Anar

Mübahisəli müsahibəyə münasibətim

Son günlər istər iqtidar, istər müxalifətyönlü, istərsə də az-çox müstəqil qəzetlərdə Rüstəm İbrahimbəyovun bir müsahibəsi haqqında verilən yazılar məni çox narahat etdi. Təbii ki, ölkəmizdə çıxan bütün qəzetləri izləyə bilmirəm, amma aldığım və oxuduğum qəzetlərdə həm Rüstəmə qarşı haqsız iradlar, həm də guya ki, onun müdafiəsinə yönəlmiş yazıların çoxusu məni təəssüfləndirdi.
Məsələ Milli Məclisdə Rüstəmin məlum müsahibəsiylə bağlı çıxışlardan başladı. Hörmət bəslədiyim millət vəkillərinin Rüstəmə tutduğu iradların çoxunu əsassız sayıram.
   İradlara münasibətini bildirən Rüstəm İbrahimbəyov bir daha geniş demokratik düşüncə sahibi olduğunu sübut etdi: "Bu fikirləri söyləmək onların haqqıdır" - dedi.
Doğrudur. Bu fikirlərə etiraz etmək də mənim haqqımdır. Alimliyinə, qələminə hörmət bəslədiyim dostum Nizami Cəfərov gərək: "Mən Rüstəm İbrahimbəyov adlı yazıçı tanımıram" - sözlərini dilinə gətirməyəydi. Belə sözlər onun ədəbi savadına, bədii zövqünə yaraşmır.
Rüstəm yazıçıdır, həm də böyük yazıçıdır. Yeri gəlmişkən, Rüstəmi qınayanların da, müdafiə edənlərin çoxunun da onu ilk növbədə kinorejissor adlandırması təəccüb doğurur. Düzdür, Rüstəm bir neçə bədii filmin rejissorudur, amma o, ilk növbədə yazıçı, dramaturq, ssenaristdir. Ssenariləri Azərbaycanda, Moskvada, keçmiş SSRİ-nin müxtəlif studiyalarında çəkilmişdir, yüksək mükafatlar almış filmlərin müəllifidir. Tək Azərbaycanda deyil, Türkiyə də daxil olmaqla, bütün türk dünyasında nüfuzlu Oskar ödülü almış yeganə sənətçidir. Pyesləri Moskvanın, Leninqradın (Peterburqun) ən mötəbər səhnələrində, dünyanın müxtəlif ölkələrində tamaşaçıların rəğbətini qazanmış, özünün yaratdığı İBRUS teatrıyla müxtəlif ölkələrdə uğurla çıxışlar edən dramaturqdur. Əsərləri neçə-neçə dilə çevrilən görkəmli nasirdir.
Bunlar öz yerində, bütün bunlarla bərabər Rüstəm Azərbaycanın ən böyük vətənpərvərlərindəndir. Qarabağ münaqişəsinin ən qaynar çağlarında erməni lobbisinin çox böyük güc sahibi olduğu bir ölkədə - Fransada, Paris televiziyasıyla çıxış edib Azərbaycanın haqq işini müdafiə edən, Şarl Aznavur kimi məşhur müğənniyə sərt ittihamlar verən də başqası yox, məhz Rüstəm İbrahimbəyov idi. Bakıda, öz aramızda erməniləri söyüb ürəyini soyutmaq böyük hünər deyil. Hünər - ASALA kimi terrorçu erməni təşkilatının at oynatdığı və neçə-neçə qətllər törətdiyi Parisdə daşnak siyasətini qorxmadan, çəkinmədən bütün Fransa qarşısında ifşa etməkdi. Bunu Rüstəm edib. Moskvada Ali Sovetdə deputat olduğumuz zaman, bizə çox vaxt düşmən, ən azı laqeyd münasibət bəsləyən bir auditoriyada Azərbaycanın səsini eşitdirənlərdən biri də Rüstəm İbrahimbəyov idi. Bütün bunları yada salmaq bəlkə də artıq işdir, əgər...
