Vətən məhəbbəti məsafə tanımır

Haqqında söhbət açmaq istədiyimiz Əlirza Miyanalının tərcümeyi-halında mühacirət sözü sanballı yer tutur. O, doğma yerlərdən ayrıldığı çağlardan vətəndən başlanan yaradıcılıq yolunu davam etdirmiş, qələmə aldığı əsərləri ilə Güney ədəbiyyatında ona bəslənən ümidləri inamla doğrultmuşdur. Təsadüfi deyil ki, Əlirzanın yaradıcılığı barədə ədəbi aləmdə sanballı çəkiyə malik olan qələm sahibləri öz mülahizələrini bildirməkdə cəsarətli addımlar atmışlar. Onların sırasında Yəhya Şeyda, Azəroğlu, Söhrab Tahir, Cavanşir Yusifli, Haşım Tərlan kimi nüfuzlu qələm sahibləri də vardır.

Əlirzanın mühacirətdə nəşr etdirdiyi "Venkuverdən açıq məktub" adlı şeirlər toplusunda çox düşündürücü bir etirafı vardır:

Köçəri quşlar kimi

Mən də qonub - köçmədə.

Heç yerdə, heç məkanda,

Bir başa qalammıram.

Mühacirətin, vətəndən uzaqlığın Əlirzada doğurduğu nisgil və həsrət çox çəkilidir. Şair anasından uzaq düşəndən sonra daim köksündə kükrəyib coşan ayrılıq və hicran hisslərini həmin mövzuya həsr etdiyi misralarında çox təsirli ladda ötür:

Ana, daha nə dərdimə alışacaqsan,

Nə də sevincimə qarışacaqsan.

Axı sən heç birin görməyəcəksən.

Əlirza uzaq Kanadanın Venkuver şəhərinə köçdükdən sonra bir sıra nəşriyyat və mətbuat məsələləri ilə məşğul olsa da, poetik məhsullar yaradan qələmindən bir gün belə ayrı düşməmişdir. Təbii ki, yeni mühit bu diyarda gəzib-dolaşan insanlara münasibətinə təsirsiz qala bilməzdi. Lakin gerçək aləmlə təmasında bir keyfiyyətə münasibətində dəyişilməz qalmışdır. Bu da harada, hansı mühitdə yaşamasından asılı olmayaraq, özünü vətənin şair oğlu mövqeyində hiss etməsi olmuşdur. Şairin "Qürbət duyğular" kitabında qələmə aldığı mövzuların tərənnümündə bu amilin həyati nəfəsi çox aydın cizgiləri ilə duyulmaqdadır:

Hələ qarşıdadı illər, fəsillər,

Bezib ləngisəm də bəzən həyatda…

Bir könül döyəcək durmadan hələ

Hələ mən ünvanda, hələ mən adda.

Şairin yaşadığı mühacir həyatının ona tövsiyələri, sifarişləri rəngarəng və çeşidlidir. Şübhəsiz ki, baş motivi müəyyənləşdirən vətəndən, doğmalarının isti və munis nəfəsindən uzaqlıqdır. Amma nəzəri cəlb edən ümdə cəhət onu əhatə edən mühitin şairi təkliyə, tənhalığa məhkum edə bilməməsidir. O, qürbətdə qarşılaşdığı xoş təbəssümlü bir insanla görüşdən məna aləmində vətənlə qovuşmaq üçün güc və qüvvət alır. Bu isə onun sənət dünyasından izsiz, soraqsız ötüb keçmir.

Şairin keçirdiyi bu hisslər misralarını dilə gətirir:

Tək-tənha oturma, birdən yaz gələr,

Birdən bahar gələr, bilməzsən, gülüm.

Eşikdən səs-səda gəlir, oturma,

Gülər üz görməsən gülməzsən, gülüm.

