Saz

Sənədli hekayə

Torpağımın özəyidir,

Öz xalqımın öz neyidir.

Dünyamızın bəzəyidir,

Ədalətin saz dünyası.

Həmid Abbas

Bürkülü bir yay axşamı idi. Kəndimizdəki iri, yaraşıqlı mədəniyyət evinin tamaşa zalı ağzınacan adamla doluydu. Konsert başlandı. Proqram olduqca maraqlı idi. Tamaşaçılar gəncəli müğənniləri, çalğıçıları, rəqs edənləri hərarətlə qarşılayırdılar. Birdən aparıcının həyəcanlı səsi eşidildi: "Çıxış edir gənc pəhləvan Suliddin!" Bir neçə dəqiqə arası kəsilmədən çapan çalındı. Ucaboylu, enlikürəkli, qırmızıyanaqlı bir gənc pəhləvan geyimində səhnəyə çıxanda salon yenidən canlandı, alqışlar bir neçə dəqiqə ara vermədi. Pəhləvan dönə-dönə baş əydikdən sonra əllərini yuxarı qaldırdı. Bununla demək istəyirdi ki, kifayətdir, zəhmət çəkməyin, çox sağ olun. Gənc pəhləvan gücünü nümayiş etdirməyə başladı.

Maraqlı nömrələr bir-birini əvəz edirdi. Pəhləvan gah ağır çəki daşlarını yuxarı qaldırır, gah yoğun və uzun mismarları əli ilə qalın taxtadan keçirib dişləri ilə çıxarır, gah yoğun armaturları qoltuğuna sıxıb eşir, gah onun sinəsindəki iri daş parçasını pəhləvan cüssəli şəyirdi gürzlə əzirdi… Tamaşaçılar bir-birindən maraqlı nömrələrin şahidi olur, gənc pəhləvanın gücünə heyran qalır, onu alqışlayırdılar.

Konsertin sonunda aparıcı elan etdi ki, indi də pəhləvanımız dəyirmi çaylaq daşlarını əli ilə vurub ikiyə böləcək. Pəhləvan gülümsünərək əlavə etdi: o daşları ki, sizin kəndin cavanları Bərgüşad çayının sahilindən gətiriblər. Salonda canlanma yarandı, sonra alqış sədaları yüksəldi. Pəhləvan daşları bir-bir sol əli ilə çəki daşının üzərinə qoyur, sağ əli ilə vurub asanlıqla sındırır, ikiyə bölürdü. O, dərindən nəfəs alıb axırıncı daşı çəki daşının üstünə qoydu və sağ əli ilə güclü bir zərbə endirdi. Daş sıçrayıb səhnəyə, ordan da zala dığırlandı. Gözlənilməz bir hadisə kimi pəhləvan da, tamaşaçılar da məəttəl qaldılar. Qabaq sırada əyləşənlərdən biri cəld ayağa qalxdı və daşı götürüb pəhləvana verdi. Pəhləvan daşı alıb var gücünü topladı və ikinci dəfə zərbə endirdi. Daş sınmayıb səhnəyə düşdü. Pəhləvan pərt oldu. O əsəbi halda var-gəl etdi. Və məhrəbanı sağ əlinə dolayıb ücüncü dəfə güclü zərbə endirdi. Daş sınmadı. Dördüncü, beşinci, altıncı zərbələrdən də xeyir çıxmadı. Daş elə bil polad parçasına dönmüşdü. Daş sınmır, pəhləvan sınırdı. O elə pərt olmuşdu ki, utandığından başını yuxarı qaldıra bilmir, inamsız, ümidsiz halda səhnədə var-gəl edirdi. Pəhləvana elə gəlirdi ki, onun gücü, qüvvəti tükənmişdir, indi adi çöpü də sındıra bilməzdi. Tamaşaçılar da peşiman idi. Axı, indiyə qədər heç bir qonaq bu kənddə pərt olmamış, xəcalət yola düşməmişdi! Hamı başını aşağı dikmişdi. Heç kəs pəhləvana tərəf baxmaq istəmirdi, ona görə ki, pəhləvan bu baxışlardan utana bilərdi. Hamının ürəyində təəssüf dolu bir cümlə dolaşırdı: "Kaş pəhləvan daşı sındıra biləydi".