   Əgər Rüstəmi bu gün az qala qeyri-patriotluqda, guya ki Bakıdan gedən ermənilərin həsrətini çəkməkdə ittiham etməsəydilər. Rüstəm bu "həsrəti" harda ifadə edib? Hər halda hədəf seçilmiş müsahibədə ermənilər barədə bir kəlmə də deyilmir.
Niyə görə biz nadir istedada malik insanlarımıza qarşı bu qədər amansız, insafsızıq? Niyə görə ömrü boyu bu millətə, onun mədəniyyətinə, ədəbiyyatına, kinosuna, sənətinə əvəzsiz xidmət göstərmiş şəxsiyyətləri kiməsə mübahisəli görünən bircə müsahibəsinə görə yerə vurmağa tələsirik, onların gördüyü bütün işlərin üstündən birdəfəlik qələm çəkməyə hazırıq? Çərrədib, dığ edib öldürəndən sonra üstündə şaxsey-vaxsey qurub ağlaşmaq, "heyf, sağlığında qədrini bilmədik" - qəbilindən riyakar sözlər söyləmək üçünmü?
Əgər Rüstəmin müsahibəsini xeyirxah baxışla oxusan, görəcəksən ki, o, Bakını tərk etmiş dəyərli adamları, ilk növbədə azərbaycanlıları nəzərdə tutur. Məgər çox qiymətli mütəxəssislərimizin Rusiyaya, Türkiyəyə, Avropa ölkələrinə, ABŞ-a, İsrailə getməsi acı həqiqət deyil? Məhz bu "beyin axını", "istedad axını" nəticəsində şəhərimizin elitası, loru dillə desək, qaymağı əvvəllərdəki tək nüfuzlu söz sahibi deyil. Düzdür, Rusiyada, Türkiyədə, adı keçən başqa ölkələrdə alimlərimizin, həkimlərimizin, musiqiçilərimizin, rəssamlarımızın, müğənnilərimizin fəaliyyət göstərməsi, öz-özlüyündə mənfi hadisə deyil, əksinə, bu ölkələrin elminə və sənətinə öz töhfələrini verməklə, onlar həm də Azərbaycanı daha çox tanıdırlar, öz doğma vətənlərinin şöhrətini daha da ucaldırlar. Amma hər halda belə dəyərli insanların bu gün Azərbaycanda olmaması da təəssüf doğurur. Bu mühacirəti yalnız siyasi səbəblərə bağlamaq düz deyil. Belə könüllü mühacirətin başlıca səbəbi iqtisadi problemlərdir.
Xaricdə təhsil almış ən qabiliyyətli gənclər də bəzən vətənə dönərkən müəyyən çətinliklərlə rastlaşır, alışmadıqları şəraitin şərtlərini qəbul edə bilmirlər, odur ki, ya heç gəlmək istəmirlər, ya da yenidən təhsil aldıqları yerə qayıtmağa çalışırlar. Bunu da danmaq olmaz.
Hər hansı səbəbdən olur olsun - Bakı cəmiyyətinin xeyli dəyişməsi danılmaz həqiqətdir. Əlbəttə, mən istərdim ki, ağır, dözülməz müsibətlər nəticəsində Ermənistandan, işğal olunmuş rayonlarımızdan qaçıb, köçüb Bakıya daşınmış, Bakıya sığınmış insanlar haqqında danışarkən Rüstəm daha diqqətli ifadələr işlətsin. Bu çox həssas məsələyə toxunarkən problemin bütün obyektiv və subyektiv amillərini nəzərə almaq vacibdir. Amma şəhərdə demoqrafik dəyişmənin ağrılı bir proses olduğunu dilə gətirdiyi üçün Rüstəmi heç vəchlə qınamaq olmaz. Müəyyən proseslərə göz yummaqla onları çözmək mümkün deyil. Yazıçının bir vəzifəsi də, hətta müəyyən ifrata vararaq, cəmiyyətin diqqətini ağrılı problemlərə yönəltməkdir.
