillər əzbəri olmuşdu.

Şairin yaradıcılıq diapazonu geniş idi. Onun poetik irsini aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar: "Gəraylılar", "Qoşmalar", "İthaflar", "Satirik şeirlər", "Təmsillər", "Dördlüklər", "Poemalar".

Minnətdarlıq hissi ilə uzun illər Azərbaycan Elmlər Akademiyasında Rasim Kərimli ilə bir şöbədə çalışan filologiya elmləri namizədi Seyfi Behbudov və alimin qızı Gülnarə Behbudovanın şairin yaradıcılığına həsr etdikləri "Rasim Kərimli poeziyası" kitabını yada salmaq istərdim. Tədqiqatçılar şairin yaradıclığını "Lirik şeirlər" və "Satirik şeirlər" başlıqları altında təhlil etmiş və onun poeziyasını yüksək qiymətləndirmişlər.

Şairin istər lirik, istər satirik, istərsə də ictimai-siyasi, fəlsəfi, şeirlərində fikirləri aydın və qəlbəyatandır:

Məftunu olmayıb könlüm heç kəsin,

Ay xumar baxışlım, səndən savayı.

Sığındım eşqinə, bir pay görmədim,

Dumandan savayı, çəndən savayı.

Qaytar eşq havası çalan günləri,

Ağlımı başımdan alan günləri.

Ömürdən saymıram qalan günləri,

Oduna yandığım gündən savayı. -

misraları şairin səmimi etirafı, lirikanın gözəl nümunəsidir.

Rasim Kərimlinin həyat yolu keşməkeşli olub. Ömür-gün yoldaşından ayrılandan sonra çox peşmançılıq çəkib. Bu, şairin yaradıcılığından qırmızı xətt kimi keçib:

Səni itirdiyim gündən, ay mələk,

Dünyada hər şeyi itirmişəm mən. -

deyə taleyindən şikayətlənib. Qadını evin çırağı adlandırıb.

Heç əskik olmasın evin çırağı,

O, qəlbə dayaqdır, o ömrə keşik.

Çəkmişəm qəhrini çıraqsızlığın,

Çıraqsız qalmasın bir ev, bir eşik. -

arzusu ilə yaşayıb.

Rasim Kərimlinin şeirlərinin cövhərini qeyri-adi təsvirlər, həyat həqiqətləri, fəlsəfi fikirlər təşkil edir. Onun poeziyası oxucunu haldan-hala salır, düşüncələrə qərq edir:

Bildirir aləmə qış öz dadını,

Sulara buzlarla yazır adını.

Kürklülər dördnala çapır atını,

Kürksüzlər qəlbində ildırım çaxır,

Arana qar yağır, dağa qar yağır.

Piylənmək gör necə haraya çatır,

Ayılar dünyadan bixəbər yatır.

Alçacıq yuvalar qar altda batır,

Dərd varmı yuvasız qalmaqdan ağır,

Arana qar yağır, dağa qar yağır.

Rasim Kərimli yaradıcılığında satirik şeirlər əhəmiyyətli yer tutur. Şairin satirik şeirləri bədii boyaların canlılığı, deyim tərzinin rəngarəngliyi, ifşa obyektinin reallığı ilə seçilir. "Olmur", "Verilmədi", "Nə var ki…" "Millət" şeirlərindən verilən misralar deyilənlərə dayaq olur:

Qanmazlar bir kökə salır adamı,

Əllicə yaşı da haqlamaq olmur.

***

Qarğa qarıldadı, mükafat aldı,

Biçarə bülbülə söz verilmədi.

***

Baldırını dişləməsə öz itin,

Özgə itdən qorunmağa nə var ki?

***

Toplayan arılar, yığan arılar,

Ayılar nırx qoyur balına, millət. və s.

Şairin nəzirələri məna dərinliyinə, axıcılığına görə xüsusilə fərqlənirlər. Xalq şairi Məmməd Arazın "Salamat qal" şerinə Rasim Kərimlinin yazdığı nəzirəsi deyilənlərə əyani sübutdur:

Əzəldən belədir işi dünyanın,

Şamaman dərildi, tağ, salamat qal.

Rasim Kərimlinin ithafları tədqiqata layiq böyük bir bölmədir. Burada xalq qarşısında şəksiz xidmətləri olan İmadəddin Nəsimi, M.Füzuli, M.Ə.Sabir, Cəlil Məmmədquluzadə, Səməd Vurğun, İsmayıl Şıxlı, Zəlimxan Yaqub, Rübabə Muradova, Zeynəb Xanlarova, Şahnaz Haşımova, tarzən Ramiz Quliyev, professorlar Qoşqar Əhmədov, Həbib Şirinov, Bəşir Əhmədov, Camal Mustafayev və başqalarından söz açılır.

Aşıq Ədalət və Habil Əliyevə həsr olunmuş "Elə çaldın" və "Kaman dindi" poemaları kitabın sanbalını artırır. İlhamla, məhəbbətlə yazılmış bu poemalar, ümumiyyətlə, saz-söz sənətinə töhfə olmaq baxımından əhəmiyyət kəsb edir və maraqla oxunur.

İthaflarda şair tərənnüm etdiyi şəxsiyyətlərin obrazını ustalıqla yaratmış, onların daxili aləmini, yaradıcılıqda tutduqları mövqelərini açıb göstərə bilmişdir.

Rasim Kərimlinin "Şeir bağçasının bağbanı şair" misrasını oxuyan kimi söhbətin Səməd Vurğundan getdiyini duyursan. Və ya

Vətənin dağları, düzü kimisən,

Saflıqda çeşmələr gözü kimisən.

Elə təbiətin özü kimisən,

Bağından, bağçandan gül ətri gəlir. -

misralarını oxuyanda gözlərimiz önündə dağ vüqarlı, saflıq, paklıq, ziyalılıq rəmzi olan İsmayıl Şıxlı canlanır.

Sözümə son verərkən onu da deməliyəm ki, şairin "Dözmək olmur ayrılığa" kitabı ilə şeirsevərlərin görüşü təkcə bulaq kimi dupduru, qəlbə rahatlıq gətirən poetik incilərlə görüş deyil, eyni zamanda Rasimli günlərə qayıdışdır.

Qəzənfər PAŞAYEV

Ədəbiyyat qəzeti.-2009.-19 iyun.-S.6.