Azərbaycan həqiqətləri rus müəllifinin gözü ilə və ya tarixi saxtakarlıqlara qarşı cəsur basqı

Rudolf Nikolayeviç İvanov Böyük Vətən mühairbəsi veteranı, professor, Beynəlxalq İnformasiyalaşdırma Akademiyasının həqiqi üzvü, Moskva şəhər Jurnalistlər İttifaqının və Rusiya Yazıçılar İttifaqının üzvü, Dağıstan Respublikasının Xunzax əyalətinin fəxri vətəndaşı, Naxçıvan Dövlət Universitetinin və AMEA-nın Tarix İnstitutunun fəxri doktoru, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin fəxri üzvü, akademik İ.İ.Yuzvişin adına informatika üzrə beynəlxalq mükafatın, BMT-nin «Dünya İnformasioloqlarının Elitası» üzrə beynəlxalq konkursun laureatıdır.

R.İvanovun yaradıcılığında Rusiya imperiyası və Qafqaz tarixi barədə tədqiqatlar xüsusilə böyük əhəmiyyət kəsb edir. Məşhur rus tarixçi-qafqazşünasının İmam Şamil, əfsanəvi Hacı Murad və Vəhşi Diviziya haqqında kitabları, igid hərbiçi, jurnalist, yazıçı, general-leytenant Maqsud Əlixanova (1846-1907) həsr olunmuş iki monoqrafiyası qiymətli elmi-sənədli ədəbiyyatlardır. Rudolf İvanovun son əsərlərində isə Azərbaycan tarixi, bu diyarın unudulmuş tarixi şəxsiyyətlərinin, qəhrəmanlarının həyat və fəaliyyəti öyrənilmişdir. Onun “Bəyazidin müdafiəsi: həqiqət və yalan” tarixi povestində (2005) 1877-1878-ci illər rus-türk müharibəsi, bu hadisələrin fonunda Bəyazid qalası ilə bağlı tarixi gerçəkliyi, Bəyazid epopeyasının əsas qəhrəmanları və qaləbənin təminatçılarından olan cəsur sərkərdə İsmayıl xan və Kəlbalı xan Naxçıvanskilərin döyüş şücaətləri təsvir olunur, tarixi sənədlər əsasında bu şəxsiyyətlərə bəraət verilir.

Müəllifin «Əlahəzrətin general adyutantı» əsərində (2007) Rusiya imperiyasının cəngavəri general Hüseyn xan Naxçıvanskidən (1863-1919), 700-dən artıq arxiv sənədi əsasında yazdığı «Sovet İttifaqı adından» (2007) əsərində isə Naxçıvanskilər nəslinin altıncı və sonuncu generalı Cəmşid Naxçıvanskinin (1895-1938) faciəli həyatından bəhs olunmuşdur.

Yazıçının yenicə işıq üzü görmüş «Basqın» («Naşestvie») kitabı isə ayrı-ayrı tarixi şəxsiyyətlərə deyil, bütövlükdə Naxçıvan tarixinə, onun tədqiq olunmamış 1920-1926-cı illər dövrünə həsr olunduğu üçün daha qiymətlidir. Əsərdə bolşeviklərin Naxçıvan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasında törətdikləri qəddarlıqlar, onların Naxçıvanın Ermənistana zorla, qeyri-qanuni ilhaq edilməsi cəhdləri ifşa olunmuşdur. Burada ilk dəfə nəşr olunan tarixi sənədlər, tutarlı elmi faktlar bir daha təsdiq edir ki, bu dövrdə Naxçıvana olan bolşevik basqınlarının, siyasi repressiyaların da arxasında məkrli erməni siyasəti dayanmışdır.

Artıq azərbaycanlı oxucuları üçün də çox-çox doğma olan qafqazşünas-alim R.İvanov ilə Naxçıvanda, o cümlədən NDU-da dəfələrlə görüşlər keçirilmiş, Muxtar Respublika rəhbərliyi onun yaradıcılığına xüsusi qiymət vermiş, böyük diqqət göstərmişdir. Görkəmli yazıçı-publisistin son kitabı da rəsmi dairələr, elmi-ictimai mühit tərəfindən yüksək rəğbətlə qarşılanmışdır. Naxçıvan MR Ali Məclisinin Muxtar Respublikanın öncül mətbu orqanı -«Şərq qapısı» qəzetində «Basqın» kitabı haqqında dərc etdirdiyi rəy («Naxçıvan tarixinə dair qiymətli kitab». 20 oktyabr 2009-cu il, № 197) bunu bir daha təsdiqləyir.

Naxçıvan Dövlət Universitetinin Beynəlxalq münasibətlər və xarici dillər fakültəsində isə «Basqın» kitabının təqdimat mərasimi keçirilmişdir.

Universitetin ziyalı kollektivi ilə yanaşı Naxçıvan MR Səhiyyə, Mədəniyyət və Turizm nazirliklərinin, AMEA-nın Naxçıvan bölməsinin, digər müəssisə və təşkilatların nümayəndələrinin də qatılıdığı mərasimdə giriş nitqi söyləyən rektor, millət vəkili, akademik İsa Həbibbəyli yeni nəşrin qatı açılmamış tarixi arxiv materiallarına söykənən əsl tədqiqat əsəri olduğunu söyləmişdir. Millət vəkili qeyd etmişdir ki, kitabda Naxçıvanın keçmişi bu günü - ümummilli lider Heydər Əliyevin müdrik siyasəti sayəsində müstəqilliyini və ərazi bütövlüyünü qoruması ilə böyük məharətlə əlaqələndirilmişdir ki, bu da müəllifin zəngin siyasi dünyagörüşünü bir daha isbatlayır. Natiq vurğulamışdır ki, naxçıvanlıların soyqırımlara, mənəvi və siyasi işgəncələrə baxmayaraq bütöv Azərbaycan və azərbaycançılıq uğrunda əzmkar mübarizə aparmalarını, Naxçıvanın muxtariyyat qazanmasının tarixi zəruriliyini təsdiq edən yeni nəşr muxtar respublikanın 85 illiyinə, ümumiyyətlə naxçıvanşünaslığa qiymətli töhfədir.