R.İbrahimbəyovun müsahibəsində daha hansı məqamlara etiraz edirlər? Rüstəm deyir ki, Azərbaycanda rüşvətxorluq, korrupsiya var. Məgər yoxdur? Yoxdursa, korrupsiyaya qarşı mübarizə qurumu niyə yaradılıb?
Rüstəm deyir ki, məmur özbaşınalığı var, bu, təbii ki, bütün məmurlara aid edilə bilməz. Amma müxtəlif səviyyəli məmurların süründürməçiliyi, on dəqiqədə həll oluna biləcək məsələni aylarla uzatması, bəzən təmənnalı şəkildə "hörmət" umması insanları incidir, narazı salır. Belə olmasaydı bir çox məmurları, yüksək vəzifə sahibləri də daxil olmaqla, zaman-zaman nöqsanlarına görə işdən çıxarmazdılar ki...
   Rüstəm deyir ki, Bakının siması dəyişib, tikinti işlərində pərakəndəlik var. Məgər bu da həqiqət deyil? Doğrudur, şəhərdə xeyli yeni bina tikilib, nə sovet dövründən əvvəl, nə sovet dövründə son illərdə inşa olunan qədər tikinti işləri aparılıb (Onların bir-birinə bənzəməsi, bir-birinin "qarnında" yerləşdirilməsi, yaşıllıqların azalması bahasına meydana çıxması başqa məsələdir). Hər halda şəhərdə külli miqdarda yeni binalar ucalır, qədim binalar yüksək səviyyədə təmir olunur, yaraşıqlı bağlar səliqə-səhmana salınır, müasir tipli körpülər qurulur və bu da həqiqətdir. Bütün bunlara hamımız sevinirik, bu uğurlar barədə deyirik də, yazırıq da, hər gün televiziya kanallarıyla eşidirik də. Amma məgər şəhərimizin həyatında bizi narahat edən cəhətlər qalmayıb və bu barədə yazıçı öz tənqidi fikrini söyləyə bilməz? Mən də vaxtilə bu barədə yazmışam, demişəm. İçərişəhərin qorunması haqqında - Milli Məclisdə qərar çıxardığımıza baxmayaraq - son vaxtlara qədər burada özbaşınalıq hökm sürürdü, indi də çox şeyi bərpa etmək əfsus ki, artıq mümkün deyil. Bir vaxt "İçərişəhəri sökməyin" deyirdiksə, indi "İçərişəhəri tikməyin" - deyirik. İçərişəhərdəki bu pozucu işlərə tək-tüklər etiraz etdi, köhnə İnturist kimi həm memarlıq, həm tarixilik baxımından unikal bina söküləndə isə heç tək-tüklərin də səsi çıxmadı. Memarlığımızın korifeyi Mikayıl Hüseynovun layihəsi üzrə tikilmiş möhtəşəm binalar söküləndə özlərini onun tələbələri, xələfləri sayan arxitektorlarımızın etirazını eşitmədik.
