Ümummilli lider Heydər Əliyevin həyat
salnaməsinin naməlum muzey səhifəsi
Bu yaxınlarda Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyinin 90 illik
yubileyi münasibətilə hazırlanacaq sərgi
üçün material toplamaq məqsədilə muzeyin
arxivində işləyərkən gözlənilməz, lakin
olduqca maraqlı sənədlərlə üzləşdim.
Bu, 1930-1940-cı illərdə muzeydə işləyən əməkdaşların
şəxsi işlərinin toplandığı sənədlər
qovluğu idi. Həmin qovluqdakı materiallar arasında o
vaxtlar Azərbaycan Sənaye İnstitutunun memarlıq fakültəsinin
II kurs tələbəsi, 17 yaşlı Heydər Əlirza
oğlu Əliyevin öz əli ilə yazdığı
üç sənədi gördükdə, doğrusu,
gözlərimə inanmadım. 1940-cı ilin 2 iyulunda muzeyin
direktorunun (Z.Əliyevin) adına ekskursovod vəzifəsinə
qəbul olunmaq xahişilə yazılmış ərizəyə
tərcümeyi-hal və şəxsi vərəqə də əlavə
olunmuşdu. Rus dilində səliqəli xətlə
yazılmış bu sənədlər onu yazan gəncin əyalətdən
gəlməsinə baxmayaraq, savad və qabiliyyətini əyani
nümayiş etdirirdi.
Heydər Əliyevin məlum
həyat salnaməsində öz əksini tapmayan bu səhifənin
tarixini aydınlaşdırmaq üçün muzeyin həmin
dövr iş fəaliyyəti ilə bir daha tanış oldum.
Məlum oldu ki, Xalq Komissarları Sovetinin 11 avqust 1939-cu il
tarixli sərəncamı ilə muzeydə "Azərbaycanda
aprel sosialist inqilabının 20 illiyinə" həsr
olunmuş, respublikanın nailiyyətlərini əks etdirən
sərginin təşkil edilməsi qərara
alınmışdı. Bununla əlaqədar
yaradılmış hökumət komissiyası
Naxçıvan və Qarabağda da bu mövzuda səyyar sərgilərin
keçirilməsi qərarını vermişdi. Sərgi
1940-cı il aprelin 28-də muzeyin 10 zalında fəaliyyətə
başladı. Respublika ictimaiyyətinin böyük maraqla
qarşıladığı bu sərgini, muzeyin 1940-cı il fəaliyyətinə
dair hesabatına əsasən, ilin sonunadək 22000 insan ziyarət
etmişdi. Xalq Komissarları Sovetinin 29 dekabr 1940-cı il
tarixli sərəncamı ilə sərgi bağlanıldı.
Elə bu zaman muzeyin o dövrdə "Muzeylər evi"
adlandırılan Tağıyev mülkündən
Şirvanşahlar sarayına köçürülməsi məsələsi
gündəmə gətirildi. Sərginin
yığışdırılması, muzeyin müasir
dövr ekspozisiyasının bağlanılması ilə əlaqədar
iş yükü azaldılmış elmi işçilər
və xüsusilə, sərgiyə və ekspozisiyaya xidmət
edən ekskursovodlar muzeydən getməli oldular. Azərbaycan
Tarixi Muzeyinin 1941-ci ilə aid "Əmrlər
kitabı"nda bu ixtisarlar "Şirvanşahlar sarayına
köçmə ilə bağlı iş şəraitinin dəyişməsi"
ilə əlaqələndirilmişdi. Həmin ilin yayında
isə həm ixtisarlar, həm də müharibənin
başlanması ilə əlaqədar yalnız bir neçə
işçisi qalmış Tarix Muzeyi EA-nın Azərbaycan
filialında fəaliyyət göstərən Dil və Ədəbiyyat,
Tarix, Ensiklopediya və Lüğətlər institutları ilə
Tarix, Dil, Ədəbiyyat İnstitutu adı altında vahid
qurumda birləşdirildi. Onu da qeyd edim ki, gənc Heydər Əliyev
sonralar başqa sahədə işləsə də, tarixə
olan marağı onu yenə də tarix fakültəsinə gətirmiş
və o, universitetin bu fakültəsində qiyabi təhsil
almışdır.
Nailə VƏLİXANLI
Elm.- 2010.- 30 iyun.- S.3.