AMEA-nın Naxçıvan bölməsinin sədri, akademik, əməkdar elm xadimi İsmayıl Hacıyev «Basqın» əsəri -tarixi həqiqətlərin bərpası və təsdiqi» adlı məruzəsində üç fəsildən ibarət, 160-a qədər tarixi arxiv sənədi və nəşr materiallarını özündə cəmləşdirən bu kitabın tarixi məziyyətlərindən ətraflı danışmışdır. Natiq, əsərdə Naxçıvan diyarının 1920-1926-cı illər tarixi həqiqətlərini əks etdirən, 1920-ci ildə daşnaq Ermənistan ordusunun dinc Naxçıvanı talan etməsi, bu diyarı xarabalıqlara çevirməsi, taxıl və qida məhsullarını məhv etməsi ilə bağlı mühüm faktların əks olunduğunu diqqətə çatdırmışdır. Vurğulanmışdır ki, Naxçıvanın igid, mərd sakinlərinin nümayiş etdirdiyi birlik, şücaət və qəhrəmanlıq sayəsində 1920-ci ilin iyulunda - Naxçıvanın sovetləşməsindən sonra bolşeviklərin bu torpaqları Sovet Ermənistanına birləşdirmək cəhdləri baş tutmamış, 1924-cü ilin fevral ayında Naxçıvan diyarı muxtariyyat statusu qazanaraq nisbi müstəqillik əldə etmişdir. Akademik Azərbaycanın saxtalaşdırılmış tarixinin yenidən araşdırılmasında, Rusiyanın ən müxtəlif arxivlərində «gizlənmiş» dövlət sənədlərinin, sirlərinin üzə çıxarılmasında Rudolf İvanovun öz yorulmaz, fədakar tədqiqatçılıq məharəti ilə Azərbaycan xalqı qarşısında böyük xidmətlər göstərdiyini bildirmişdir.

Universitetin tərbiyə işləri üzrə prorektoru, fəlsəfə elmləri doktoru, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi Məmməd Rzayev, AMEA-nın Tarix, Arxeologiya, Etnoqrafiya İnstitutunun «Qafqaz tarixi» şöbəsinin müdiri, tarix elmləri namizədi Emin Şıxəliyev, Naxçıvan Özəl Universitetinin tədris işlər üzrə prorektoru, tarix elmləri namizədi, dosent İbrahim Kazımov, tələbələr adından çıxış edən Beynəlxalq münasibətlər və xarici dillər fakültəsinin Beynəlxalq münasibətlər ixtisası üzrə II kurs tələbəsi Nargilə Əsədova çıxış edərək bildirmişlər ki, «Basqın» kitabında Naxçıvanda muxtariyyatdan öncəki və sonrakı sosial-iqtisadi vəziyyət, erməni işğalları, burada sovet hakimiyətinin hökm sürdüyü illərdə Mir Cəfər Bağırovun rəhbərliyi altında fəaliyyət göstərən Xüsusi Komissiyanın həyata keçirdiyi repressiyalar və s. həqiqətlər müstəqillik işığında ətraflı təhlil olunmuşdur.

Çıxışlarda qeyd olunmuşdur ki, nəfis tərtibatla, yüksək səviyyədə hazırlanmış yeni nəşr qiymətli tarixi elmi mənbə, dərslik kimi istifadə olunmağa, hər bir azərbaycanlının stolüstü kitabına çevrilməyə layiqdir.

Xatırladaq ki, əsər çox yaxın zamanlarda NDU-nun Beynəlxalq münasibətlər və xarici dillər fakültəsinin dekanı, Naxçıvan MR əməkdar müəllimi, R.İvanovun elmi-ədəbi irsinin tərcüməsində səriştəsi olan Qurban Qurbanlı tərəfindən Azərbaycan dilinə tərcümə olunacaq.

Tədbirin sonunda müəllif ürək sözlərini söyləmiş, hərtərəfli dəstək və qayğıya, yaradıcılığına verilən yüksək qiymətə görə Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədri Vasif Talıbova, millət vəkili, akademik İsa Həbibbəyliyə və naxçıvanlı alim həmkarlarına minnətdarlığını ifadə etmiş, bir qrup müəllim və tələbəyə kitab hədiyyə etmişdir.

Yaradıcılıq planlarından söz açan tanınmış azərbaycanşünas-alim qeyd etmişdir ki, I Kəlbalı Xan (Kor Kəlbalı xan) haqqında da kitab yazır, bunun üçün artıq 200-dən artıq tarixi sənəd toplamışdır.

Biz də öz növbəmizdə alimə yaradıcılıq uğurları arzu edir və yeni nəşrlərini səbirsizliklə gözləyirik!

Mehriban Sultan

Nərmin Cəfərova

Ədəbiyyat qəzeti.-2009.-30 oktyabr.-S.2.