Rüstəmin elita haqqında dediyi ağrı dolu sözlər bax, bu sayaq faktlardan qaynaqlanır. Azərbaycan ədəbiyyatının böyük klassikləri haqqında ən nalayiq sözlər mətbuat səhifələrinə çıxarılarkən, çağdaş yazıçılarımız haqqında bəzi qəzetlər hər gün böhtanlar, təhqirlər, yalanlar dərc edərkən Yazıçılar Birliyindən başqa kim buna qarşı söz dedi? Axı, bu təxribat tək bir yazıçılara qarşı deyildi, bütün mənəvi dəyərlərimizin, mədəniyyətimizin, dilimizin təməllərinin, əsrlərdən keçmiş adət-ənənələrimizin, böyük-kiçik münasibətlərinin alt-üst edilməsinə yönəlmişdi. Bunlara qarşı etiraz etmək bütün cəmiyyətin, ən azı onun "elitasının" müqəddəs borcu deyildimi? Deyə bilərlər ki, belə hücumlar əsasən müxalifət mətbuatında, bir para bulvar qəzetlərində edilir. Yaxşı, bəs niyə iqtidar qəzetlərində, ya müstəqil mətbuatda elita bunlara cavab vermirdi? Əlbəttə, mən Rüstəm kimi kateqorik şəkildə "Azərbaycanda elita yoxdur" demək istəməzdim. Elita olmasaydı, millət də qalmazdı. Elita var, amma səsini çıxarmır, ərinirmi, tənbəllik edirmi, biganəliyi üstün tuturmu, "azacıq aşım, ağrımaz başım" prinsipiylə yaşayırmı, bilmirəm. Lakin ən azı ədəbiyyat, sənət sahəsində nadan çıxışları, haqsız hücumları görmür, eşitmir sanki.
Rüstəm İbrahimbəyov olaylarıyla bağlı başqa bir məsələyə də toxunmaq istəyirəm. Bir də təkrar edirəm ki, çıxan qəzetlərin çoxunu oxumaq imkanım yoxdur. Amma oxuduğum qəzetlərin bəzilərində Rüstəm İbrahimbəyovun müdafiə olunmasına əvvəl-əvvəl təəccüb qaldım. Axı, cəmisi bir neçə ay əvvəl elə həmin qəzetlər Rüstəmi az qala vətən xaini kimi təqdim edirdilər. İndi nə baş verdi, Rüstəm nədən birdən-birə gülməşəkər oldu. Məsələ gün kimi aydındır. Rüstəm də, bəzi başqa yazıçılar, ziyalılar da bu jurnalistlərə yalnız siyasi dartışmalarında bir alət kimi, bir vasitə kimi lazımdırlar. Elə ki, hər hansı bir yazıçının obyektiv söylədiyi bir fikirdən öz məqsədləri üçün istifadə edə bilirlər, o yazıçı olur "fəxrimiz, iftixarımız, vicdanımız" və s. Elə ki, bunların mövqeyinə uyğun gəlməyən başqa doğru söz söyləyir, dərhal qara siyahılarına düşür.
Özü də bu yalnız yazıçılara aid davranış deyil. Gözəl müğənnimiz Flora Kərimova uzun illər boyu müxalifət mətbuatının ərköyünü idi. Amma elə ki, Flora xanım prezident seçkilərində İlham Əliyevə səs verəcəyini söylədi, dərhal elə həmin mətbuatın səhifələrində hücumlara məruz qaldı. Demə, müğənninin nəinki istədiyi şəkildə səs vermək haqqı yoxmuş, heç ümumiyyətlə, vokal səsi də "yoxmuş".
"Bütün yazıçılardan zəhləm gedir" sözlərini yazan və mətbuat səhifələrinə çıxarmağı rəva bilən adamın qəfil "Rüstəm İbrahimbəyov sevgisinin" səmimiyyətinə necə inanasan?
Ən nalayiq ifadələrlə Fikrət Qocanın yüksək şairlik istedadını danan müəllif, Rüstəm İbrahimbəyov yaradıcılığının dəyərini bilməyə qadirdimi?
   Yazı müəllifinin, Milli Məclisdə bir çıxışına görə Əkrəm Əylislini yaşına, başına yaraşmayan bir kobudluqla lağa qoyması ilə Rüstəm İbrahimbəyovun yüksək mədəni davranışının təqdiri heç cür uyğun gəlmir (Bu müəllif adamların adının yanında "əkə" sözünü yazmağı öz "yumorunun" ən uğurlu tapıntısı hesab edir).