Əlirzanın yaradıcılığı, sənətkar qayəsi ilə tanış olanlar yaxşı bilirlər ki, şairin misralarına yaşamaq, oxucularının məna dünyasına yol tapmaq qabliyyəti bəxş edən başlıca motiv doğma diyarının taleyinə bağlılığıdır. O, bir söz əhli kimi inanır ki, xalqının keçdiyi döyüş və mübarizə yolları onu gec-tez səhərlərinin üfüqlərindən xoşbaxt və azad yaşamaq əhval-ruhiyyəsi boylanan çağlara aparıb çatdıracaqdır. O, bu müqəddəs idealını oxucuları ilə bölüşdürmək üçün çox uğurlu obyektə müraciət edir. Yaradıcılığına dərin hörmət bəslədiyi və xatirəsini əziz tutduğu şair Qaflantıya həsr etdiyi şerinin misralarını bu istəyinin etibarlı elçilərinə çevirir:

Ey həməsrim, vətəndaş,

Qələmdaşım, sənləyəm,

Yol yoldaşım, sənləyəm.

Gəl bir olaq, birləşək,

Gəl ölməzlik naminə -

Birləşək - ölməzləşək.

Birləşək - millətləşək,

Biz millətdə yaşayaq.

Şair birləşib ölməzləşmək üçün insanları şəxsi mənafeyin buxovlarından azad olmağa, mənəm-mənəm demək kimi hikkələri özlərinin daxili aləmlərindən uzaqlaşdırmağa dəvət edir. Müəllifin inamına görə əsl xoşbəxtliyi xalqın ümumi səadətində tapmaq olar. Bunun üçün ən mötəbər bünövrə isə birlikdir:

Təklikdən uzaqlaş, tənhalıqdan qaç.

Yoxsa öz içində yaşayacaqsan.

İnan ki, nə qədər güclü də olsan,

Bir adam yükünü daşıyacaqsan.

Yoxsa alışmağın böyük də olsa,

Boşuna, boş yerə alışmaq olar.

Başından dağılsa insanlar əgər,

Gur yanan ocaqda təkcə kül qalar.

Miyanalının şeirlərindən birində onun ulu Tanrı ilə söhbəti tərənnüm edilmişdir. Onun Tanrıdan ən sidqili təmənnası vətənin çağırışına əks-səda verənləri öz pənahında saxlamaqdan ibarətdir. Şeirdə ümdə vurğulardan biri də ağır çəkili bir məsələ üzərinə düşür. Özü də şair bu xahişində bir qədər kövrək, bir qədər təmənnalıdır:

Mənim xahişimə fikir ver bir az,

And olsun adına, dünya dağılmaz.

Millətin naminə öləni qoru,

Ölməyən kimisilə özün bilərsən.

Hamının pis günü, yaxşı günü var,

Di gəl ki, yaxşı, pis bəddə sınanar.

Vətən çağrışına gələni qoru,

Gəlməyən kimisilə özün bilərsən.

Şairin bir qədər intim səslənən bir arzusu da vardır. Yəni əslində onun bu istəyi tarixin hökmü ilə həqiqətə çevrilə bilər. Çünki dünyada bəşərin xoşbəxt günlərinə ağı kəsilən qüvvələr mövcud ikən bu istək yalnız bir arzu olaraq yaşaya bilər. Amma əsrlərin sınağından çıxmış müdrik bir hikmətli fikirdir. Cəmiyyətin gələcək bəxtəvər günləri barədə adətən şairlər uzaqgörənlik kimi ağır bir yükü çiyinlərində daşımaq əzabını qəbul etmişlər:

Məhəbbətdə uşaq olsam,

Nifrətdə müdrik qocayam.

Sözü millətdən almışam,

Sözdə özümdən ucayam.

Əlirzanın şifahi xalq ədəbiyyatına, xüsusilə aşıq şerinə gücünü, qüvvətini onun dəruni aləmindən alan sevgisi vardır. Bu səbəbsiz deyil. Miyanalının mənsub olduğu xalqın tarixində elə dövrlər olmuşdur ki, doğma dildə danışması da ona qadağan edilmişdi. Hətta ağbirçək nənələr itirdikləri ciyərparələrinin məzarları başında analarının beşik başında onlara layla çaldığı dildə ağı demək böyük günah hesab edilmişdir. Lakin heç bir qadağa və yasaq, əlləri qamçılı, tüfəngli, nizəli qüvvələrin susdura bilmədikləri bir söz qəhrəmanı meydanı tərk etməmişdir. Məşhur ifadələrlə desək, həmin sazlı-sözlü nəğməkarın ünvanı aşıq çağırılmışdır. Bu tarixi həqiqətlə qələm sahibləri daha yaxından tanış olmuşlar. Əlirza Miyanalı Güney ellərinin məşhur saz ustalarından olan Həsən İsgəndərinin söz və saz inciləri ilə yaxından maraqlanmışdır. Onun sazının ötdüyü mahnıları həmişə ürək çırpıntıları ilə dinləmişdir. O, aşıq dostuna həsr etdiyi şerinin hər misrasında ona bəslədiyi məhəbbət dil açıb danışır:

Sən ellər oğulsan, ellərdən güc al,

Sazınla, sözünlə yüksəlib ucal.

Yaşın çoxalsa da kim deyir qocal,

Qocalıq təkcə qoy yaşına gəlsin.

Bəzən saz deyəni dil deyə bilməz,

Qoyma qüssə, kədər başına gəlsin.

Şair kitabının ikinci hissəsini "Qərib duyğular" adlandırmışdır. Bu bölmədə dərc olunmuş şeirlərin başlıca poetik ahəngini vətəndən uzaq düşməyin, qürbətin doğurduğu əzabların tərənnümü təşkil edir. Bölmədə dərc olunan şeirlərin əhatə dairəsi çox genişdir. Vətəndə yaşanan günlərin yada düşməsi, həsrətin doğurduğu nisgil və həsrət tərənnüm üçün şairin qələminə bol material verir. Şairi ən çox düşündürən istədiyi zaman doğmalarının, hər qarışı ona dünya boyda sevinc və şadlıq bəxş etmiş vətən torpağının vüsalına nail ola bilməməsidir. Vətəndən uzaqlıq onun şair köksündə həsrət atəşi alışdırır.

Bu həsrətin doğurduğu əzab və iztirabların poetik həllini vermək üçün tapdığı təqdim formaları özlərinin cazibələri ilə oxucuda razılıq hissləri doğurur. O, vətənin vüsalına qovuşmağı bütün nisgil və həsrətlərini əritməyə qadir olan bir loğman hesab edir.

Şairin müşahidə aləmində Araza daha çəkili pay düşür. Şairin qənaətinə görə doğma torpaqdan axan hər çayın vətənin xislətində payı olur. Vüsal payı, çöl-çəmən payı, naz-nemət yetirmək payı və digər nemətlər. Təbiət Araza isə başqa bir xislət pay vermişdir. Azərbaycan poeziyasında bu payın ünvanı "fəraq" və "ayrılıq" kimi də qiymətləndirilir.

Əlirzanın şairanə qənaəti misralarında belə səslənir:

Vətən torpağından axan bu çaylar,

Axır vətənin xislət payından.

Odur, Araz çayı buna misaldır,

Axır bir millətin həsrət payından.

Mövzusundan, hansı münasibətlə qələmə alınmasından asılı olmayaraq, Əlirzanın poetik nəfəsinin şeir pərisi istədiyi vaxt qürbətdən söz açır.

Havası dəyişik, suyu dəyişik,

Torpağı dəyişik məkandı qürbət.

Ayağa demirəm, ürəyə batan

Zəhərli ox kimi tikandı qürbət.

Qürbətdə keçən günlərin xatırlanmasının hansı ovqata tuş gələcəyi aydındır. Bunu kökündən ayrılmış nəhal, budağından qoparılmış yarpaq, doğmalarından didərgin düşmüş insan da adlandırmaq olar. Dediyimiz o dəftəri vərəqləyərkən şairin köksündə tufan qoparan qasırğalar da az olmur:

Xatirə dəftərin varaqlayıram,

Payız yarpağı tək əsim-əsimdi.

Yaşamaq nə nədər şirin olsa da,

Az qala deyirəm: "mənim bəsimdi".

Qürbətin doğurduğu bütün məhrumiyyətlərə, çətinliklərə, qalaq-qalaq həsrət yükünə baxmayaraq, şair gələcəyə inamla baxır. Bu, çox yüksək qiymətləndirilməyə laiyq olan sənətkar qayəsidir.

Sabir NƏBİOĞLU

Ədəbiyyat qəzeti.-2009.-9 oktyabr.-S.7.