Salona ağır sükut çökmüşdü. Heç kəs dinib-danışmırdı. Hətta bürkülü yay gecəsinin dözülməz istisini də hiss edən yox idi. Birdən kəndin ağsaqqalı Məhəmmədəli kişi ayağa qalxıb səhnəyə yaxınlaşdı. O, mehribanlıqla pəhləvana üz tutub:

- Oğlum, - dedi, - zəhmət olmasın, o daşı ver mənə.

Pəhləvan ağır addımlarla daşa yaxınlaşdı və onu könülsüz halda götürüb ixtiyara verdi. Məhəmmədəli kişi daşı alıb o tərəf bu tərəfə çevirdi, diqqətlə nəzərdən keçirdikdən sonra tamaşaçılara üz tutdu:

- Camaat, - dedi, - bu, göy daşdır. Bu daş çaylaqda az hallarda gözə dəyir. Uşaqlar bilməyib gətiriblər. Özünüz bilirsiniz ki, göy daş sərtlikdə qranitdən geri qalmır.

Hər tərəfdən səslər ucaldı:

-Doğrudur, doğrudur!..

Hamının üstündən elə bil bir dağ götürüldü. Məhəmmədəli kişi gah pəhləvana, gah da camaata baxa-baxa:

- Bu daşı heç bir pəhləvan sındıra bilməz, - dedi. - Bunu gürzlə də əzmək olmaz.

Tamaşaçılar bir ağızdan:

- Doğrudur, doğrudur! - deyir, bu sözlərlə pəhləvana ürək-dirək verirdilər.

Pəhləvan bir az toxtadı, gözlərinə inam gəldi. Lakin onun pərtliyi tamamilə yoxa çıxmamışdı. O, daşı ixtiyardan alıb stolun üstünə qoydu. Hamı elə bildi ki, artıq pəhləvan öz inadından dönmüşdür. Aparıcı pəhləvana yaxınlaşıb konsertin qurtardığını elan etmək istəyəndə pəhləvan ona başı ilə işarə etdi. "Tələsmə, bir az gözlə". Aparıcı heç bir söz demədən səhnənin arxasına keçdi. Pəhləvan nə barədəsə bir an düşündü, birdən eyni açıldı, inamlı addımlarla səhnənin kənarındakı stola yaxınlaşdı və maqnitofonu işə saldı. Sazın tellərindən qopan "Cəngi" sədaları pərdə-pərdə ətrafa yayıldı. Elə bil bütün salon - adamlar da, daş da, divar da sehrlənmişdi. Hamı bir az bundan qabaqkı pərtliyi unutmuşdu. Ədalət çalırdı. Böyük coşqunluqla, sonsuz ehtirasla çalırdı. Elə bil tilsimli bir aləmə düşmüşdüm. Gözlərim bir nöqtəyə zillənmişdi, dinib danışa bilmirdim, sanki dilim tutulmuşdu. Tərpənməyə taqətim yox idi. Elə bil qollarım bağlanmışdı. Ədalət gözlərim önündə canlanırdı. Sazı sinəsinə, üzünü saza elə sıxmışdı ki… Sazın sehrli simləri coşqun bir şəlalə təki çağlayırdı. Gözlərimin önündəki lövhələr bir-birini əvəz edirdi. Budur, Qoç Koroğlu Qıratın belində, Misri qılınc əlində. Dəlilər də atlanıblar. "Cəngi"nin sədaları atların kişnərtisinə qarışır. Koroğlu dəlilərə üz tutur:

Hoydu, dəlilərim, hoydu,

Yeriyin meydan üstünə.

Mən özüm Aslan paşanı,

Hərəniz bir xan üstünə.

Birdən gözlərim pəhləvana sataşdı. O, əllərini qoynuna qoyub "Cəngi"ni elə dinləyirdi ki, sanki səhnədə, tamaşaçıların qarşısında olduğunu unutmuşdu. Onun eyni açıq, üzügülər, baxışları məğrur idi. Qollarına elə bil şir gücü gəlmişdi. Birdən ciddi görkəm alaraq əyilib bayaqkı dəyirmi daşı götürdü, çəki daşının üstünə qoyub sağ əli ilə güclü bir zərbə endirdi. Daş iki yerə bölündü. Bir parçası dığırlanıb salona, Məhəmmədəli kişinin ayaqları altına düşdü. Salonda gurultulu alqışlar qopdu. Hamı ayağa qalxdı. Məhəmmədəli kişi əyilib para göy daşı götürdü. Daşın kəsilən hissəsi şüşə təki parıldayırdı…

Tariyel Cahangir

Ədəbiyyat qəzeti.- 2009.- 20 noyabr.- S.4.