Son on ildə Əkrəmlə mənim münasibətlərimizdə müəyyən problemər olduğunu hamı bilir. O, Yazıçılar təşkilatının tarixində olan bəzi hadisələr haqqında, ümumiyyətlə, Yazıçılar Birliyi haqqında, mənim barəmdə həqiqətdən çox uzaq sözlər söyləyəndə cavab verməyə məcbur olmuşam. Amma yetmiş yaşını haqlamış tanınmış yazıçı haqqında bu cür hərzə tonla danışmaq daha sonra gələn nəsillərə pis nümunədir. Gün gələcək onlar da sizlər haqqında bu tonda danışacaqlar...
   Qəzetlərdə baş alıb gedən savadsızlıqlardan danışsam, mətləb xeyli uzanar. Birisi elə bilir ki, "Yaşıl eynəkli adam" telepyesini Vaqif yox, Yusif Səmədoğlu yazıb. Başqa birisi Vaqif Səmədoğlunu ittiham edir ki, "Bir axşam taksidən düşdük payıza" misralarını Nazım Hikmətin "Trəndən düşdüm yaya" misralarından götürüb. Türkiyə türkcəsində "yay" - bizdə olduğu kimi fəsil adı deyil, "yaya" - piyada deməkdir, bizim "yay" dediyimiz mövsümə isə onlar "yaz" deyirlər. Bunu bildiyi üçün Vaqif heç cür həmin gözəl misrasını Nazimdən götürə bilməzdi. Bəli, Vaqif bunu bilir, amma onu yekaxanalıqla tənqid edən bilmir.
   Bu qəzetlərin redaktorlarına məsləhət görərdim ki, bizlərə qarşı hücumlar təşkil edəndə, yazılar sifariş verəndə, bir az daha savadlı müəlliflər tutsunlar. Yazıçıların maskalarının düşməsini iddia edən müəllifə isə xatırlatmaq istəyirəm ki, maskanı yalnız öz sifəti olmayan, onun-bunun sözünü deyən, ya da sifətini tez-tez dəyişənlər taxmağa məcburdurlar. Ömrü boyu bir sifətdə olub, üzləri heç vaxt dəyişməyənlərin isə maskaya ehtiyacı olmur.
Televiziyanın maraqlı verilişlərindən biri də müxtəlif sahələrə aid suallar və hədiyyəli cavablardır. Bəzən bu verilişə baxıram. Çox vaxt təəssüflənirəm ki, özləri - musiqi, tarix, ədəbiyyat mövzularını seçən adamlar bu seçdikləri sahələrə aid ən elementar şeyləri bilmirlər. Məni ən çox təəccübləndirən isə o oldu ki, bu verilişi ümumiyyətlə, maraqlı aparan aparıcı "Kvazimodo hansı yazıçının personajıdır" sualına "Qoqolun" cavabını alanda "doğrudur" - dedi və "qalibə" hədiyyə təqdim etdi (Bilməyənlərə xatırladım ki, Kvazimodo fransız yazıçısı Viktor Hüqonun "Paris Notr Dam kilsəsi" romanının qəhrəmanıdır). Başqa bir verilişdə "28 sentyabr niyə Musiqi günü elan edilib" sualına "Üzeyir Hacıbəyovun anadan olduğu gün olduğuna görə" cavabı məqbul sayıldı. Məktəbli də bilir, daha doğrusu bilməlidir ki, Üzeyir Hacıbəyov sentyabrın 28-də yox, 18-də anadan olub və Musiqi bayramı da həmin gün keçirilir.
Mətbuatda, TV və radio dalğalarında arabir izlədiyim bu sayaq yanlışlıqlardan yalnız bir neçəsini misal çəkdim. Bu isə öz növbəsində onunla bağlıdır ki, KİV istəsə də, istəməsə də xalqı ciddi mütaliədən, deməli, savaddan uzaqlaşdırır.
Nəyə görə şou-müğənnisinin pişiyinin ölümü bir qəzetdə ən mühüm ictimai-ədəbi hadisələrdən daha vacib xəbər kimi oxuculara təqdim olunmalıdır. Bəlkə belə hesab edirlər ki, pişiyin ölümü iqtidara daha bir ağır ittihamdır?
   Nə üçün TV kanallarında əyləncə proqramları (kim kimlə dalaşdı, kim kimlə barışdı, kim kimə nə dedi, kim kimi necə söydü, kim evləndi, kim boşandı) əsas və ən baxımlı vaxtı işğal edir. Əyləncə də lazımdır, sözsüz, amma yalnız əylənən, heç bir ciddi problemə maraq göstərməyən tamaşaçı kütləsi cəmiyyəti mənəvi iflicə gətirib çıxara bilər. Əyləncəyə ayrılan TV vaxtının böyük bir qismi maariflənməyə, savadlanmağa ayrılsa, bu, qat-qat faydalı iş olar.
Rüstəm düz deyir ki, savadlı olmaq hələ elita olmaq deyil. Amma məsələ ondadır ki, göründüyü kimi savad sarıdan da ciddi problemlərimiz var. Sonra da iddia edirik ki, hamımız ucdantutma elitayıq. Belə olmasa da, hər halda bu gün Azərbaycanda elita var, bu elitanın qədrini bilməliyik. Rüstəm İbrahimbəyov da bu elitanın ən layiqli, ən parlaq nümayəndələrindəndir. "Mənə toxunmursa, nə işimə" prinsipiylə yaşayıb, layiqli ziyalılarımızın təhqir olunmasına, pisikdirilməsinə dözməməliyik, etiraz səsimizi ucaltmalıyıq.
Rüstəmi müdafiə edən yazılardan (oxuduqlarımdan) yazıçı Eldəniz Quliyevin, hüquqşünas Aslan İsmayılovun, jurnalist Zabil Müqabiloğlunun dedikləri obyektivliyi və məsələyə təmkinli münasibətiylə seçilir. Dərin hörmət bəslədiyim, məmnuniyyətlə çap olunduğum, ziyalıların mötəbər "525-ci qəzet"ində dərc olunmuş "Rüstəm İbrahimbəyovun "beynəlmiləlçi" Bakı nostaljisi" adlı yazı isə məni pərişan etdi... Rüstəm İbrahimbəyovun adı gələndə "ziyalı" sözünü hər dəfə dırnaq arasına almaq çətin iş deyil, Rüstəm səviyyəsində ziyalı olmaq qat-qat çətindir.
Bu yazını yazmaqda məqsədim Rüstəmlə bağlı mübahisələrlə bərabər bir sıra başqa məsələlərə də münasibətimi bildirmək idi. Bilirəm, yəqin ki, hər tərəfdən hücumlara məruz qalacam. Olsun. Ədəbiyyata gəldiyim ilk gündən və özəlliklə son iyirmi ildə hər gün, hər növ, hər çeşid hücumlara hədəf olmağa və çox vaxt müdafiəsiz qalmağa alışmışam. Bəlkə yazımın bir məqsədi də "atəşi" dostum, qardaşım Rüstəmdən yayındırıb öz üzərimə çəkməkdir.
noyabr 2008

   P.S. Bu yazı çıxandan sonra hücumlara məruz qalacağımı zənn edirdim. Demə, hücumlar yazı çıxmamışdan başlayacaqmış. Cavan ömrünü mənə həsr etmiş növcavan tez-tələsik məni Rüstəmin müdafiəsinə qalxmamaqda suçlayır və bu sayaq "əxlaq" sahiblərinə xas olan "qanacaqla" atamı da bura qatır. Bir-iki gün hövsələsi çatmır ki, əlüstü, atüstü yazılar yazmağı istəməyənlərin, sözünə ciddi, məsuliyyətli yanaşanların reaksiyasını gözləsin. Beləsinə nə deyəsən? Yalnız təxəllüsünə bir durğu işarəsi əlavə edə bilərəm: Qan! Tural!

525-ci qəzet.-2008.-7 noyabr.-S.4.